چـُـکانی دیوان چينی گِيدی آزمانك ۔ تـَرینـــــــوک : کریم بلوچ _ تـَهـل

[Zahida Raees Raji]

چـُـکانی دیوان چينی گِيدی آزمانك
---------------- --------------------
تـَرینـــــــوک : کریم بلوچ _ تـَهـل
كــُچــْــك ءِ بـَـركـَـتــی كـاڑ « پــِـيــا »
جهان ءَ هـَست ات يك وَرنا اے كه نام ئی « وَنگ سِياو » ات . چه پــِـت ءَ پرآئيا يك داری كــُـڈے رود ءِ تـَـياب گـورا ، پـَشت كـَپت گوں كوهنيں ماهيگ كـُشی _ ماهيگ گِری _ يـَدارے .
وَرنا هـُجّ و مجبور ات كه وت پر وتا وَرد و ورگے شوهاز بكنت . آئیا هر روچ وتی يدار ءَ سوار بيتگ ات و رود ءَ ماهيگ ئی گِپت و نزيكيں شهرُك ءِ بازار ءَ بُرت انت و بهای ءَ كـُت انت .
يگبرے وَهدے كه « وَنگ سِياو » وتی يَدار ءَ سوار ات و آپ ءَ روان ات ، ديست ئی كه تياب ءَ چيزے بـَليت _ جـَلـَشكيت _ . « وَنگ سِياو » وتی يدار ءَ تياب ءِ نيمگ ءَ بـُرت ، و هَيرانی ءَ ديست ئی كه تياب ءِ ريكان ءَ باز هـَيرانی سـوناييں _ شر رنگيں _سـُهـر چـَكـْيـں كـُـچـْـكے _ كـُـشـْـكے _ بـَليت .
نيزگاريں وَرنای ءَ ، سـُهـر چـَـكـْيـں كـُـچـْـك سَك دوست بيت . كـُـچـْـك ئی زُرت و گوں وتا لوگ ئی بـُرت . مان پـراه دَپيں كانچی پـُـلـدانے ءَ آپاں مان كـُت و اِير كت .
رَندا وتی كـَميں ڈلـَـگ ءِ شامی وارت و شُت كه به وَسپيت _ وَپسيت _ و آرام به كـَنت . دومی روچ ءَ « وَنگ سِياو » مدامی داب ءَ ، پـَـگاه مـُـهـَلاّ وتی ماهيگ گِری ءِ رَندا شُت و تَهنا بيگاه ءَ لوگ ءَ بــِـرگـَشت .
هـَنچو كه دَروازگ ئی پـَاچ كـُت ، هـُشك و هَيران بيت. چـُلدان ءَ آس روك ات و پادينگ ءَ ديگے پـُرّ چه بـَٹ و وڑوڑيں ورگاں بــِر ات .
اول ءَ بي وَسين و بئ كسين ماهيگ گِر پگر كت كه آئی ءِ همساهگ وتی شام ءِ وَرد ءَ آئی ءِ دِيگ و چـُلدان _ آچدان _ ءَ گِرادَگ انت . نِشت و آهانی وَدار ئی كـُت .
آئی ءِ دل باز ءَ لوٹ اِت كه بزانت كه بارين اے كـُجام همساهِگ و كـُجام كس انت . شپ بيت . شپ سياه و تَهار بيت . بلے هِچ كـَس نياتك . گـُڑان آئيا پگر كت كه بلكين آئی ءِ همساهگاں ، اے وَرَگ پر آئيا گِرَستگ انت . گـُڑان وَرنا نِشت و بـَـٹـاں وارت .
دومی روچ ءَ هم ، وهدے كه لوگ ءَ مان بيت ؛ ديست ئی كه دِيگ چه گِرَستگيں بَـٹـاں و وَرَگاں پـُـرّ اِنت . « وَنگ سِياو » سرجميں روچ ءَ لـَنگـَـڑ و بے وَرد گِرانيں كاراں دَربَراں بيتگ ات . سَكّ ژَند و سَكّ شـُديگ ات . گِـرَسْتـَـگ و تَياريں وَرد ، آئيا سك پكار ات . آئی نِشت و سرجميں ديگ ءِ ورد ئی گوں دِل ءِ مَئيل وارت انت . بلے پدا هَيران ات كه اے چونيں رازے و لوٹت ئی كه اے راز ءَ بزانت و دَر به بارت .
