بلوچی زبان ءِ سرا پٹ ءُ پولی چمشانک
پروفیسر ڈاکٹر رمضان بامریؔ
بلوچی زبان ءِ بابت ءَ مئے زانتکار ءُ کوّاساں یا کہ زبان زانتاں اے پڑءَ وتی بور پہ جوانی ءُ مدامی تاچینتگ ءُ گیشتریں محقق بزاں کہ پٹ ءُ پولکار ءُ راج دپتر زانتاں اے پدّر کُتگ کہ چہ مروچیگ ءَ دو ہزار ءُچار صد سال پیش ءَ ایران ءِ سر ڈگار ءَ ھخامنشی خاندان ءِ حکمرانی ءُ سلطنت بوتگ، چہ 550 سال پیش چہ حضرت عیسیٰ مھتر ءَ تاں کہ سکندر اعظم ءِ دست ءَ آخری داریوش ءِ پروش ورگ ءَ سال 330 پیش چہ مسیؑح ءَ ایران ءَ اشانی بادشاہی بوتگ ھمے حاکمانی زبان ءِ شرتریں یات گار ھما ٹک ءُ نشان ءُ فرمان اَنت کہ کتبہ “بیستون” تلار ءُ نقش مھتر رستم سھراب ءُ تخت جمشید ءِ دیوالانی سرا نبشتہ اَنت،اے کتبہ کہ کوروش بادشاہ ءُ داریوش بادشاہ ءِ حکم ءِ پدا نقش کنگ بوتگ اَنت چہ اِشاں سرپدی ءُ معلومداری رسیت کہ ھخامنشی بادشاھاں ءُ آھانی بزرگاں ءُ پیریناں کُجام زبان ءَ گپّ ءُ تران کُتگ ءُ اِشانی دور ءُ باریگ ءَ دربار ءِ زبان کُجام بوتگ۔
گیشتریں پٹ ءُ پولکار اے گُش اَنت کہ بلوچی زبان ءِ کُھن ءُ قدیمتریں ڈس ءُ نشان چہ ھمے کتبہاں دست کپیت ءُ اے ہم گندگ بیت کہ ھمے کتبہانی سرا نبشتہ کُتگیں لبز تمامیں گوں “خط میخی” ءَ نبشتہ کنگ بُوتگ اَنت۔ اے وڑیں آثار ءُ نشانی سکّ باز اَنت۔ واجہ سید ظہور شاہ ہاشمی ءَ وتی کتاب” بلوچی زبان و ادب کہ تاریخی جائزہ” ءِ تہا ہم باز جوانیں رنگے ءَ نبشتہ کتگ۔ ھنچو کہ من گشت اے وڑیں درورانی کچّ ءُ کساس سکّ باز اِنت، بلے گیشتر ملکی ءُ درملکی پٹ ءُ پولکاراں دْرستی چار صد لبز آئی ءِ لغت ءَحساب کُتگ اَنت۔
کتاب “بزبان دریوش” کہ تھران شاہ دربرجاہ ءَ سال 1311 ءچاپ ءُ شنگ بوتگ، اے کتاب ءِ تہا بازیں ھنچیں لبز است کہ گوں بلوچی زبانءَ نزیک اَنت یا کہ چو گشت کنیں بُندر ءَ بلوچی گال اَنت، لھتے چہ ہمے لبزانی درور کہ کتبہانی سرا نبشتہ کنگ بوتگ اَنت چوش اَنت:
“ھیو۔ پت۔ مات۔ گوک۔ ھنتیتا۔ ڈیھ۔ نپا۔ نماسگ۔ مئی۔ مئے۔ توم۔ دروغنہ۔ اریکہ۔ اڑوک ءُ دگہ بازیں۔۔”
اے بابت ءَ گیشتر پٹ ءُ پولکاری ءِ ضرورت اِنت تاکہ بلوچی زبان ءِ تک ءُ پھنات گیش ءُ گیوار کنگ بہ بنت ءُ مئے نوکیں ورنا وتی شھدیں زبان ءِ بابت ءَ گیشتر سرپدی داشت بکن اَنت۔
