Non-Baluchi Litrature در بلوچی زبانانی ادب > فارسی Persian
Learn Baluchi Grammar in Farsi
Zahida Raees Raji:
اسم
اسم كلمه ایست كه برای نامبردن كسی يا چيزی بكار ميرود مانند
drahč درخت
ketáb كتاب
اسم جمع
.ميباشد án علامت جمع در بلوچی
drahčán درختها
ketábán كتابها
اگر اسم به á ختم شود معمولاً در حالت جمع از حرف ديگری برای راحتی تلفظ استفاده ميشود مانند
warná مفرد) جوان)
warnáán, warnáyán, warnáwán جمع) جوانها)
معرفه و نكره
اسم معرفه در بلوچی همانند فارسی هيچ علامتی ندارد.
اسم نكره با گذاشتن حرف í در انتهای اسم مشخص ميشود. مثال
gesí خانه ای
ketábí كتابی
كلمه يك نيز ميتواند قبل از اسم نكره واقع شود. در فارسی علامت جمع قبل از علامت نكره مي آيد مانند كتابهايی. در بلوچی معمولاً از فرم زير ه‌ستفاده ميشود
yakk ketábí يك كتاب
bázín ketábí كتابهايی
ممكن است نشانه وحدت يعنی عدد يك نيز باشد مانند í حرف
heyk dánagí panč tuman تخم مرغ دانه ای پنج تومان
حالت اسم
حالت اسم عبارت است از عمل نحوی اسم در ساختن جمله. اسم در دستور زبان بلوچی دارای سه حالت مختلف ميباشد: مستقيم، غيرمستقيم و ملكی. اسم در حالت مسقيم هيچ علامتی ندارد ولی در حالت غيرمسقيم و ملكی پسوند اسمی ميگيرد. مثال
پسوند اسمی
مستقيم
غيرمستقيم
ملكی
مفرد
--
á/árá
ey
جمع
--/án
áná
áni
ketáb wánag but كتاب در حالت مستقيم (مفرد) كتاب خوانده شد
ketáb wánag butant كتاب در حالت مستقيم (جمع) كتابها خوانده شدند
ketábá beyár كتاب در حالت غيرمستقيم (مفرد) كتابرا بياور
ketábáná beyár كتاب در حالت غيرمستقيم (جمع) كتابهارا بياور
ketábey bahá كتاب در حالت ملكی (مفرد) قيمت كتاب
ketábáni bahá كتاب در حالت ملكی (جمع) قيمت كتابها
حالت مستقيم
اسم در حالت مستقيم هيچ علامتی ندارد ولی معمولاً به اسم در حالت مستقيم و جمع، علامت جمع نيز اضافه ميشود
الف: اسم بعنوان فاعل (مفرد و جمع) در زمان حال و آينده
چنانكه در مثال زير ملاحضه ميشود، اسب در هر دو حالت مفرد و جمع بدون پسوند اسمی است و فقط از روی پسوند فعل ميشود تشخيص داد كه اسب مفرد است يا جمع
Aps tačit مكرانی) اسب می تازد)
Aps tačant مكرانی) اسبها می تازند)
Apsán tačant مكرانی) اسبها می تازند)
ب: اسم بعنوان موصوف قبل از فعل "بودن "
Á mardom mallemí ent. آن شخص معلم است
(پ: اسم بعنوان فاعل افعال لازم (برای تمام زمانها
Gáři šot قطار رفت
Gáři šotant قطارها رفتند
Gářián šotant قطارها رفتند
Gáři rowt قطار ميرود
Gáři rawant قطارها ميروند
Gářián rawant قطارها ميروند
(ت: مفعول مستقيم در زمان گذشته (فقط در لهجه مكرانی
1- Ahmadá ketáb hassaná dát احمد كتاب را به حسن داد
2- Ahmadá ketáb hassaná dátant احمد كتابها را به حسن داد
چنانكه ملاحظه ميشود "كتاب" دارای هيچگونه علامت مفعولی و يا علامت جمع نيست و فعل جمله كه در مثال دوم بصورت سوم شخص جمع بكاررفته با فاعل جمله يعنی احمد (سوم شخص مفرد) در تطابق نبوده و درواقع بيانگر جمع و يا مفرد بودن مفعول مستقيم، دراينجا "كتاب" ميباشد
حالت غيرمستقيم
اسم در حالت غيرمستقيم دارای علائم árá, á ميباشد.
