زبان ءِ ھیلداری ءُ زورگیری ءِ کرد۔نبشتہ کار : شیرجان مرزا
زبان ءِ ھیلداری (Language Habit ) ءُ زورگیری ءِ کرد
نبشتہ کار : شیرجان مرزا
انسان چہ ابرم ءَ گیگان گران ءُ دربران کنت ءُ ھبر ءِ در برگ ءِ بودشت انسان ءِ اندری زبانی بودے(innate language capacity)۔ بلے آ ہما چاگرد ءِ تہ ءَ بیت ،ہما وڈیں لبز زوریت ءُ گپ کنگ بندات کنت ءُ ہما لبزاں، ھیال ءُ زبان ءَ وتی ھیل ءُ آدت جوڈ کنت ءُ مدامی ہما وڈ جیڈیت، گپ کنت ءُ کردگار کنت۔ انسان ہما وڈیں زبانے ھیل کنت ءُ زوریت ہما وڈا جیڈیت ءُ سُریت۔ پرچہ کہ زبان ءِ ہمک لبز ءِ پشت ءَ یک تبے، یک کسہے، یک گوستانکے ھست۔ لبز انسان ءِ زہن ءِ رودوم دیگ ءُ برزتر ءُ کستر کنگ ءِ بدل ءَ کارمز کنگ ءِ مستریں وسیلہ انت۔ ہمے رنگ ءَ لبز چو توپگ ءِ تیر ءِ وڈا کار مز کنگ بنت پہ انسان ءِ تب ءُ سوچ، گوستانک ءُ پجار ءِ گار کنگ ءُ دگہ یک سوچے یک نظریہ یے آئی ءِ تہا جاگاہ دئیگ ءَ۔ جست ایش انت کہ اے کار چوں بوت کنت؟ اے کار ہما وھد ءَ بوت کنت وھدے کہ تو انسان ءِ آ ھیال ءَ یا نظریہ ءَ لبزانی یا زبان ءِ تہ ءَ کار ات ءُ آ لبز ءُ زبان انسان ءِ ھیل ءُ آدت جوڈ کن اِت، پدا آ انسان وت ہما ھیل کتگیں زبان ءِ وڈا جیڈیت ءُ عمل کنت۔ اے کار ءَ گیشتر زوراور ءُ زورگیر کناں ۔زورگیر وتی ھیال ءُ لیکہ ءَ ایردست ءِ ھیل ءُ آدت زبان ءِ وسیلہ ءَ جوڈ کنت ایں۔
انچو سارتر گشیت یک ھاسیں بہرے زبان ءِ ایش انت کہ زبان ءِ ھیلداری انت۔ زبان ءِ ھیلداری (Language habit) لبزاں گوں یک چیزے ءَ بندوک کنگ ءُ مانا دیگ ءُ لبزاں انچیں مانا دیگ کہ آ دود ءُ ربیدگے ءَ گوں ہمگرنچ بہ بنت ءُ مردماں گوں ہمے لبزاں گپ جنائینگ ءُ ھیلدار کنائنگ(Sartre 1964, 23)۔ اولی سرا زوراور وتی زبان ءُ لبزانک ءِ وسیلہ ءَ ہر چیز شرتر لیکگ ءُ گلام ءَ ہمے وڑا ھیلدار کنت ءُ گپ کنگ ءُ جیڑگ پرمائیت۔اے چیزاں آئی ءِ ھیل ءُ آدت جوڑ کنان کنت۔ بندات ءَ اے چیز ایردست ءَ یک زبانے یا لبز سما بنت بلے اے چیز آئی ءِ ھیل ءُ آدت ءِ بہرے بنت۔ آ وت ءَ ھمے وڑا سرپد ءُ پہمگ بندات کنت۔نوکیں نسل ہم چیزاں زوریت۔ آ نہ زانت کہ اے تہنا لبز نہ انت، اشانی پشت ءَ باز چیز کالونسٹ ءِ بکشاتگین انت پہ یک راجے ءِ گار کنگ ءَ۔ اگاں نوآبادیت ءِ زبان ءِ گپ ءَ بکناں، گڑا مارا بازیں ھرابی ،پرک ءُ تپاوت ( discrimination) گندگ ءَ کیت کہ اے چیز زبان ءِ ھیل (language habits) وڈ وڈیں رنگ ءَ جوڈ کنگ بوتگ انت۔ انچو کہ انگریزی زبان ءَ ما بچارایں، زات پرستی سک پیش دارگ بیت۔ انگریزی زبان اسپیت ءَ ٹوئیں ارزشتے دنت ءُ سیاہ پوست ءَ ایر جنت۔ انچو کہ ما ھوش کتگ اسپیت برپ ءِ وڑ ءَ انت۔ دگہ ہم بازیں چہر ءُ شُبین ھست ۔اسپیت رنگ ءَ گوں زیبناکی، جلواناکی، ثواب، امن، کودکی، دومی نیمگ ءَ سیاہیں رنگ ءَ گوں موت، ھرابی، بدرنگی، رستری، دز ءُ ڈاکو ءِ مانا داتگ ءُ (language habits) جوڈ کتگ انت۔ انچو لبز اسپیت رنگ (white color ) امن ،ھاموشی، سادگی ،سَپائی ءِ مانا داتگ ءُ ہمے ھساب ءَ ھیل کنائینتگ۔ دومی نیمگ ءَ سیائیں رنگ (Black color ) وہشی ، جنگلی، بدرنگ، دُز، ڈاکو ءِ مانا ءَ گوں لچینتگ ءُ مردماں ھیل کنائینتگ کہ ہمے وڈ بزوراں ایشانی مانا ءَ۔ بلے ما بچاریں مستریں دز ءُ ڈاکو، رستری اسپیت پوست (European white) انت کہ آیاں ملک ءُ راج زبردستی گلام کتگ انت ءُ انگت ہم بازیں رنگے ءَ کنگ ءَ انت۔ راستیں گپ اش انت انگریز وت تاگت ءَ بوتگ انت انگت ہم تاگتور انت گڑا آہاں وتی ہر چیز زبان ءِ وسیلہءَ شرتر پیش کتگ ءُ اپریکہ ءُ اے دگہ راج ءُ ملک جہل جنگ ءُ گلام کنگ ءِ ءُ وتی زوراورءُ حاکمیت ءَ مھکم دارگ ءِ ھاتر ءَ اے وڑ ایر جتگ انت۔ اے وڑیں چیز وتی زبان ءِ تہءَ آروتگ ءُ اپریکہ ءُ اے دگہ ملک ءُ راج ءِ تہءَ وتی زبان زبردستی مان کتگ ءُ زبان ءِ وسیلہ ءَ ھیلدار کتگ انت، دانکہ آ ہمے وڑ بہ جیڑاں ءُ وتی راستیں پجار ءَ گار بکن انت۔ چوکہ زیبناکی ءُ براہداری، شر ءُ ھراب ، دگہ بازیں چیز اے درست دود ءُ ربیدگی انت۔ اِشانی بزانت ہرچ دود ءُ ربیدگ ءِ تہا مَٹ بنت۔انچوکہ افریکی نبشتہ کار Chinua achebe نبشتہ کنت کہ یک وھدے افریکہءَ سیاہ رنگ گیشتر زیبا گشگ بوتگ ۔ھاسیں مردم گشگ بوتگ انت بلے اسپیت پوست ءَ افریکہ ءِ اے ھیال ایر جتگ ءُ کشیتگ(Chinua achebe,61,1985). بلوچ ءِ تہ ءَ کسے بلوچ رنگ بوتگ گیشتر زیبناک گشگ بوتگ ءُ بیت ۔دگہ ہم بازیں راج ءِ تہ ءَ اے وڈیں ھیال بوتگ بلے مرچی ایاں وتی زبان ءُ پجار ہمے وڈا شموشتگاں ۔انچو فرانس فینن گشیت اے چیز روچ پہ روچ گار ءُ بیگواہ کنان بوتگ ءُ بوان انت۔(Fenon,52,1963)۔انگریزاں وتی رنگ ،وتی زبان،وتی دود ءُ ربیدگ ءُ وتی ہر چیز زبان ءِ کمک ءَ وانگجاہانی وانگیانی کمک ءَ، گدار ,کسمانک، کسہءُ تامرانی کمک ءَ دیما آروتگ ءُ مان کتگ انت۔ درورے ،اشاں تامرانی، گدارانی، کسمانکانی شریں کرد اسپیتیں کارستاں داتگ انت۔ شریں ءُ اخلاقی زبان اسپیت پوستیں کارست ءِ دپ ءَ داتگ، دومی نیمگ ءَ سیاہ رنگیں کارست گوں ھرابیں کرداں کارست سازی کتگ۔ ھرابیں ءُ بدیں لبز دپ ءَ داتگ۔