بانداتيں روچ هم ، آئيا مُهـَـلاّ چه واب ءَ پاد آتك و چه لوگ ءَ دَركـَپت . بلے اے بَريں رود ءِ آپ ءِ نيمگ ءَ نه شـُت بلكين په آرامی شـُت وتی كـُـڈ و لوگ ءِ پـُشـت ءَ چــِـير بيت و سْرَپت تا كه بزانت كه كے اے كاراں پر آئيا كـَنگ انت .
تاں دِيريں وَهدے ءَ آئيا وَدار كـُت . تاں چاشت ءِ وَهد ءَ . چه ٹـُنگ _ كـَڑك _ ے ءَ وتی لوگ ءَ چاران ات ؛ بلے هِچ كس و هچ چيز ئی نه ديست .
رَند چه چاشت ءِ وَهد ءَ ، ديست ئی كه پراه دَپيں كانچيں پـُلدان ءِ آپ ، پـُلـپُـٹـارَك جـَت . كـُچْـك ءِ دَپ پـَچ بيت و چه آئيا جـَنِـكو - كار _ ے دَر كـَپت كه په زيب و رَنگ ءَ چه ماه و پـُـلاں هم سـَد سَر ات .
جــنــكــو ، هما دمان ءَ كار ءَ گـُـلائـيـش بيت . بے تـِرك وتـَوار ، چو كـَواسيں بـَلـَديں زانوگِريں مردماں ، چـُلدان ءَ آس روك كت و پادينگ ئی اير كت ديگ ئی گوں بَٹ و وَرگاں پادينگ ءِ بُرزگ ءَ پــِر كـُت .
« وَنگ سِياو » گيش چه ايشی ءَ ودار نه كت . دِهدے دَروازگ ئی پچ كت و تتك لوگ ءَ و بے مَـٹـين جَنِكو ءِ دَست ئی گِپت . كاڑ لوٹ اِت كه وتا يله بكنت و ديم په پراه دَپيں كانچی پـُلدان ءَ به تَچيت . بلے وَرناييں ماهيگ گِر آئيا وَيل نه كـُت .
- مَه تـُرس ، مه تَچ بے دَروَريں بانـُك . دَزبندی انت منا بگوئش ات كه شما كے ات ؟ _ وَرنا پـْـول كت .
- منی نام « پيا » انت ، كـُشْـك منی هـَنـْد و جاه انت . وَهدے كه من ديست كه تئی زندمان سـَكّ و نـه وَش انت ، من لوٹ ات كه ترا مـَدَت به كناں و بـَڑايی به دَياں . هنون من پيكه اپدا آپ ءَ به رَواں .
- مـُدامی ءَ منی پـَچی ءَ به مان ! منی دَزبندی انت بے دَروَريں كاڑ ! _ « وَنگ سِياو » ءَ چه آئيا دَزبندی كت .
- منی دِل هم لوٹيت ، بلے مَنت ءَ نه كناں . _ كـُچك ءِ « پيا » گوں دلگرانی ءَ پسو دات .
- جوان انت منی پَـجـّـی ءَ اگں نه تاں دير ، بلكين يك كـَمَـڑكے _ كـَمے ، دمانے _ به نند . يك دَمانے منی پجی ءَ دَپے _ زَنبے _ بـَـٹ به وَر . _ وَرنا اے گپ ءَ گوئشت و هِيرانے _ گـَلاسے _ چه بَـٹ و وَرَگ ءَ پـُـرّ ، آئيا پيش كت .
بلے هَنچو كه « پيا » كـَـنـَـگ _ بــِـرِنج _ ءِ اولی دانگ ءَ دَست پــِـركـُت ، آئی ءِ تهاريں و تَهروزيں ديم روشن بيت .
- تو منا رَكـّيـنـت منی « وَنگ سِياو » _ « پيا » گوئشت . _ اگں من مردمانی وَرد ءَ به وَراں ، پيكه مدامی مردمانی نيام ءَ به ماناں .