زبان زانتکارانی باید انت کہ راج دپتری صورت گوں سَند ءُ حوالہ ءَ بلوچی زبان ءِ بابت ءَ پٹ ءُ پول بکن اَنت۔ زانگ بیت کہ دگُنیا ءِ تمامیں زبان راج دپتری حوالہ ءَ ءُ نسلی حساب ءَ ھشت بہرانی تہا بہر کنگ بوتگ اَنت، چہ ھمے بہرانی ھمک خاندان ءُ ٹکّے اے گپّ ءَ زانت ءُ پدّر کنت کہ آئی ءِ تران کنوک تیوگیں سر زمین ءُ راج ءُ تمن ءِ مھلوک اَنت ءُ چہ اِشاں بازینے چہ یک ءُ دومی ءَ جتا ءُ گستا ہم بوتگ اَنت۔ بلے ھمیشانی ھما کُھنیں رنگ ءُ ھمگونگی ءُ سیادی گندگ ءَ کئیت۔ راج دپتری ءُ نسلی وڑا دگنیا ءِ تہا زبانانی ھمے ھشتیں خاندان ءُ ٹک اے پیم ءَ اَنت:۔
1 ۔ سامی:
سامی زبان چوش کہ چہ وتی نام ءَ زانگ ءُ پدّر اِنت کہ اے سامی ٹک ءِ نامداریں زبانانی تہا شام ءَ بابل ءِ بیگواھیں زبان ھوار اَنت ءُ عربی، آشوری، عبدانی فینقی ءُ دگہ لھتے حبشی زبان ءُ گالوار ہم ھوار اَنت۔
2۔ ھند چینی:
اے خاندان ءِ زبانانی تہا چینی زبان ءَ ابید سیامی، تبّتی یا ھمالائی یا ھمالوی ءُ برمی، وخی، برشسکی، شنائی ھوار اَنت پدا ھمے زبانانی وتی دگہ بازیں شاخ ءُ لمب ہم گندگ ءَ کاینت۔
3۔ دراوڑی:
زبانانی اے خاندان ءِ تہا، تامل، تلگو، ملایا یا ملیالم، کناڑی زبان ھوار اَنت۔
4۔ آفریقہ ءِ بانتو:
اے زبان آفریقہ ءِ تہا بُنکی جاھمنندیں مردمانی زبان گُشگ بیت اِنت ءُ لھتے خاندان ءِ زبانانی تہا دگہ یک صد ءُ پنجاہ جتا جتائیں شاخ ہم است انت، بلے چہ دُرستاں نامداریں زبان ھمے “بانتو” زبان انت کہ گیشتریں آفریقہ ءِ مھلوک گوں ھمے زبان ءَ گپّ ءُ تران کن اَنت۔ بزاں کہ اے ٹک ءِ نامداریں زبان اِنت۔
5۔مونڑا:
اے زبان درحقیقت ء َ (گواچن) ھندوستان ءِ زبانانی یک ٹکےءِ زبان اِنت ءُ اے زبان ءِ تہا دگہ گالوار ءِ زبان بزاں کہ گوں کمے فرق ءُ تپاوت ءَ کارمرز کنگ بوھگ ءَ اَنت چوش کہ گونڈ، سنتبھان، سنڈلی ھوار اَنت۔
6۔ آمریکی:
آمریکہ زبان دراصل ءَ کوھنیں زبان اِنت ءُ اے زبان آمریکہ ءِ تہا کوھنیں راجانی زبان اَِنت کہ آمریکہ اصلیں باشندہ یا کہ ریڈانڈین گُشگ بنت اے ھمایانی زبان اِنت۔
7۔ملایا:
اے زبان ملایا خاندان ءِ زبان اِنت ءُ ملایا ءِ نندوکیں راج گوں ھمے زبان ءَ گپّ ءُ تران کن اَنت ءُ اے زبان ءَ ملایا ٹک ہم گش اَنت۔
8۔ھند یورپی:
اے خاندان ءُ ٹک زبانانی خاندان ءَ چہ دْرستاں گیشتر ارزشت است۔ پرچا کہ اے خاندان ءَ ھما زبان اِنت کہ ھوار اَنت، آیانی لبزانکی ءُ زانشی مڈّی ءُ حزانگ سکّ باز اِنت ءُ تیوگیں دگنیا ءَ چہ درستاں گیشتر نامدار تر اِنت۔ ھند یورپی خاندان ءِسے مزنیں بہر انت۔