الف: اسم بعنوان مفعول مستقيم در زمان حال و آينده
Júdá haspá táčínit جودا اسب را می تازاند
(ب: اسم بعنوان مفعول غيرمستقيم (در تمام زمانها
Ahmad ketábárá hassaná dát .احمد كتاب رابه حسن داد
Ahmad bándát ketábá hassaná dant .احمد فردا كتاب را به حسن خواهد داد
دراين مثال احمد فاعل، كتاب مفعول مستقيم و حسن مفعول غيرمستقيم ميباشد. در فارسی فرق بين اين دو نوع مفعول در جمله باعلائم را و به
مشخص ميشود، در بلوچی (سرحدی) بوسيله árá و á.
(پ: اسم بعنوان فاعل فعل متعدی (در زمانهای گذشته
Áyiá ketáb bort ارگاتيوفرم در لهجه مكرانی) او كتاب را برد)
Morgá bál kort پرنده پرواز كرد
ت: اسم بعداز حروف اضافه
Á gún gářiá yaht او با قطار آمد
ث: برای نشاندادن جهت
bázárá به بازار
šahrey nímagá بسوی شهر
حالت ملكی
اسم در حالت ملكی دارای علائم áni, ey برای مفرد و جمع ميباشد.
مثال
ges (پسوند اسمی (خانه
مستقيم
غيرمستقيم
ملكی
مفرد
ges
gesá / gesárá
gesey
جمع
ges / gesán
gesáná
gesáni
Ges ďalet (خانه فروريخت (سرحدی
Ges ďaletant خانه ها فروريختند
Gesán ďaletant خانه ها فروريختند
Gesá bahá bekan خانه را بفروش
Man gesárá bahá kort من خانه را فروختم
Man gesáná bahá kort من خانه هارا فروختم
Gesey bahá قيمت خانه
Gesáni bahá قيمت خانه ها
1 oblique
2 Ergative فرم ارگاتيو مكرانی در فصلهای آينده مورد بحث قرارخواهدگرفت
Source: eurobaluchi
Zahida Raees Raji:
قيد
قيد كلمه يا عبارتيست كه چگونگی انجام يافتن فعل را بيان ميكند
قيد زمان
پريروز paríri, payri ديروز zi, ziki امروز marúči
پس فردا púši فردا bándát سال آينده núkín sál
امشب šapi ديشب dúši ماه قبل gwastagín máh
كی چه موقع kadi اكنون الان hannun ازنو šanúk
هرگز hečbar هميشه وقتيكه harwaxt هميشه modám
هميشه وقتيكه harwahd هرگز هيچوقت hečwaxt
قيد مكان
اينجا edán زير čírá پشت poštá
آنجا ádán, údán روی sará نزديك nazziká
جلو dímá پايين jahlá داخل tahá
عقب padá بالا borzá خارج ďanná
قيد حالت
پياده pyádaká تند،سريع trond شايد balkín
نشسته neštaká كند karár سريع tíz
ايستاده úštátaká كند lahm خيلی báz, sakk
مثال
kásom trond šot. قاسم سريع رفت
kásom báz trond šot. قاسم خيلی سريع رفت
kásom sakk trond šot. قاسم خيلی سريع رفت
kásom pyádaká šot. قاسم پياده رفت
-----------------------------------------------
١ سرحدی
٢ مكرانی
Zahida Raees Raji:
حروف اضافه
پيشواژه
ša, ča, ez ١ از ča marúči, ez emrúz از امروز
ta, tán تا ta bándát تا فردا
gún, gwa با gún sangatán با دوستان
pa, par او par áyi برای او
bí بی، بجز، بدون
geyr, qeyr جز
پسواژه
بعد از اسم دارای علامت ملكی
dimá جلو lúgey dímá جلوی خانه
padá پشت rommey padá ٢ پشت سر جمعيت
čírá زير mízey čírá زير ميز
sará روی diwáley sará روی ديوار
jahlagá kúhey jahlagá
borzagá
poštá پشت kúhey poštá پشت كوه
keneká پهلو، كنار mani keneká كنار من
nímagá بسوی bázárey nímagá بسوی بازار
حرف ربط
حرف يا كلمه ايست كه دو كلمه، دو عبارت يا دو جمله را بهم می پيوندد.