- اگں چوش انت ، من چه شما دَزبندی كناں كه منی پـَجّـی ءَ به مان ئے !
- اگں تو به لوٹ ئے ، منی دل سـَكّ ءَ لوٹيت كه تئی پـَجّی ءَ پَشت به كـَپاں . _ بے دَروَريں جنكو پسو دات .
چو كـُشـْـك ءِ بَركتی « پيا » ، نيزگار و بے وسين « وَنگ سِياو » ءِ لوگ ءَ ، آئی ءِ پجّی ءَ پَشت كـَپت و مَنت و آئی ءِ سانگ و جـَن بيت . « وَنگ سِياو » شُت ماهيگ گِری ءَ ، و بے مَٹين « پيا » رُپت و روپ ءَ كت ، كـَن وَر ئی كت ، گـُدان ئی دُهت ، لوگ ئی چـِت و نزآرت . هر دوئيناں سك وَش ، گـَل و وَشدل اتنت .
بلے هر رُژنئ ءِ كـَش ءَ ، تهاری و ساهِگے هم هست . باز انت چُشين وَشّی كه كـدين كـُچـّـَل و زَهر ءَ بَنت . يگبرے چه « وَنگ سِياو » ءِ لـَنگـَڑی كـُـڈ ءِ كـَش ءَ ، مـَزن ، سِير و اميريں مَردے گوئزان ات . هما وَهد ءَ « وَنگ سِياو » ءِ لوگی هم ، لوگ ءِ دَروازگ ءَ نشتگ ات و گـُـداں دوچگ ات .
تا كه سِـيريں مرد « مَندَرين » ءِ چم آئيا ديست ، ساه ئی بَـنـد بوت . چـُــشــيــں ماهيں جَنِكے ءَ ، هچ كـَدين آئيا نه دِيستگ ات . گــڑان رِپكباز و ٹــَـگـّيں « مَندرين » پگر كت كه « وَنگ سِياو » ءِ بــِـيــه ءَ من گار ءَ كناں .
اِيدگه روچيں « وَنگ سِياو » ئی وتی گواتگر ءَ لوٹائينت و هِـژم ءَ گوں گوئشت :
- « وَنگ سِياو » ترا بهمانگی ماهيں لوگی اے هست . اگں منی بد ئے من تيار اوں كه پر تو نوكيں و جوانيں بانے _ لوگے _ به بَنداں ، بلے اگں مه دئے ، گُڑان تو پيكه پرمنا نوكيں و وَش زيبيں گواتگرے به بندئے و اگں تاں سئے روچ ءَ ماڑی ءَ تيار مه كن ئے ، من گوئشان كه تئی گردن ءَ به گـُڈ انت !
بے وَسيں « وَنگ سِياو » ءَ چه « مندرين » ءِ زَهريں گپانی پگر و هيال ، هـَـنچيں ڈكّ و دردے گِپت كه كمے هست ات كه دل تِرَك به بيت . چم ئی سِياه و تهار بيت انت . اِلاّ كه بــِـلاّ وتی راهی وَدی كت و پادانی سرا وتا داشت . وَهدے كه آئی‌ ءِ لوگی آئی ءِ نَگِيگيں جاور ديست كه پادانی سرا تـُـت انت ، تـَــتـك چه دَروازگ ءِ دَپ ءَ آئی ءِ باسك _ بَـگـَـل _ ئی گِپت و لوگ ءَ بُرت نادينت و سر سوج كت كه چے بيتگ ؟
- واه ، منا سوج مكن منی دلدوستيں بيلی _ « وَنگ سِياو » كـِٹ اِت _ من پيكه په مندرين ءَ ، سئے روچ ءِ اَندر ءَ شاهی گواتگريں ماڑی اے به بَنداں ، اگں اے كار ءَ كــُت مه كناں ، گوئشيت كه منی گـَردِن ءَ به گـُڈ انت .