یکے ھندوانی زبان اِنت کہ آئی ءِ تہا سنسکرت ءُ سرڈگار ءِ ھند (چوش کہ سندھ ءِ دریا ءَ بگر داں ھمالیہ کوہ ھندو کش ءِ کر ءُ گورے دگہ زبانی بزاں کہ بنگلہ زبان، سری لنکائی زبان ہم ھوار اَنت)۔ دومی یورپیانی زبان (یورپ ءِسرڈگار ءِ زبان) کہ آئی ءِ ھپت دگہ مزنیں شاخ اَنت۔ چوش کہ ارمنی ،بلقان،سلانی، البانوی، اطولوی، ھیلتی/ آئرش/ویلش زبان اَنت۔ ھند یورپی زبانانی سیمی ایرانی یا کہ آریائی زبان بنت۔ بازیں زانتکار اے خاندان ءِ زبانانی مات (بُنگیج) “اوستا” ءَگُش اَنت، البت لھتیں زانتکار اے گپّے سرا تپاک اَنت کہ “اوستا” روایرشتی زبانانی بن زہ اِنت بزاں کہ مات گُشگ بیت اِنت ءُ اوستا ھما زبان ءِ پُشپد اِنت کہ آ زبان کُلیں ھند یورپ زبانانی بُن ءُ بیھ اِنت۔ ایرانی خاندان ہم دیمترا چار دگہ تھرانی تہا بہر انت:
1۔ رود آتکی زِرباری۔ (پامیری، پشتو، سریکولی، یدغا، شغنے، یزگلمی ءُ دگہ)۔
2۔ رودآتکی گوریچانی۔( باختری، کوتانی، خوارزمی، سغدی، ساکا، اوستینم الانی، یغنوبی ءُ دگہ)۔
3۔ روایرشتی گوریچانی۔(مَدینی یا کہ میدی زازاگورانی، پھلوانیگ (اشکانی) بلوچی ،کرُدی، لرُی، وخی ءُ دگہ)۔
4۔ رو ایرشتی زِرباری، (پارسی، گیلکی، ما زندرانی ، تالش، نیامی فارسی، باکتری، ھزارگی، گجری، بزاں کہ نوکیں یا کہ جدید فارسی، فارسی دری کہ افغانستان ءَ گپّ جنگ بیت اِنت۔ تاجکی ءُ دگہ زبان ھوار اَنت۔
بلوچی زبان کہ ایرانی ءِ گوریچانی روایرشتی زبان اِنت۔ اے وھد ءَمئے شھدیں زبان بلوچستان سرزمین ءِ کہ سئے ھنداں بہر انت چوش پاکستان،ایران، افغانستان ءَ ابید سندھ، پنجاب ، ھندوستان، ترکمانستان، مسقط، عربی ملکاں مزنیں کچّے ءَ گپّ کنگ ءُ وانگ ءُ زانگ بیت اِنت۔
بلوچی زبان ءِ تک ءُ پھنات:
چارگ لوٹیت کہ بلوچی زبان چہ کُجام ھند ءَ آتکگ؟ آئی ءِ بُن زہ چی اِنت؟ چہ کُجام زبان ءَ در آتکگ؟ گوں کجام زبان ءَسیادی داریت؟ بلوچی زبان ءِ اصل رنگ ءُ دْروشم چی اِنت، کدی ودی بوتگ؟ ایشی ءِ بُنکی ھند ءُ جاہ کجام اَنت؟ زانتکار ءُ زبان زانتانی گُشگ اِنت کہ چہ مروچیگ ءَ کسّاس پنج ءُ نیم یا کہ شش ھزار سال پیش ءَ روچ در آتک ءُ روچ اِیر شُت ءُ کُلیں راج ماں نیامی ایشیا ءَ نندوک بوتگ اَنت ۔(اے یک اندازگے بوتگ بلے گُڈی پٹ ءُ پول ءَ ھما کوھنیں دمب یا کہ سُوتکگیں ڈوراں ءُ دگہ آبادیانی ڈس ءُ نشان کہ ھمے دمگاں ما را دست کپتگ اَنت چہ ھمیشاں زانگ ءُ پدّر بیت کہ اے مُدّت ءَ دہ ھزار سال ءَ چے گیش ھم بوت کنت، پرچا کہ نیامی ایشیا ءِ تک ءُ پھنات بلوچ زِر ءَ بگر داں روس ترکمنستان ءَ، دوّمی نیمگا ملک سندھ ءِ کوّر (دریا) روچ درآتک ءَ بگر داں عراق ءِ دجلہ ءُ فرات ءَ سکّ اِنت۔ مُلک سِیستان کہ بلوچانی بُنکی ھند ءُ جاہ اِنت بگر داں مھرگڑھ ءَ دست کپتگیں آثار یا کہ نشانی چہ یازدہ ھزار سال ءَ کُھن تر اَنت)۔ اے درائیں راج ءُ مھلوک آریائیں (Aryah) زانگ بنت۔ انسان ءِ دودمان ءِ بندات چہ ھمے ھند ءُ جاہاں بوتگ۔ ءُ ھمے مردمانی زبان ءِ ہم بوتگ بزاں کہ آ گُنگ نہ بُوتگ اَنت اگن آیاں گپّ جتگ گڑا چارگ لوٹیت کہ آیانی زبان کجام بوتگ؟ چوش کہ آ آریائی النسل بوتگ اَنت گڑا آیانی زبان ہم چے ھمے خاندان ءَ تعلق داریت۔ انسان ءَ مُدام لڑ ءُ بار کُتگ زانگ بیت کہ ھمے نیام ءَ ھنچیں وھدے ہم آتکگ کہ اے راجانی بازیں ٹولیاں یا ٹکانی نیام ءَ جنگ ءُ نا اتفاقی ہم بوتگ پمیشکا بازیں مردمانی چہ وتی بنکی ھند ءُ جاہاں لڈ ءُ بار کتگ دگہ جاہاں شتگ اَنت۔ یک بہرے ءَ وت دیم پہ یورپ ءَ داتگ۔ چو کہ اِشانی راہ سکّ دور ءُ دراج بوتگ ھمے حاطرا ایشانی یورپ ءِبازیں مُلکاں رسگ ءَ بازیں وھد ءُ قرن گوستگ۔ اے بہر برطانیہ، یونان، جرمنی ، روس، یا کہ ترکی ءِ وڑیں مُلکاں شُتگ ءُ آباد بوتگ اَنت۔ ءُ ھمے مردم چہ بازیں ناماں کہ ٹکانی ناماں زانگ بنت۔ ھمے علت ءُ سبب ءَ ایشانی زبانانی تہا فرق ءُ تپاوت ہم آتکگ اے یک فطری عملے زانگ بیت اِنت۔
آریائی راج ءِ دومی بہر ءَ وتی دیم پہ روچ درآتک ءَ بزاں کہ ھندوستان ءُ ھمالیہ داتگ، اول ءَ ایشانی بہر کم بوتگ بلے کم کم آ گیش بوان بوتگ اَنت پرچا کہ اے ھند ءُ دمگ سکّ باز وش ءُ سر سبز بوتگ اَنت مئے راج ءَ سبزیں ڈگار سکّ باز دوست بنت زانگ بیت کہ ملکانی بدلیءِ سبب ءَ زبان ءُ گالوارانی تہا ہم بدلی کیت اے بدلی ھنچو باز بیت اِنت کہ رنءَ وت یک نوکیں زبانے زانگ بیت۔ ھمے راج کہ ماں ھندوستان ءَشُتگ اَنت آ گیشتر ماں کشمیر ءُ سندھ ءُ پنجاب ءِ دمگاں آباد بوتگ اَنت۔
آریائی راج ءِ پُشت کپتگیں ٹک دیر ءُ دْراجیں ءَ نشتگاں بلکیں ھمے دمگ ءَ آباد بوتگ اَنت ءُ آ آریان ءِ نام ءَ زانگ بنت البت چریشاں لھتے زربار (South) ءَ آباد بوتگ اَنت ءُ آ ہاں پارسی ءِ نام پہ وتی پجّار ءِ اِیر کتگ۔ دگہ لھتیں ٹک ایران ءِ گوریچانی روچ ایراشتی (North West) ءِ دمگاں شتگ آباد بوتگ اَنت۔ آ ایران یا آریان ءِ ھما دمگ ءَ کہ جاہ منند بوتگ اَنت آیاں راج دپتر زانت میڈیا (Media) نبشتہ کناں ءُ “مادستان” ءِ نام ءَ: ھم ھمے دمگ ءَ گندگ بیت اِنت۔ راج دپتر زانت ھمے آریا ٹک ءِ بہر ءَ مڈین ءُ آئی ءَ پد پھلوی /اشگانی ءُ گڈ سرا “بلوچ” ءُ ” کُرد” ءِ نام زان اَنت۔