ke كه
o و man o ta من و تو
bale ولی
albat حتماً، البته ً
čúnke چونكه
pahamíšá ٣ ازاينرو
yá .. yá ya syáh ya espít يا سياه يا سفيد
če .. če چه...چه če belúťit če malúťit چه بخواهد چه نخواهد
ham .. ham هم...هم ham í ham á هم اين هم آن
na .. na نه...نه na í na á نه اين نه آن
------------------------------------------------------------
١ ša سرحدی، ča مكرانی، ez سراوانی
٢ rombey padá
٣ سرحدی، pamešká مكرانی
Zahida Raees Raji:
مصدر
مصدر كلمه ايست كه بر انجام كاری يا نسبت حالتی بدون درنظرگرفتن زمان يا شخص دلالت كند، مانند رفتن،گفتن، بردن و آمدن. در بلوچی دو نوع مصدر وجود دارد مصدر حال (مكرانی) و مصدر گذشته (رخشانی).
مصدر حال
مصدر حال در لهجه مكرانی بكارميرود و علامت آن ag ميباشد، مانند kapag "افتادن". با حذف علامت مصدری كلمه ای كه باقی می ماند ريشه حال فعل يا "بن حال" ناميده ميشود.
مصدر حال
بن حال
rawag
رفتن
raw
janag
زدن
jan
kapag
افتادن
kap
warag
خوردن
war
laggag اصابت كردن lagg
ostag برخاستن ost
مصدر گذشته
در لهجه رخشانی بكاررفته و علامت آن en ميباشد، مانند kapten " افتادن". پس از حذف علامت مصدری كلمه ای كه باقی ميماند ريشه گذشته فعل يا "بن ماضی" ناميده ميشود، زيرا تمام زمانهای گذشته از آن مشتق ميشوند. بن ماضی فعل در بلوچی همانند فارسی با سوم شخص مفرد ماضی ساده يكسان است.
در فارسی فقط مصدر گذشته وجوددارد و مصدر حال اگر هم وجودداشته ازبين رفته است. بعنوان مثال روش، گويش، بينش، كنش، بويش، پرش، جهش، زنش و ... كه اسم مصدر ناميده ميشوند شايد مصدر حال بوده اند. رونده، گوينده، كننده، بوينده، بيننده، پرنده، جهنده، زننده از مشتقات اين مصدرها ميباشند. (١)
مصدر گذشته
بن ماضی
ماضی ساده
šoten
رفتن
šot رفت
jaten
زدن
jat زد
kapten
افتادن
kapt افتاد
wárten
خوردن
wárt خورد
laggeten اصابت كردن lagget اصابت كرد
ostáten برخاستن ostát برخاست
رابطه بن حال و بن ماضی
گروه اول
كه در آن بن ماضی با افزودن يكی از پسوندهای (t, et, át) به انتهای بن حال ساخته ميشود. اين قاعده برای بيش از نيمی از افعال صدق ميكند. (٢)
مصدر حال -->
بن حال -->
t, et, át --> بن ماضی --> en -->
مصدر گذشته
kapag افتادن kap kap +t kapt kapt+en kapten
gwapag بافتن gwap gwap +t gwapt gwapt+en gwapten
čárag نگاه كردن čár čár +et čáret čáret+en čáreten
laggag اصابت كردن lagg lagg+et lagget lagget+en laggeten
ostag برخاستن ost ost+át ostát ostát+en ostáten
گروه دوم
مصدر حال و مصدر گذشته كاملاً متفاوتند مانند ديدن (gendag, disten) و رفتن (rawag, šoten) .