- گـَم مه كن _ آئی ءِ مهرنگيں لوگی گوئشت. _ ماڑی ءِ كار ءَ بـِلّ پرمن . من سئے روچ ءِ اندر ءَ پر مندرين ءَ هنچيں گواتگر و ماڑی اے به ٹهيناں كه آئی ءِ دل به لوٹيت .
ماڑی ءِ بندگ ءِ گـَپ ءَ آهاں كـُٹينت و دگه گـَپ اش نه جـَت . يك روچے گوئست ، رَندا دومی روچ هم گوئست . سئيمی روچ ءِ پگاه ءَ « پيا » وتی جود _ شوّ _ ءَ چه واب ءَ پاد كـُت كه چِست بئے ، كمك كن كه گِچينی هـَندے په مندرين ءِ گواتگر ءَ گچين به كـَن اوں .
وَهدے كه هَند و جاه اش گچين كت ، « پيا » وتی مودانی دِراج تريں سِنجاك ءَ كـَش اِت و گوں آئيا گواتگريں ماڑی ءِ بُندات ءِ نَـكش ءَ ڈگار ءِ ريكاں كـَش اِت .
رَند چه _ به چار ئی ! _ ءِ گوئشگ ءَ ، آهانی ديما بے مَٹيں تياريں شاهی ماڑی اے جَــكِــتـَگ ات.
« وَنگ سِياو » هم وَشدل چه گـَل ءَ ، تتك مندرين ءِ نيمگ ءَ تاں آئيا هال به دَنت كه ماڑی تيار انت .
مندرين ءَ وتی گوشانی اِشكتگيں گـَپ باور نه بيت . وتی گـُلامانی گوئشت كه آئيا بَستگيں نوكيں ماڑی ءِ نيمگ ءَ به بَر انت . وَهـــدے كه آئی اش مــاڑی پــيــش داشت ، مندرين ءِ دَپ چه هـَيرانی ءَ كـُبل بيت و دانكے هبر ئی گوئشت نه كت .
ايدگه روچيں اپدا مندرين گوئشت كه « وَنگ سِياو » ءَ به لوٹائيننت و گوئشت ئی :
- تو بے مَٹيں شاهی گواتگرے ٹهينت ، بزان تئی دَست ءَ هر كارے بيت ؛ نين بلے تو توان ئے كه اے بے مَٹيں گواتگر ءِ چَپ و چاگرد ءَ ، بے مٹيں ديوالے چه رَنگ په رَنگيں ڈوك و سِنگاں به ٹهين ئے ؟ اے كار ءَ سئئ روچ ءِ اندر ءَ بكن ، اگں نه من گوئشاں كه تئی گـَردن ءَ به گـُـڈ انت !
بے وَسيں « وَنگ سِياو » ءِ چم اپدا چم چه اے كچّليں گپاں تهار بيت انت . پاد ءِ تُـهك شُت انت ، هنچو كه اِلاّ كه بــِلاّ وتی راهی تا لوگ ءَ وَدی كت و وتی لوگ ءَ رَسينت .
وهدے كه آئی ءِ لوگ بانُك ، آئی ءِ نگيگيں جاور ءَ ديست ، تتك دَستاں گِپت ، بُرت نادينت و پول كت كه ترا چے بيتگ ؟
- واه تو هچ هبر ءِ پول ءَ مه كن منی دلدوستيں لوگی _ « وَنگ سِياو » كِــٹ اِت ._ من پيكه تاں سئے روچ ءَ گواتگر ءِ چپ و چاگرد ءَ بُرزيں ديوالے چه وڑوڑين و رنگ په رَنگيں ڈوكاں به بنداں ، اگں من اے كار ءَ كـُت مه كناں ، مندرين ءَ‌ گوئشيت كه منی گردن ءَ به گـُڈ انت .
- هچ گـَم مه كن ، هچ وتا تَنگ مه كن _ « پيا » وتی مَرد ءَ لـَباس كنان ءَ گوئشت ._ ديوال ءِ بندگ منی كار انت . سئے روچ ءَ چه رَند په مندرين ءَ ديوالے بيت ، آئی ءِ دل ءِ واهگ ءِ برابر ءَ .
سئيمی روچ ءِ پـَگاه ءَ « پيا » وتی جود ءَ زُرت و شـُت انت گواتگر ءِ نيمگ ءَ .
