ڈاکٹر پاروک بلوچ ءِ کتاب ءِ سرءَ امجد بیکس ءِ چمشانک’
ڈاکٹر پاروک بلوچ ءِ’بلوچ و بلوچستان قدیم مورخین کی نظر میں’ کتاب ءِ سر ءَ چمشانکے
چمشانکار: امجد بیکس
‘بلوچ ءُ بلوچستان کوھنیں دپترزانتانی پھم ءَ'(بلوچ و بلوچستان قدیم مورخین کی نظر میں) کتاب بلوچ راجدپتر ءِ درگت ءَ سک ءَ ارزشتمَنْدیں ءُ جْوانیں کتابے زانگ بیت ءُ ایشی ءِ نبشتہ کار ڈاکٹر پاروک بلوچ اِنت، ایشی ءِ پیشگال ءِ تہ ءَ ڈاکٹر پاروک بلوچ ھمے نبشتہ کنت کہ اے “بلوچ ءُ آئی ءِ وتن”(بلوچ اور اُن کا وطن) کتاب ءِ دومی بھر اِنت کہ اولی رند ءَ 2012 ءَ چاپ ءُ شنگ بوتگ۔
البت بلوچ راجدپتر ءِ درگت ءَ ڈاکٹر پاروک بلوچ ءِ کتاب بلوچ ءُ آئی ءِ وتن(بلوچ اور اُنکا وطن) سک ءَ نامداریں کتابے، آ سک باز بھا بوتگ ءُ آئی ءِ چارومی ایڈیشن چہ پکشن ھاؤس لاھور ءِ نیمگ ءَ چاپ ءُ شنگ بوتگ;اولی چاپ 2012، دومی چاپ 2016، سیمی چاپ 2019 ءُ چارومی چاپ 2021 ءَ بوتگ۔
بلے ‘بلوچ ءُ بلوچستان کوھنیں دپترزانتانی پھم ءَ'(بلوچ و بلوچستان قدیم مورخین کی نظر میں) کتاب بلوچ ءُ آئی ءِ وتن(بلوچ اور اُنکا وطن ) ءِ دومی بھر(سیریز) اِنت۔ کہ ایشی ءِ چاپ بوگ ءِ سال نبشتہ نہ اِنت کساس 2022 یا 2023 ءَ چاپ ءُ شنگ بوتگ۔
اے کتاب ءِ باروا زانگ ءَ چہ پیش ھمے زانگ لوٹ ایت کہ ڈاکٹر پاروک بلوچ کَے اِنت؟ ڈاکٹر پاروک بلوچ 7 دسمبر 1967 ءَ ماں شال ءَ ودی بوتگ۔ چوناھیا آئی ءِ سْیالی بلوچستان ءِ دمگ مَستونگ ءَ اِنت۔ آئی ءَ وتی کُلیں وانگ ءُ زانگ چہ شال ءَ دربُرتگ ءُ 1992-93 ءَ ھسٹری ءِ تھ ءَ وتی ماسٹر سرجم کنگ ءَ پد چہ بلوچستان مزن شھدربرجاہ شال ءَ ھسٹری ڈپارٹمنٹ ءَ لیکچرار بیت ءُ وانینگ بندات کنت۔ ءُ آئی ءَ تاں پنچ سال ءَ بلوچستان مزن شھدربرجاہ شال ءَ مُتالہ(مطالعہ)پاکستان ھم وانینتگ۔ 2005 ءَ آ بلوچستان اسٹڈی سنٹر ءَ اَسسٹنٹ پروپیسر بوتگ۔ 2007 ءَ آئی ءَ دپتر ء بلوچستان ءِ سر ءَ ایم پل(فل) کُرتگ۔
ڈاکٹر پاروک بلوچ دپترزانتے کہ آ بلوچستان مزن شھدربرجاہ ءَ بُندپتر(ھسٹری)ڈپارٹمنٹ ءِ سوجکارے، البت دپتر ء بلوچستان آئی ءِ پٹ ءُ پولی بُنجل اِنت ءُ آ 1995 ءَ چہ بلوچستان ءِ کوھنیں مُلکاری، نسلی ءُ ٹکی دپتر ءِ درگت ءَ پولکاری کُرتگ ءُ انگت کنگ ءَ اِنت۔ آئی ءَ اے باروا ءَ بازیں دپتری کتابے نوشتہ کُرتگ ءُ آئی ءِ لھتیں کتاب ءِ نام چوش اِنت کہ:(1)’ھان ء ازُم میرنسیرھان نوری ھکومت، مُلکاری، شکسیت ءُ کردار'(خان اعظم میر نصیر خان نوری، حکومت، سْیاست اور شخصیت وکردار) ءِ نام ءَ 2012 ءَ پکشن(فکشن)ھاؤس لاھور ءِ نیمگ ءَ چاپ ءُ شنگ بوتگ۔