Man gendán (من می بينم (مكرانی
Man a gendin (من می بينم (سرحدی
Man dist من ديدم
Á rawant (آنها می روند (مكرانی
Á a rawant (آنها می روند (سرحدی
Á šotant آنها رفتند
گروه سوم
بن ماضی شكل تغييريافته بن حال است مانند شدن (barag, borten)، رفتن (٣) (rawag, rapten) و زدن (janag, jaten)
مصدر حال →
بن حال →
→ بن ماضی → en →
مصدر گذشته
janag زدن jan jan -n + t jat jat+en jaten
barag بردن bar bar (a→o) +t bort bort+en borten
rawag رفتن raw raw (w →p)+t rapt rapt+en rapten
************
مصدر فارسی مصدر رخشانی بن ماضی رابطه بين بن ماضی و بن حال بن حال مصدر مكرانی
باختن báhínten báhínt
+ t
báhín báhínag
فرورفتن boďďeten boďďet
+ et
boďď boďďag
بريدن borreten borret + et borr borrag
بردن borten bort (a → o) + t bar barag
شدن buten but (aw →u) + t
(ow → u) + t
(ay → u) + t
baw
bow
bay
bawag bowag bayag
بازكردن bújeten bújet + et búj bújag
نگاه كردن čáreten čáret + et čár čárag
چراندن čárínten čárínt + t čárín čárínag
چريدن čareten čaret + et čar čarag
تكان دادن čánďínten čánďínt + t čánďín čánďínag
چيدن četen čet (-n) + t čen čenag
بوسيدن čokketen čokket + et čokk čokkag
دادن dáten dát (ay → á) + t day dayag
نگهداشتن dášten dášt (r → š) + t dár dárag
پاره كردن derreten derret + et derr derrag
ديدن disten dist -------- gend gendag
دزديدن dozzeten dozzet + et dozz dozzag
دوختن dohten doht (úč → oh) + t dúč dúčag
دوشيدن dúšeten dúšet + et dúš dúšag
آويزان كردن dranjeten dranjet + et dranj dranjag
قطع كردن ďaleten ďalet + et ďal ďalag
گشتن gašten gašt (rd → š) + t gard gardag
گرفتن gepten gept (r → p) + t ger gerag
قطع كردن goďďeten goďďet + et goďď goďďag
گريستن gríten grít (-w) + t gríw gríwag
باريدن gwáreten gwáret + et gwár gwárag
بافتن gwapten gwapt + t gwap gwapag
گذشتن gwasten gwast (z → s) + t gwaz gwazag
گفتن gwašten gwašt + t gwaš gwašag
خنديدن handet en/ kandeten handet / kandet + et hand / kand handag / kandag
گذاشتن hešten hešt (ll → š) + t hell hellag
جويدن jápten jápt (aw → áp) + t jaw jawag
jáeten jáet (aw → á) +et jaw
زدن jaten jat (-n) + t jan janag
سرفه كردن jakketen jakket + et jakk jakkag
افتادن kapten kapt + et kap kapag
كشيدن kaššeten kaššet + et kašš kaššag
كردن korten kort (an →or) + t kan kanag
كوبيدن koťťeten koťťet + et koťť koťťag
اصابت كردن laggeten lagget + et lagg laggag
لغزيدن lagošten lagošt + t lagoš lagošag
لرزيدن larzeten larzet + et larz larzag
خواستن lúťeten lúťet + et lúť lúťag
پذيرفتن، تييدكردن manneten mannet + et mann mannag
مكيدن mečeten mečet + et meč mečag
mehten meht (č → h) + t
مردن morten mort (e → o) + t mer merag
درگيرشدن meřeten meřet + et meř meřag
ماليدن mošeten mošet + t moš mošag
نشاندن nádínten nádínt + t nádín nádínag
نوشتن newiseten newiset + et newis newisag
برخاستن ostáten ostát (t → tá) +t ost ostag
پختن pakketen pakket (č → kk) + et pač pačag
pahten paht (č → h) + t
pohten poht (ač → oh) + t
رعايت كردن pajjeten pajjet + et pajj pajjag
گدايی كردن penďeten penďet + et penď penďag
تحمل كردن pojjeten pojjet + et pojj pojjag
فرورفتن potreten potret + et potr potrag
شكستن prošten prošt + t proš prošag
شكاندن prúšeten prúšet + t prúš prúšag
ريختن (لازم) rehten reht (č → h) + t reč rečag
ريختن (متعدی) ríčeten ríčet + et ríč ríčag
پروراندن rúdínten rúdínt + t rúdín rúdínag
پاره شدن sesten sest (n → s)+ t send sendag