835 سال پیش چہ اسلام ءَ میڈیا “مید” راج ءَ اولی رند ءَ وتی مزن شانیں بادشاھتءِ بُن ھشت ایر کُت۔ اے بادشاھی ءِ تک ءُ پھنات سندھ ءِ دریا ءِ روچ درآتک ءَ بگر داں کہ عراق ءِ دریاہاں سکّ اَت۔اے حساب ءَ ما گُشت کنیں کہ بلوچی زبان ءِ سر ڈگار “میڈیا (Media) اِنت۔ بزاں کہ بلوچی زبان ءِ گپّ جنوک ھمے ایران ءِ اولی بادشاہ کہ میڈیا (Media) بوتگ اَنت کہ ما مروچاں آہاں “مید” گوشیں۔ اگں پٹ ءُ پول کنگ بہ بیت گڑا زانگ بیت کہ میدیا ھمے ھند ءُ دمگ کہ مروچاں بلو چ ءُ کُرد آباد اَنت بزاں کہ ملک سندھ ءِ دریا ءِ روچ ایر شتی دمگاں بگر داں مُلک کردستانءَ۔
بلوچی زبان ءِ دْروشم:
گوں وھد ءُ زمانگ ءِ رفتار ءَ ھمک زبان ءِ تہا الّم ءَ بدلی ءُ سدلی کیت چہ اے گپّءَ کس انکار کُت نہ کنت۔ پدا دگنیا روچ پہ روچ نزّ آیان اِنت۔ دیر ءُ ردراجیں راج یک ءُ دومی ءِ نزیک ءَ آیان اَنت۔ ھمے راجانی زبان ہم دگہ زباناں گوں سکّ باز ھوار بوھگ ءَ اِنت ۔ بلوچی زبان ہم اے دگنیا ءِ تہا یک زندگیں زبان اِیت ءُ زندگیں زبان چہ دگراں اثرات زیر انت ءُ ھمے پیما وتی اثراتاں د گراں دئینت ۔ اے وڑ ا ما گْووشت کنیں کہ دگنیا ءِ ھچ زبان وت ءَ یکیں پیما برجم داشت نہ کنت ءُ بلوچی ءِ تہا ھم بازیں بدلی اتکگ۔ بلے اے زانگ لوٹیت کہ بدلی ءِ کچّ ءُ کساس چون اِنت، ھزاراں سالانی چِست ءُ ایراں چندے لبز بدل بوتگ اَنت یا کہ سرجمیں زبان بدل بوتگ؟ بازیں ھند ءُ دمگاں ما گندیں چندے لبز یا کہ گالوارانی تہا بدلی اتکگ چیزے حالات یا کہ واقعاتانی سببءَ بلے بژن ءِ گپّ ایشں اِنت کہ بازیں جاہاں سرجمیں زبان ءِ تہا بدلی آتکگ نوں زانگ ھچ نہ بیت کہ اے زبان یک روچے بلوچی زبانے بوتگ یا کہ ناں۔ اے بابت ءَ مئے زبان زانتاں فکر ءُ حیال ءَ ابید پٹ ءُ پول کنگی اِنت۔
البت چہ پٹ ءُ پول ءَ اے ھبر تاں حدّے ءَ پہ ما پدّر بوتگ کہ سائرس بادشاہ کہ چہ ھخا منشی خاندان ءَ تعلق ئِے داشتگ ءُ آئی ءِوتی زبان بزاں کہ ماتی زبان مڈین بوتگ یا کہ سید وت چہ بلوچاں تعلق داشتگ ا گں سائرس بادشاہءَ (فارس) زبان ءَ گپ ءُتران کُتگ ءُ اے ھم زانگ بیت کہ آ وھدے فارسی (پارس) گوں بلوچی زبان ءَ چنچو نزیک بوتگ ءُ آیانی بنیاد گوں اوستا ءَ بوتگ پرچا کہ اوستا ءَ زبان کہ رندا پارس زبان ءَ بدل بوتگ ءُ اے ھم زانگ بیت کہ بلوچی زبان ءُ فارس (پارسی قدیم) وت ماں وت ءَ چنچو نزیکی دار انت ءُ پہ در ور ما اِدا اوستائی زبان ءُ بلوچی ءُ فارسی لبزاں دیم پہ کنیں:
اوستا بلوچی فارسی
ماتا مات مادر
پتا پت پدر
وس گس خانہ
مادگہ مادگ مادہ
مُشکہ مُشک موش
نوکا نوک نو/جدید
چات چات چاہ
پتن پتن پھن
پد پاد پاہ
براتا برات برادر
رست رست رسید
روت روت مررود
چم چم چشم
سرا سر سر
گوک گوک گاؤ
پسا پس بُز
روچہ روچ روز
مرکہ مرک مرگ
اے گپّ گیش اتگ کہ ہزارانی سالانی چست ءُ ایراں یا کہ لڈ ءُ باراں بلوچی زبان ءِ دروشم ءُ کسانیں بدلی ءُ سدلی اَلّم آتکگ، بلئے مزنیں بدلی سکّ کم بوتگ۔ اگں مزنیں بدلی ءِ گپّ بکنیں گڑا اے زانگ بیت کہ وھدے میر چاکر اعظم چہ سبی ءَ لڈ ءُ بار کنت ءُ دیم پہ ملتان ءَ رؤت گڑا ھمے ٹک ءِ زبان کہ بلوچی ات گوں سرائیکی ءِ جائکی ءِ تہا بدل بیت اِنت ھمے پیمیں واقعات دگہ ہم است چوش کہ روچ ایرشتی بلوچستان ءِ دمگ میناب، جاشک، کرمان، سرحد ءِ نیمگ ءَ فارسی زبان ءَ گشیتر اثرات آرتگ۔ ھنچوش من گوشت اے بدلی بازیں ھنداں آتکگ بلئےمجموعی صورت ءَ بلوچی زبان ءَ وتی دْروشم برجا ہ داشتگ۔
بلوچی سیاھگ:
زبان گوں راج ءَ ھمگرنچ اِنت، راج مانیت گُڑا زبان مانیت۔ ھمنچوش کہ بلوچ راج ءِ سرا مدام ھرچ نیمگا ارش کنگ بوتگ یا کہ ھستیں دؤر ءَ کنگ بوھگ ءَ اِنت ھمے وڑا بلوچی زبان ءِ سرا ہم مدام ھمے جاور بوتگ اَنت ءُ روچ ءُ مروچی است اَنت۔ بلوچی زبان ءِ مستریں بدبختی ایش اِنت کہ بلوچی راج ءِ پجّی ءَ آئی ءِشھدیں زبان ہم مُدام اُرشانی آماچ اِنت۔ بلوچی زبان ءِ کوھنیں سیاھگانی گار ءُ بیگواہی ءِ مزنیں علت ءُ سبب ھمے مُلکی یا کہ درمُلکی اروش بوتگ اَنت۔ بلوچ ءَ وتی راج ءُ وتی راجی زبان نگیگیں جاوراں ہم رکینتگ بلے آئی ءَ وتی نبشتگ ءِ سیاھگ رکینّت نہ کتگ۔
اے گپّ ءِ تہا ھچ شک ءُ شبہ نیست کہ ھستیں بلوچی سیاھگ چہ تچک ءَ اردو زبان ءَ زورگ بوتگ۔ پہ درور اگں ما بچاریں عربی زبان کہ یک کوھنیں ءُ قدیمیں زبان یے، فارسی زبان ءَ وتی رھبند یا کہ بُن رھبند تیوگیں آب چہ عربی زبان ءَ زرتگ اَنت فقط چار آب چہ وت ءَ گیش کتگ چوش: پ، چ، ژ، گ: اے آب کہ فارسی ءَ گیش بوتگ اَنت ایرانی اَنت بازیں کمال یے ہم نہ کتگ بس (ب) ءَ دو نقطہ گیش کُتگ “پ” کتگ ھمے وڑا (ج) ءَ دو نقطہ گیش کتگ “چ” کتگ ءُ (ز) ءِ تہا ہم دو نقطہ گیش کتگ “ژ” ءُ (ک) ءَ کَش گیش کتگ ءُ “گ” کتگ۔
نوں چہ فارسی زبان ءَ اردو والایاں سرجمیں آب زرتگ اَنت ءُ فقط سے آب چہ وت گیش کتگ چو کہ :