ہمے رنگ ءَ رسانکدر( Media ) ءِ ہم زبان ءِ ھیل کنائینگ زبان ءِ ھیلداری (Language habit) ءِ یک ٹوئیں کردے، رسانکدر مردمانی زہن ءَ بازیں چیز ءُ گپتمانک ءُ ھبر ءُھال جاگاہ دنت۔انچو کہ جیک ڈیریڈا گُشیت ،انگریزا ءُ فرانسی اسپیت پوست ءِ راسانکدراں زبان ءِ وسیلہ ءَ سیاہ رنگیں مردم ایر جنگ پرماتگ انت۔ اسپت رنگ ءِ دود ءُ ربیدگ ءُ ہر چیز شریں رنگے ءَ پیش داشتگ انت۔ ہمے رنگ ءَ ایرداست ءِ ہر چیز دود ءُ ربیدگ ، نندگ ءُ پاداہگ، رنگ ءُ دروشم ءُ دگہ چیز زبان ءِ وسیلہ ءَ ایر جنگ ءُ ھراب گشگ بوتگ انت( 2015,Zhai, Jing )۔ پدا اے دود ءُ ربیدگی چیز اشاں انچو پیش داشتگ انت کہ مردم ابرمی natural لیکیت ءُ آہانی زبان ءِ ھیلدای (language habits) جوڈ بوتگ انت۔مردم جیڑانت مئے رنگ سیائی ءِ سوب ءَ ھرابتر انت ۔ انچو کہ فرانز فینن وتی کتاب ‘Black skin ,white masks ءِ توک ءَ ہمے ہم نبشتہ کنت کہ چتو یک سیاہیں مردمے وتا اسپیت کنگ ءُ اسپیت ءِ کد ءَ آرگ لوٹیت۔ آ وتی ھرچیز ءَ ندر کنت ءُ شموشگ ءِ جہد کنت، وتی دود ءُ ربیدگ ءُ وتی رنگ ءَ یل کنگ ءِ جہد کنت کہ من انگریز یا فرانس ءِ اسپیت پوست ءِ وڑ بہ باں۔ اے یک زہنی گلامی یے، زورآور زبان ءِ کمک ءَ کاریت (Fenon, 50,1957)۔
ہمے ھساب ءَ بلوچستان ءِ تہ ءَ انگریزی ءُ اردو ءُ عربی زبان ءِ کمک ءَ انگریز ءُ پنجاپی ءِ بازیں چیز بلوچانی تہ ءَ آرتگ ءُ زبانی ایلداری (Language habit) جوڈ کتگ انت۔ انچو کہ باز بلوچاں انگریزی ،عربی ءُ اردو زبان وانینگ بوتگ ءُ ھیل ءُ آدت جوڈ کنائینگ بوتگ۔ پدا بازیں بلوچ ءَ ہما وڈ جیڈگ ءُ عمل بندات کتگ ءُ وتی بلوچی زبان ءُ دودمان شموشگ بوہان اِنت۔ درورے، باز بلوچ ءَ اردو ءُ عربی نامانی، دگہ لبزانی زورگ ءِ ھیلدار انت، ہمے رنگ ءَ اردو ءُ عربی زبان ءَ بلوچ ءِ زبان ءِ، بلوچانی نامانی پِر کنگ ءِ وڑ، دود ءُ ربیدگ ءِ، ستک ءِ، مردمانی سرءَ ٹوھیں سانے( اسرے) دور داتگ۔ انچیں اسرے کہ کتابانی کتاب اے سرھال ءِ سر ءَ نبشتہ کنگ بیت۔ اردو ءُ عربی زبان ءَ بلوچ دود ءُ ربیدگ، زبان ءِ، مردمانی، بلوچ ءِ پجارءِ بدل کنگ ءَ مزنیں کمکے بوتگ ءُ انگت داں کمکے۔
بلوچ ءَ عرب ءِ بازیں دود ءُ ربیدگ زرتگ ءُ وتی دود گار کتگ انت۔ ہمے ڈول ءَ عربی ءُ اردو زبان ءَ بلوچی نامانی وڈ (naming system) باز تاوان داتگ، ما چہ جنگیان چاکر, گوہرام ,ماہ گنج، مہر گنج ءُ دگہ بازیں بلوچی نامانی زورگ ءِ بدل ءَ ما عربی ءُ اردو نام زرتگ ، وتءَ ہمے وڑ ءَ عرب پہمتگ۔ بلوچ ءِ دُکانانی نام، وانگجاہانی نام ،دگہ بازیں رنگے ءَ بلوچ ءَ عربی ءُ اردو نام زرتگ ءُ زورگ ءَ انت۔ وھدے کہ راج ءِ نامانی پر کنگ ءِ وڈ ( naming system)، ستک، تب، گار کنگ بہ بیت گڑا آ راج ءِ مردم نہ زانت کہ آ کئے انت؟ چہ کجا اتکگ ءُ چونیں پجارے ءِ واھُند انت؟ گڑا آ راج ارزانی ءَ گار کنگ بیت۔