تكان خوردن soreten soret + et sor sorag
تكان دادن sorínten sorínt + et sorín sorínag
سوزاندن súčíneten súčínet + t súčín súčínag
šapeten šapet + et šap šapag
پرت كردن šánten šánt + t šán šánag
شستن šošten šošt (úd → oš) + t šúd šúdag
رفتن rapten rapt (w → p) + t raw rawag
تازاندن táčínten táčínt + t táčín táčínag
تاختن tačeten tačet + et tač tačag
ترسيدن torseten torset + et tors torsag
ترساندن torsínten torsínt + t torsín torsínag
توانستن towánten towánt + t towán towánag
تركيدن trakketen trakket + et trakk trakkag
تركاندن trákínten trákínt + t trákín trákínag
trakkínten trakkínt + t trakkín trakkínag
خواباندن wápínten wápínt + t wápín wápínag
خواندن wánten wánt + t wán wánag
خوردن wárten wárt (a → á)+ t war warag
خوراندن wárínten wárínt + t wárín wárínag
خواباندن wapínten wapínt + t wapín wapínag
خوابيدن wapten waspeten wapt waspet (-s)+ t waps wasp wapsag waspag
ايستادن úštáten úštát (t → tá) +t úšt úštag
ايستاندن úštaínten úštaínt + t úštaín úštaínag
آوردن yárten yárt + t yár yárag
آمدن yahten yaht (áw → ah) + t yáw yáwag
yáyag
(áy → ah) + t yáy
دانستن zánten zánt + t zán zánag
زاييدن zaten zat + t za zaag
زاياندن zaínten zaínt + t zaín zaínag
برداشتن zorten zort (ú → o) + t zúr zúrag
ďáh dáten ďáh dayag
seťť korten seťť kanag
jopp korten jopp kanag
---------------------------------------------------------------------
١ امينی. صادق: دستور زبان فارسی
٢ A Course in Baluchi, (Montreal 1969) Barker, A. R. and Mengal, A. K
٣- مصدرگذشته rapten كه درواقع شكل تغيير يافته مصدر حال rawag ميباشد فقط در لهجه سراوانی و سرحدی جنوبی بكارميرود. ساير لهجه ها مصدر گذشته šoten را بكار ميگيرند.
Zahida Raees Raji:
صفت
صفت كلمه ايست كه حالت و چگونگی اسم را بيان ميكند و اسمی كه همراه صفت آمده و توسط آن وصف ميشود، موصوف خوانده ميشود.
sohr سرخ، قرمز zard زرد wašš شيرين، خوب
bad بد borz بالا،بلند jahl پايين، كوتاه
Á kúh borz ent. آن كوه بلند است
Síbán sohr ant. سيبها قرمز هستند
صفت در فارسی نو بعد از موصوف می آيد، مانند كوه بلند. در بلوچی صفت قبل از موصوف واقع شده و پسوند ín نيز به انتهای آن اضافه ميگردد مانند كوه بلند Borzín kúh.
Bágáni kabúdar sabzín, tuti zímel o wašš labzín (كبوتر سبز باغها، طوطی زيبا و خوش لحن (بخشی از ترانه فيض محمد، خواننده بلوچ
صفت به تنهايی هم بصورت مفرد و هم جمع بكارميرود.
sohrín قرمز sohrínán قرمزها
borzín بلند borzínán بلندها
صفت همراه موصوف بصورت مفرد بكارميرود حتی اگر موصوف جمع باشد.
borzín kúh كوه بلند borzín kúhán كوههای بلند
sohrín síb سيب قرمز sohrín síbán سيبهای قرمز
صفت برتری
شيوه ساختن
صفت = صفت برتری + ter
gehter بهتر borzter بلندتر ťuhter بزرگتر
صفت عالی
شيوه ساختن
صفت = صفت عالی + terín
gehterín بهترين borzterín بلندترين ťuhterín بزرگترين
صفت فاعلی
úk + بن حال = صفت فاعلی
صفت فاعلی
بن حال
مصدر حال
barúk برنده bar
barag بردن
newisúk نويسنده newis newisag نوشتن
báhínúk بازنده báhín báhínag باختن
gerúk گيرنده ger gerag گرفتن
yárúk آورنده yár yárag آوردن
eškonúk شنونده eškon eškonag شنيدن
gwašúk گوينده gwaš gwašag گفتن
صفت مفعولی
بن ماضی = صفت مفعولی + a(g)
صفت مفعولی
بن ماضی
مصدر گذشته
borta(g) برده bort
borten بردن
jata(g) زده jat jaten زدن
kapta(g) افتاده kapt kapten افتادن
gepta(g) گرفته gept gepten گرفتن
sohta(g) سوخته soht sohten سوختن
rehta(g) ريخته reht rehten ريختن
nešta(g) نشسته nešt nešten نشستن
Navigation
[0] Message Index
[#] Next page
Go to full version