دروَنت یک
✏مھمدبلوچ پَھرَھی✏

زبان ماں یک تھربندی یے دو تھر اِنت :
1- گوشتانکی کہ بازیں پابندی یے پہ بنرھبند ءَ نیست اِنت ءُ دو یاں چنت کس کہ دیم پہ دیم اَنت گوں یک ءَ دگر ءَ گپ کن اَنت ءُ گوں دیم ءِ جاور ءُ دست ءُ باسکانی سرینگ ءَ وتی مراد ءَ یک دگر ءَ سرپد کن اَنت ءُ ماں اے تھر ءَ گالوار ءَ ھم بازیں کارستے ھست اِنت ۔

2- نبشتانکی ، کہ اے تھر باز بنرھبند ءِ واستیمند اِنت ءُ ماں اے تھر دگہ وانوک ءُ نبیسوک دیم پہ دیم نہ اَنت ، گڑا باید اِنت کہ لھتے پَد ءُ نشانگ نبیسوک ءُ وانوک ءِ درمیان ءَ بہ بیت داں یک ءَ دگر ءِ مراداں شرّ سرپد بہ بہ اَنت ھمے پَد ءُ نشانگاں بنرھبند گوش اَنت ۔
ماں اے تھر ءَ گالوار ءَ دگہ ھچ کارستے نیست ءُ باید اِنت کہ گوں اَنجاری زبانے ءَ گوں یک ءُ دگر ءَ سیادی بہ کن اَنت ۔
ماں دگہ تھربندی یے بلوچی زبان ماں ھند ءُ اروپائی زبانانی تھر ءَ کیت ءُ اوشت ایت ۔
رند چہ اے سرپدیاں گڑا اے گوشگ بوت کہ ھر زبان ءَ وتی آب ھست اَنت ءُ اے آباں ھما زبان ءِ تب ءَ درچنگ بہ اَنت ءُ اے آب ھما آب اَنت کہ آ زبان ءِ تھ ءَ گوں اے آباں گال ھست اِنت ءُ آ زبان ءِ گپ جنوکاں اے آباں پہ شرّی کشّ اِت کت کن اَنت ۔
رند ءَ اے سرپدی دیگ بوت کہ اَربی ءُ پارسی آب گوں ” الف ” ءُ ” ب ” ءَ بنگیج بہ اَنت گڑا آیاں ” الفبا ” گوش اَنت ءُ رومن ءُ لاتیں آباں گوں ” آلفا ” ءُ ” بتا ” بنگیج بہ اَنت گڑا آیاں ” آلفابتس ” گوش اَنت ھمے داب ءَ بلوچی آب گوں ” آ ” ءُ ” ب ” بنگیج بہ اَنت گڑا آیاں ” آب ” گوش ایں ۔
رند ءَ چہ نودربراں لوٹگ بوت کہ دراھیں آباں کہ آ زان اَنت بہ گوش اَنت ءُ آ ھم گوشت اَنت ءُ من کشکے رَند اِت ءُ آ آب کہ بلوچی اَت اَنت کشک ءِ برز ءَ ءُ آ کہ اَربی ءُ پارسی شریدارین اَت اَنت چیر ءَ نبشت ءُ نودربراں گوشگ بوت کہ اے بیست ءُ پنچیں آب بلوچی اَنت :
ا ب پ ت ٹ ج چ د ڈ ر ڑ ز ژ س ش ک گ ل م ن و ھ ء ی ے
ءُ پہ ھر آبی چُنت دروَر ھم دیگ بوت
آ چُش کہ آپ آس آباد آجو آبادی آزگ
ب چش کہ بَٹ بُز بُت بار باز بَز بَر بینگ
پ چُش کہ پُٹ پُر پَد پَس پاگ پات پاد
ت چُش کہ تَرّ تُک تُگ تب تیز تیر تاجگ
ٹ چُش کہ ٹاسنی ٹامب ٹاپ ٹش ٹینگ
ج چُش کہ جُگ جُڑ جار جاک جُلّ جَل
چ چُش کہ چاپ چات چار چوش چوٹ
د چُش کہ داز داگ دَر دَپ دست دار داد
ڈ چُش کہ ڈوک ڈول ڈڈ ڈنگر ڈن ڈگار