وهدے كه آهاں اودان سر بيت انت ، « پيا » چه وتی موداں دراج تريں سِنجاك ءَ كـَش اِت و كـَلات ءِ چپ و چاگرد ءَ ، گِرديں كِشكے كـَش اِت و - « ايش انت » - ءِ گون ءَ گواتگر ءِ چپ و چاگرد ءَ بـُرزيں و شـَـتكيں ديوالے مِك بيت .پر زيبيں ديوالے چه رنگ په رنگيں ڈوكاں !
« وَنگ سِياو » چه گـَل ءَ هما دَمان ءَ تتك مندرين ءِ نيمگ ءَ ، تاں كه ائيا هال به دنت كه ديوال تيار انت . مندرين ءَ وتی گوشان ءِ اشكتگيں هبر باور نه بوت . بلے وهدے كه گـلاماں آئيا آرت ماڑی ءِ كـَش ءَ ، آئی گوں وتی چماں ديوال ءَ ديست ، باور ئی بيت ، آئی ءِ پر هژميں توار مَٹ بيت و گوئشت ئی كه به بَر انت ئی وتی گواتگر ءَ .
بلے ايدگه روچيں مندرين سئيمی بر ءَ پـَرمات كه « وَنگ سِياو » ءَ بيار انت . ائرا بيهار دَيان ءَ گوئشت ئی :
- كوٹ و كلات و ڈوك بنديں ديوال وا تَيار بيت انت ، اگں تو چشيں وَش نماييں كلات و ديوالے بَست ءَ كن ئے ، تئّی دَست ءَ وَش زِيديں شاهــگانيں باگ و پارك ءِ جوڑ كنگ ، ادنايين گپے بيت ءَ كـَنت . پارك و باگے كه چه وڑوڑيں درچك ، پـُلّ ، پــِرونك و مرگاں پـُر به بيت ، كواتگر ءِ چَپ و چاگرد _ دَؤر و گوئر _ ءَ ٹهين و اَڑ به كـَن ؛ كه پـر آپيں رودے هم چه كـَلات ءِ ديوال ءِ چير ءَ به رُمبيت كه وڑوڑيں ماهيگاں ، آپ ءَ اوژناگ به كن انت . اگں تو تاں سئے روچ ءَ اے سرجميں كاران ءَ جوانی ءَ كت مه كن ئے ، من هُگم ءَ كناں و لـَـلاّياں كه تئی گـردن ءَ به گـُـڈ انت !
بے وسيں « وَنگ سِياو » اپدا گوں وتی بے وسی ، گوں ارسيگيں چماں و بَژنيگيں دلے ءَ لوگ ءَ رواں بيت . وَهدے كه لوگ ءَ رَست ، لوگ ءِ دَروازگ ءَ ، جن آئی ءِ وَداريگ و رَهچار ات . « وَنگ سِياو » دل ءَ داشت نه كت . گوں گِريتگيں دلے كوكار ئی كت ؛ مندرين دگه نه بيتگيں هگمے كتگ و سرجميں هالی وتی زال ءَ گوئشت انت .
- هچ دل ءَ تنگ مه كن _ جنيں آرامی ءَ وتی مرد ءَ آرام كت. _ اے منی كار انت ، سئيمی روچ ءَ اے كار پهك سرجم بَنت .
سئيمی روچ ءِ گـُوَربام ءَ ، وَهدے كه پگاه بُنگيج بيان ات ، « پيا » ، « وَنگ سِياو » ءَ چه لوٹ اِت كه آئيا مَدَت بكنت و چه رَنگی كاگداں ، وڑوڑيں مـُرگ ، درچك و دار ، پـُـل ، پــرونك و ماهيگاں به بـُرّ اِيت .