ہمے وڈا بلوچستان ءِ وانگجاہانی تہ ءَ زورگیر ءِ زبان ءُ لیکہ زبان ءِ ھیل ءُ آدت جوڈ کنگ بوہگ ءَ انت ۔مئے زری وانگجاہانی تہ ءَ نودربراں بلوچی یا براہوئی ءَ گپ کنگ نیل انت، کسے گپ کنت آئی ءَ زر یا سزا گِر انت۔ من ءَ ھوش انت کہ من ڈیلٹا ءَ وانگ ءَ اتاں کسان اتاں۔ مارا مئے راہ دربر ءَ گُشت کہ شما انگریزیءَ بہ جیڑ ات، انگریزی ءَ گپ کنگ ءِ آدت جوڈ بکن ئے، انگریزی ءَ کہ جیڑئے ءُ گپ کن ات گڑا شما انگریزی ءَ شریں وڑے ءَ گپ کُت کن اِت۔ نوں من پہم اتگ کہ اے عمل ءِ مانا چی اِنت…. اے عمل انگریز ءِ زبانی ھیلداری ءِ درورے، وتی توک ءَ بلوچی ءَ کَشگ ءُ انگریزی ءُ اردو ءِ مان کنگ ءِ نام انت، وتی جند ءَ انگریز ءُ اردو گپ کنوک ءِ وڑا کنگ ءِ جُہد کنگ۔ وتی بلوچ تب ءُ سوچ ءِ بدل کنگ ءِ نام اِنت۔ وتی پجار ءِ گار کنگ انت۔ پرچہ کہ زبان ایوک ءَ لبزانی نام نہ اِنت۔ زبان ءِ تہ ءَ راج ءِ تب ، جیڈاہ ءُ دود ءُ ربیدگ مان انت۔ زبان ءِ ارچ لبز ءِ پشت ءَ یک داستانے یک گوستانکے ھست۔ پمیشکہ اے دری زبان مئے ھیل ءُ آدت جوڈ کنگ بوہگ ءَ انت۔
زبان ءِ ھیلداری ءِ مانا ءُ بزانت، یک زبانے ، یک مانا اے ،ھیالے، دودمانے، ربیدگے یک راجے ءِ تہ ءَ کشگ ءُ دگہ نظریہ ءُ لیکہ یے، دگہ ھیالے ،دگہ مانا یے دئیگ ۔ بازیں راج زوراوری ءِ وھد ءَ ہمے وڈا آیانی تہ دگہ چیز آرتگ، مرچی ہمے وڈا بلوچانی گوما بوہگ ءَ انت ، بلوچ ءَ اے ھبر ءُ ہال ءُ جیڑا پہمیگی انت۔
References
Sartre, Jean-Paul. 1964. “Black Orpheus.” The Massachusetts Review 6, no. 1: 13-52.
Zhai, Jing. “Jacques Derrida and Deconstruction.” Not Even Past (blog). October 7, 2015.
Fanon, Frantz 1963. The Wretched of the Earth. (Constance Farrington, Trans.). New
York: Grove Press.
Farr, James 1982
Fanon, Frantz. Translated by Charles L. Markmann. 1967. Black Skin, White Masks. Pluto
Press.
Flores-Rodríguez, Daynalí. 2012. “Language, Power and Resistance: Re-Reading Fanon in a
Trans-Caribbean Context.” The Black Scholar. 42:3-4, 27-35.
Thiong’o, Ngūgī wa. 1986. Decolonizing the Mind. James Curry Ltd: Great Britain
Chinua achebe,things Fall apart ,61,1985.