ر چُش کہ راہ روچ روپگ رژن ریک رَد
ڑ چُش کہ واڑ کاڑ چاڑ اَڑ وڑ ءُ اے ھم گوشگ بوت کہ اے آب ھچبر گالانی اولسر ءَ نہ کیت اِنت ۔

اے ھم گوشگ بوت کہ اگاں ما اے بیست ءُ پنچیں آبانی تواراں شَرّ سرپد بہ بہ ایں مئی اڑ گوں نبیسگ ءَ باز کم بہ اَنت گڑا کوشست بہ کن ایں کہ اِشانی تواراں شرّ سرپد بہ بہ ایں ۔
گڈسر ءَ سرینوکانی بارو ءَ گپ بوت کہ آ اِش اَنت -َ -ِ -ُ -ْ -ّ ۔
آباں گوں سرینوکاں ھم نبیسگ بوت اَنت چُش کہ اَ اِ اُ بَ بِ بُ ۔۔۔۔
سَرَگ سِرَگ ءُ سُرَگ ھم پہ درور گوشگ بوت کہ اگاں اشاں سُرینوک پِر مہ کن ایں اِشاں رد وانگ بہ اَنت ۔
*********
درونت : دو
اے درونت ” ءِ ” ءُ ” ءَ ” ءُ ” ے ” ءُ ” اِنت ” ءِ کارمرزی ۔
اے ھیکے ۔
اے مُرگ ءِ ھیک اِنت ۔
ھیک ایر اِنت ۔
ھیک وَش اِنت ۔
آ شیرے ۔
آ شیر ءِ ھونڈ اِنت ۔
شیر واب اِنت ۔
شیر پیر اِنت ۔
اے جیگے ۔
اے نازَل ءِ جیگ اِنت ۔
جیگ نوک اِنت ۔
جیگ سُھر اِنت ۔
گوک ءَ دوش ۔ لوگ ءَ روپ ۔رود ءَ شود ۔ بوپ ءَ دوچ ۔ ھور ءَ گورت ۔ گوک ءَ سست ۔ وانگجاہ ءَ بہ رو ۔ کوھ ءَ بہ رو ۔
شھر ءِ سیل ءَ بہ رو ۔ جیگ ءِ دوچ ءَ بہ چار ۔ مات ءِ ھزمت ءَ بہ کن ۔
رد ءُ بند : مھمد بلوچ پَھرَھی

**********
درونت سے بلوچی بنگیجی

” ا د ڈ ر ڑ ز ژ و ” اے اَنچیں آب اَنت کہ وت ماں وت ءَ ھمگرنچ نہ بنت ءُ ھمے
رنگ ءَ ھرچ آبے کہ ایشانی رند ءَ کیت ھم اِے گوں آئی ءَ ھمگرنچ نہ بیت ۔
دَروَر :
اَڑ اِے دَر دَپ ڈَل ڈس رَم رَد وَس وے وار

*********

درونت : چار
اے دَروَنت ھاس پہ بلوچی وانگ ءُ نبیسگ ءِ دیوان ءَ رِد ءُ بند دیگ بوتگ ۔
اے دَروَنت :
اِنت ، اَنت ، ئے ، اِت ، آں ، ایں
اِنت :
پہ ” ایش ” ءُ ” آ ” ءَ اِنت بہ زاں اگاں چیز یکے پہ آئی ءَ” اِنت ” نبیسگ لوٹ ایت ۔
دَروَر :
اے کارچ کئی اِنت ۔منی اِنت ۔ اے گِس تئی اِنت ۔ آ بَگّ آئی ءِ اِنت ۔ آ پشک ایشی ئیگ اِنت ۔ اے چادر ایشانی اِنت ۔ آ نپاد ایشانیگ اِنت ۔ آ کے اِنت ؟ اُشتر گار اِنت ۔ گوک پزّور اِنت ۔ دار دراج اِنت ۔ زھم چوٹ اِنت۔
اے گوشگ لوٹ آں کہ ” اے ” بُندر ءَ ایش اِنت کہ گوں وھد ءِ گوزگ ءَ ءُ آسانتر گوشگ بیگ ءَ پروشتگ ءُ اے بوتگ ءُ ھر وھد کہ ایشی ءَ رند اِنت ، اَنت ، اِت ، اَت بیا اَنت گڑا ایش نبیسگ لوٹ ایت ۔
اَنت : اے گال پہ باز ءَ کارمرد بیت ۔
اے زانگ لوٹ ایت کہ نامگال (اسم)=(noun) یکّے نبیسگ بیت بلے ایشی ءِ بدل ءَ کمک کارگال(فعل کمکی) باز نبیسگ بیت ۔