« پيا » ی ءِ جِند چه وتی موداں مَستريں سِنجاك ءَ كـَش اِت و كـَلات ءِ چپ و چاگرد ءِ ڈوكی ديوال ءِ كـَش ءَ ، كِشكے كـَشـّاں بيت و دومی گِرديں كِشك ءِ كـُـٹـّـَـگ ءِ گون ءَ ، جـُهليں رود ءِ رُمبوكيں سـَك ساپيں آپانی شـُرشُـر اشكـُنـَـگ بيت . پدا « پيا » كاگدی درچكاں ، پـُلاں ، پرونكاں _ مـُلاوكاں _ ، مُرگاں ، و ماهيگان ءَ وتی دست ءَ زُرت انت و آهانی باره ءَ پگر كناں بيت . هما دَمان ءَ مُرگاں آزمان ءَ بال كت ، درچكاں پارك ءِ اندر ءَ وتی جاه ءَ سبز بيت انت ،پلاں ، كاه و كاوَكانی اندر ءَ رداں و پل كناں و زباد درنزاں بيت انت ، پرونكاں ، په ٹهل ءَ هر نيمگ ءَ مـَلاّں و بال كناں بيت انت ، ماهيگاں ، رود ءِ ساپيں آپاں سِتـّـاں و اوژناگ كناں بيت انت .
گـَليں « وَنگ سِياو » اپدا وتی وشّی و گـَلاں چه بال كناں ، شت و مندرين ءَ هال دات كه پهك چيز اش اَڈ كـُتَـگ !
مندرين وهدے كه پارك و رود ءَ ديست گوئشت ئی :
- « وَنگ سِياو » تو وتی سرجميں كار ءَ كه من ترا گوئشتگ انت ، كتگ انت ، اے كارانی بَدل ءَ ، من ترا داد تئی زندمان ءَ بكشاں ! اے بے مَٹيں كلات و گواتگر ، گوں وَشرنگيں سِنگی ديوالاں ، وَش زيديں پارك و رمبوكيں شِيشَـگيں آپ گوں ماهيگاں ، بے ماهكانيں و شر رنگيں كاڑ و جنينے ءَ هِچ انت .
من لوٹاں كه تئی جـَن ءَ ، هر روچ ءَ بگند اوں ، په اے هاترا ، تئی لوگی هر روچ پگاه ءَ به ييت اے گواتگر ءَ و منی كاران ءَ بكنت .
بے وَسيں « وَنگ سِياو » وتی سرا لونج و جَهل كت . بلے ائی ءِ زانتكار و زانوگريں زال آئيا گوئشت :
- ما مندرين ءِ اے واهگ ءَ هم پيلو _ پوره _ ءَ كنوں .
ايدگه روچ پگاه ءَ ، « پيا » آتك مندرين ءِ گواتگر ءَ و شـُت مندرين ءِ پيشانيگ _ انيشگ _ ءَ دَست پــِركـُت . هما دمان ءَ مندرين كسان و كسان بياں بیت ، تا كه آهر ءَ هُشك و بے ساهيں ڈوكيں بـُـٹــُكے بيت ، هنچين كه هر جاه دروازگ و ديوالاں لَچـِتـَگ انت . هر جاه گواتو بها كنوكيں ڈكاناں شـَوَشْـكـَگ _ بها كنگ _ بنت . مندرين ءِ جِند ءِ كِرد ءِ آسر هميش ات .
بلے اگں لنگڑيں ماهيگ گر و آئی ءِ مهرنگيں جن « پيا » ی ءِ پول ءَ كن ات ؛ آهاں چه وتی لـَنگـَـڑی كــُڈ ءَ در كـَپت و هما بے مٹيں شاهی گواتگر و ماڑی ءَ ، شت وَشدل ، ايمن و آبات نِشت انت . تا وتی گـُڈی روچ ءَ .
* زانگی :
اے آزمانك اولی گـَشت ءَ مان جرمنی زبان ءَ ، 1893 ءِ سال ءَ مان پراگ ءَ چاپ بيتگ . چكسلواكيا 1966 ءِ سال ءَ دوارگ گوں جوانيں نَكش و نگاراں چاپ بيتگ .
** - بركتی :
بركتی ، بركت دَيوك ، هَير دَيوك ، واهگانی پيلو كنوك ، گيشتر مری _ بـُكـٹی گالوار ءَ كامرز ءَ بيت . جادوگر بد نيتيں مردم انت بلے بـَركـَتی نيك نيتيں مردم انت . « معجزه گر » .