“ٹ،ڈ،ز” ایشیءِ تہا بازیں زانتکاری ءُ کمال نہ کتگ بس (ت) “ٹ” ۔ (د) “ڈ” ءُ (ر) “ڑ” گیش کتگ۔
نوں بلوچی زبان ءَ نہ کہ آب چہ عربی زرتگ اَنت ءُ نہ کہ چہ فارسی ءَ پرچا کہ بلوچی زبان ءِ تہا ہم “پ، ج،ژ، گ ءُ ٹ،ذ،ز” است اَنت کہ آ آب سرجم ءَ اردو زبان ءِ تہا است انت (زانگ لوٹیت کہ اردو زبان ءِ راج دپتر کُھن انت ءُ ار دو پاکستان ءِ زبان نہ اِنت (ما بایدیں اردو ءُ پاکستان ءَ یکیں چم ءَ مچاریں)۔
چوش کہ زانگ بیت اردو زبان ءَ چہ فارسی ءُ فارسی زبان چہ عربی ءَ اثر زرتگ ءُ بلوچی زبان ءَ دراھیناں چہ گیش چہ اردو ءَ اثر زرتگ من ادا راج دپتری حوالہ ءَ گپّ نہ کنگایاں بلکیں ناں ” آہانی” حوالہ ءُ سیاھگ ءِ حوالہ ءَ گپّ جنگایاں۔ بلوچی زبان ءِ راج دپتر سکّ باز کُھن اِنت بلے نبشتانکی صورت ءَ بلوچ راج دپتر سکّ باز کُھن ءُ قدیم نہ اِنت۔
اے بابت ءَ مارا پٹ ءُ پول کنگی اِنت۔ بلے اگاں کوھنیں بلوچی سیاھگ ءَما شوھاز بکنیں گڑا مارا ھمے دمگ ءِ کوھنیں سیاھگ شوھاز کنگ لوٹیت۔ ھنچوش کہ فارسی زانتکار ءُ زبان زانت اے ھبر ءِ سرا پہر بندنت کہ ” پھلوی سیاھگ” خط میخیءُ اوستائی سیاھگ، فارسی زبان ءِ کوھنیں سیاھگ اِنت بلے بلوچی زبان ءِ کوھنیں سیاھگ کجام اِنت! مارا ھچ سند یے نیست نہ کہ مئے زبان زانتاں اے بابت ءَ پٹ ءُ پول کُتگ۔ اگں فارسی زبان ءِ زانتکار ءُ کوّاس اے گپّ ءَ کن انت کہ مئے سیاھگ اوستائی انت آیاں اے گپّ براھیت پرچا کہ پھلوی خط میخیءُ اوستا سیاھگ ءِ شوھاز کتگیں ءُ اے ہم پدّر کتگ ءُ دگنیا ءِ دیما آؤرتگ اگں بلوچی زبان ءِ گیشتریں لبز گوں اوستا ءُ پھلور چہ فارسی زبان ءَ گیشتر نزیک اَنت بلے مئے نیمگ ءَ چے ھچ پٹ ءُ پول یا کہ سند ے دیما نیارتگ۔ البت لھتے زانتکاراں (غیر بلوچ آں) چیزے حدّ ءَ پٹ ءُ پول کنگ اَت بلے آ وڑا گار اَنت۔ ءُ پہ بلوچی سیاھگ جوانیں پٹ ءُ پول کنگ انگت نہ بوتگ۔
بلے من چہ وتی اکیڈمیاں ءُ ادارگاں خاص کر چہ وتی زبان زانتاں ءُ زانتکاراں دست بندی کناں کہ پٹ ءُ پول ءِ کاراں غیر جانبدار ءُ شریں انداز ءَ بکن اَنت پرچا کہ ھرچ کار ے کہ پہ سنجیدگ ءُ سَتک نیّتی ءَ بیت انت آ کار ابدمان بیت اِنت۔ ءُ پہ مئے راج ءُ راجی زبان ءَ سیت ءُ نپ بیت کنت۔زبانانی تہا گالوار بنت ءُ ھمے گالوار درائیں مزنیں ءُ زندگیں زبانانی تہا است اَنت ءُ بلوچی تہا ھم است اَنت۔ ما بایدیں وتی ھلکی گالاوراں بداریں بلے شرتریں کار ھمیش اِنت کہ پہ بلوچی ءَ کار بکنیں تاں کہ مئے زبان ہم دگنیا ءَ زانگ بیت۔
بلوچی سبزبات
٭٭٭