اَنچش کہ :
اے وانگی اَنت ، پس ایش اَنت ، آ درچک اَنت ۔
اد ءَ ما دیست کہ “وانگی ، پَس ، درچک” چو کہ یکے ءَ اَنت ۔ بلے گڈی گال “اَنت” مارا گوش ایت کہ اے یکّے نہ اَنت ءُ باز اَنت ۔
بزاں اگاں اے نامگالاں رند اَنت نبیسگ بہ بیت باز بنت ءُ اگاں اِنت نبیسگ بیت یکّے بنت ۔
دَروَر :
اے ورنا اَنت ۔اے زھم اَنت ۔ آ رو اَنت ۔ اے چے اَنت ؟ اے کتاب اَنت ۔ اے چے اَنت ؟ اے دپتر اَنت ۔ تو دان ریتکگ اَنت ۔ آیان زرّ داتگ اَنت ۔ شما نگن وارتگ اَنت ۔من دست ششتگ اَنت ۔ ما گوک بستگ اَنت ۔
ئے : اے پہ دیم پہ دیم ءِ مردم ءَ گوشگ بیت ۔ اے باید اِنت گستا نبیسگ بیت ۔ ایشی ءِ یکجا نبیسگ رد اِنت ۔
اَنچش کہ” تو کئے “؟ اے رد اِنت ءُ ایشی ءِ راست” تو کے ئے ؟” اِنت ۔
باید اِنت کہ ” ئے ” ءِ گال ھر وھد جتا نبیسگ بہ بیت ءُ چو یک سرجمیں گالے ءَ منّگ بہ بیت ءُ ھست اِنت ۔
دَروَر :
تو نشتگ ئے ۔ تو رو ئے ۔ تو جنگ کن ئِے ۔ تو ورگ ءَ ئے ۔ تو روگ ءَ ئِے ۔ تو گشتانک دیگءَ ئے ۔ تو من ءَ چارگ ءَ ئے ۔ تو پاس جن ئے ۔ تو باگ ءَ رو ئے ۔
تو منی ھمراہ ئے ۔ تو من ءَ گوش ئے ۔
اِت :
ئے پہ یکّے ءَ اِنت ءُ اِت پہ باز ءَ اِنت ۔ تو ءِ جاگہ ءَ “شما” ءُ” ئے” ءِ جاگہ ءَ “اِت” بیت ۔
انچش کہ شما نشتگ اِت ۔ شما ورَگ ءَ اِت ۔شما پال جن اِت ۔ شما روگ ءَ اِت ۔شما دربروک اِت ۔ شما بلوچی وانگ ءَ اِت ۔ شما جستاں پسّو دے اِت ۔ شما بلوچی وانگ ءُ نبیسگ ءِ دیوان ءَ بھر زور اِت ۔ شما بلوچ اِت ۔ شما باید اِنت کہ بلوچی ءَ شرّ بلد بہ اِت ۔ کوشست بہ کن اِت کہ بلوچی بہ وان اِت ءُ بہ نبیس اِت ۔
آں :
اے پہ یک گپ جنوکے ءَ کارمرد بیت بزاں پہ ” من ” ءَ ۔
اَنچُش کہ :
من مرید آں ۔ من گار آں ۔ من دربروکے آں ۔ من بلوچی وان آں ۔ من بلوچی وانگ ءُ نبیسگ ءِ دیوان ءَ بھر زور آں ۔ من جستاں پسّو دے آں ۔ من تُنّیگ آں ۔
ایں :
اَنچُش کہ آں پہ “من” ءَ کارمرد بیت ھمے رنگ ءَ” ایں ” پہ ” ما ” ءَ کارمرد بیت ۔
اَنچُش کہ :
ما بلوچ ایں ۔ ما بلوچی وانگ ءَ ایں ۔ ما بلوچی وانگ ءُ نبیسگ ءِ دیوان ءَ رو ایں ۔ ما جستاں پسّو دے ایں ۔ ما چکاس ءَ بھر زور ایں ۔ ما شرّیں مردم ایں ۔ ما گوں یک دگر ءَ مھر کن ایں ۔ما بلوچستان ءِ نندوک ایں ۔
رد ءُ بند : مھمدبلوچ پَھرَھی
پھرہ لبزانکی دیوان
**********

درونت پنچ
اے دروَنت ھاس پہ پھرہ بلوچی وانگ ءُ نبیسگ ءِ دیوان ءَ رِد ءُ بند دیگ بوتگ
آ ، اِے ، آئی ءِ ، آیانی ، ایشی ءِ ، ایشانی
“آ “پہ دوریں چیز یاں کس ءَ کارمرد بیت اِنت ۔
آ کیت ۔ بہ زاں ھما مردم کہ چہ من آنگُر تر اِنت ھما کیت ۔
آ کا یَنت ۔ بزاں ھما بازیں مردم کہ چہ من ءَ دور تِر اَنت ھما کا یَنت ۔
چہ اد ءَ ما زان ایں کہ” آ “ھم پہ باز ءَ کارمرد بیت ھم پہ یکّے ءَ ءُ اے کمک کارگال اِنت ، کہ پیش داریت کہ آ یکّے یا باز اَنت ۔
دروَر :
آ روت ۔ آ رو اَنت ۔ آ دور اَنت ۔ آ دمبال اَنت ۔ آ کیچ ءِ بازار اِنت ۔ آ میر ءِ میش اَنت ۔ آ بلوچی وان اَنت ۔ آ بلوچ اَنت ۔
آ کے اِنت ؟ آ کے اَنت ؟
“اِے ”
“اِے ” پہ نزّیکیں مردم یاں چیز ءَ کارمرد بیت ۔
اِے راھی اِنت ۔ اِے ورنا اَنت ۔ اِے زھمے ۔ اِے زھم اَنت ۔
“اِے ” ھم پہ باز ءَ ءُ ھم پہ یکّے ءَ کارمرد بیت ءُ ” آ ” ءِ داب ءَ کمک کارگال اِنت کہ باز یاں یکّے ءَ پیش دار ایت ۔
دروَر :
اِے ھیکے ۔ اِے سیدے ۔ اِے مید ءِ یکدار اِنت ۔ اِے کیچ ءِ بازار اِنت ۔ اِے اَمب اَنت ۔ اِے زردیں اَمب اَنت ۔ اِے مردم اَنت ۔ اِے مردم بلوچ اَنت ۔ اِے پس اَنت ۔ اِے بلوچی پس اَنت ۔
آئی ءِ
“آئی ءِ”
اے پہ ھما مردم یاں چیز ءَ کارمرد بیت کہ چہ ما دور اِنت ءُ یکّے ۔ اے واھندی پنّامگال اِنت ۔
آئی ءِ مود ۔ آئی ءِ ند ۔ آئی ءِ پس ۔
بلے اگاں چہ آئی ءَ رند اِنت ءُ اَنت ءُ اَت ۔۔۔ بیت اِنت “آئی ئیگ ” نبیسگ بیت ۔ چُش کہ ند آئی ئیگ اِنت ۔ پس آئی ئیگ اِنت ۔ ڈگار آئی ئیگ اِنت ۔
آیانی
” آیانی ” پہ ھما چیز یاں مردم ءَ کارمرد بیت کہ چہ ما دور اِنت ءُ باز اَنت ۔
چُش کہ آیانی گِس ۔ آیانی ڈگار ۔ آیانی زبان ۔ بلے اگاں رند چہ آیانی اِنت ءُ اَنت ءُ اِت ۔۔۔ بیت گڑا آیانیگ نبیسگ بیت ۔
چُش کہ گِس آیانیگ اِنت ۔ ڈگار آیانیگ اِنت ۔ زبان آیانیگ اِنت ۔
ایشی ءِ
ایشی ءِ ءُ ایشانی چُش کہ آئی ءِ ءُ آیانی ءَ اِنت گوں اے دگری ءَ کہ ایشی ءِ ءُ ایشانی پہ نزیکیں چیز یاں کس ءَ کارمرد بیت اِنت ۔
رِد ءُ بند : مھمدبلوچ پَھرَھی
پھرہ بلوچی وانگ ءُ نبیسک ءِ دیوان
پھرہ لبزانکی دیوان ۔
‌
***********
درونت شش
اے دروَنت ھاس پہ پھرہ ءِ بلوچی وانگ ءُ نبیسگ ءِ دیوان ءَ رد ءُ بند دیگ بوتگ ۔
رِد ءُ بند : مھمدبلوچ پَھرَھی
آں ، ئے ، ایں ، اَت ، اِت ، یں ، بوت ، بیت
آن
پہ من ءَ کارمرد بیت چُش کہ :
من مرید آں ۔ من بلوچی وان آں ۔ من بلوچی آں ۔ من بلوچی وانگ زان آں ۔
من لبز کہ دے آں وتی لبز ءَ نہ ور آں ۔من بلوچی دوداں ڈالچار نہ کن آں ۔
ئے
اے پہ دیم پہ دیمی مردم ءَ کارمرد بیت بزاں ” تو ”
تو کے ئے ؟ تو بلوچے ئے ؟ تو بلوچی وانگ زان ئے ؟ تو بلوچی گپ جن ئے ؟ تو لبز دے ئے ؟ تو وتی لبز ءَ ور ئے ؟ تو بلوچی دوداں ڈالچار کن ئے ؟
ایں
“ایں ” پہ ما ءَ کارمرد بیت چُش کہ :
ما کے ایں ؟ ما بلوچ ایں ۔ ما بلوچی وانگ زان ایں ۔ما بلوچی گپ جن ایں ۔ ما لبز نہ دے ایں ۔ اگاں لبز بہ دے ایں وتی لبز ءَ نہ ور ایں چے ءَ کہ ما بلوچ ایں ۔ اے مئی دود اِنت ۔ ما وتی دوداں ڈالچار نہ کن ایں ۔
اَت
“اَت” پہ یکّے ءَ کارمرد بیت ءُ پہ دیم پہ دیمی مردم ءَ ءُ پہ گوست ءَ چُش کہ :
آ کے اَت ؟ آ بلوچے اَت ۔ آ لبزے داتگ اَت ۔ آ وتی لبز ءَ نہ وارتگ اَت ۔ چے کہ آ بلوچے اَت ۔ بلوچ ھچبر وتی لبز ءَ نہ وارت ۔ آ شرّیں بلوچے اَت ۔ آ ھانی اَت ۔ آ شیمرید ءِ دشتار اَت ۔
اِت
“اَت” پہ یکے ءَ ءُ “اِت ” پہ باز ءَ کارمرد بیت بزاں پہ ” شما ” چُش کہ :
شما کے اِت ؟ شمابلوچی وانگ زان اِت ۔
شما بلوچی گپ جن اِت ۔ شما لبز نہ دے اِت ، اگاں لبز بہ دے اِت ، وتی لبز ءَ نہ ور اِت ، چے ءَ کہ شما بلوچ اِت ءُ اے یک بلوچی دودے ، شما وتی دوداں ڈالچار نہ کن اِت گڑا شما شرّیں بلوچ اِت ۔
یں
“یں ” اے یک چیز ءِ رنگ ءَ(صفت) پیش دار ایت ۔ چُش کہ :
شرّ : شرّیں ، سھر : سھریں ، بد : بدیں
درور :
بلوچ شرّیں مردم اَنت ۔بلوچ دلیریں راجے ۔ گاریں پس ءِ شوھاز کن ۔ دورسریں کور ءَ مہ نند ۔ برزیں مچّ ءَ سر مہ کپ ۔ سیاھیں سریگ ءَ سر مہ کن ۔ پونیں ناہ ءَ مہ ور ۔ داتگیں داد ءَ پد مہ جن ۔ وپتگیں مرد ءِ میش نر کار ایت ۔سبزیں کاہ ءَ بہ بُرّ ۔
بوت ءُ بیت
بلوچ ءِ کار شرّ بوت ۔ بزاں پیسر ءَ کار ئِے شرّ بوت ۔ بزاں گوست ءِ زمانگ ءَ چہ اد ءَ زانگ بیت کہ بوت پہ گوست ءَ کارمرد بیت ۔
بلوچ ءِ کار ھچبر شرّ نہ بیت چے ءَ کہ آ تپاک نہ اَنت ۔
ھچبر شرّ نہ بیت بزاں ماں ایوک ءَ ءُ چہ اد ءَ زانگ بیت کہ “بیت” پہ آیوک ءَ کارمرد بیت ۔
گوات بند بوت ۔ اے پہ گوست ءَ اِنت ۔
نوں گرم بیت ۔ بزاں چد ءُ پد گرم بیت بزاں پہ آیوک ءَ ۔
دوشی شرّ ھور بوت ۔ باندا گوَھر بیت
پس گار بوت ۔ باندا درگیجگ بیت ۔وردن ارزان بیت ۔مُلک آزات بیت ۔دژمن بیگواہ بیت ۔
***********