(2) بلوچ ءُ آئی ءِ وتن(بلوچ اور اُنکا وطن)2012 ءَ پکشن(فکشن)ھاؤس لاھور ءَ چاپ ءُ شنگ کُرتگ۔(3) بلوچ تاریخ کی قدیم شخصیات(تحقیقی تناظر میں) 2021 ءَ پکشن ھاؤس لاھور ءَ چاپ ءُ شنگ کرتگ۔(4) بلوچوں کی رومانوی داستانیں 2021 ءَ پکشن ھاؤس لاھور ءَ چاپ ءُ شنگ کُرتگ۔(5) قدیم بلوچ قبائل اور بلوچستان کی قدیم تاریخ 2021 ءَ بلوچی اکیڈمی کوئٹہ ءَ چاپ ءُ شنگ کُرتگ۔ (6) بلوچ سماج (آغاز اور ارتقاء اور تضادات)، (7) بلوچستان کے تہذیبی نقوش،(8)بلوچستان اور برطانوی مورخین (9) مَکُّران(تاریخی و تحقیقی تناظر میں) فروری 2023 ءَ علم و ادب پبلشرز کراچی ءِ نیمگ ءَ چاپ ءُ شنگ بوتگ۔(10) بلوچ و بلوچستان (قدیم مورخین کی نظر میں) 2023 ءَ علم و ادب پبلشرز کراچی ءَ چاپ ءُ شنگ کرتگ۔
‘بلوچ و بلوچستان قدیم مورخین کی نظر میں’ کتاب ءِ تہ ءَ ڈاکٹر پاروک بلوچ ءَ بلوچستان ءِ بنُدپتری سیمسر ءُ راجدپتر جْوانیں وڑے ءَ پولکاری دُروشم ءَ گیشنتگ ءُ دیم ءَ آؤرتگ اَنت کہ بلوچ بُندر ءَ کُجام ھند ءُ دمگ ءِ جھمَنْدے بوتگ ءُ انگت ھست؟ آیاں بلوچ ءِ کوھنیں ٹک کُجام اَنت ؟برتانوی، اربی، پارسی ءُ بلوچ دپترزانتاں بلوچ راجدپتر ءُ بلوچستان ءِ سیمسرانی درگت ءَ چِتور نویس اِتگ؟ ءُ چونیں ھیال ءُ لیکہ دیم ءَ آؤرتگ؟ پہ اے جُستانی گیشینگ ءِ ھاتر ءَ ڈاکٹر پاروک بلوچ اُستمانی ءُ میان اُستمانی بُندپتر ءَ پٹ ءُ پول کن اَنت ءُ شریں رنگے ءَ دیم ءَ کارایت کہ آ چہ دُنیا ءِ اولی دپترزانت ھیروڈوٹس ءَ بُنگیج کن اَنت کہ ھیروڈوٹس 484 پیش چہ مَسی ءَ ودی بوتگ ءُ آئی ءِ کتاب ‘دپتر ءِ ھیروڈوٹس'(ھسٹری آف ھیروڈوٹس) 440 پیش چہ مسی ءَ چاپ ءُ شنگ بوتگ کہ اے دُنیا ءِ اولی دپتری کتاب زانگ بیت۔ ایشی ءِ تہ ءَ بلوچ ءِ لھتیں ٹکانی درگت ءَ جْوانیں وڑے ءَ نویس اِتگ ءُ بُندپتر ءِ بھر جوڑ کُرتگ۔ آئی ءَ بلوچ ءِ ٹکانی نام یا ھند ءُ دمگانی ناماں ءَ وتی گالوار ءُ تب ءِ ھساب ءَ نویس اِتگ۔
چہ آئی ءَ رند ارب دپترزانت ءُ پارسی دپترزانتاں ھم بلوچ ءِ راجدپتر نبشتہ کُرتگ، بکول ءِ ڈاکٹر پاروک بلوچ ئیگ ءَ چہ بلوچ راجدپتر ءِ نویسگ ءَ ابید ارب ءُ پارسی دپتر ناسرجم زانگ بیت پمیشکا ارب ءُ پارسی دپترزانتاں بلوچ ءِ دپتر نویشتہ کُرتگ ءُ ھیروڈوٹس ءِ نبشتگیں دپتر منیتگ۔ البت ارب دپترزانتاں ھر یکے ءَ اربی زبان ءِ گالوار ءِ ھساب ءَ بلوچ ءِ ٹک، ھند ءُ دمگانی نام ھم نبشتہ کرتگ ءُ آیانی لھتیں گچینیں درور اے کتاب ءِ تہ ءَ نبشتہ کار ءَ داتگ اَنت۔
ارب ءُ پارسی ءِ دپترنویسانی تہ ءَ چہ ابن ھوکل، البلازری، المسعودی، ابدالرھمان اِبنِ ھلدون(خلدون)، اِبِن مسکویہ، الیاکوبی، المکدسی، ابداللّہ یاکوت، اِبن رُستہ، ناسرھُسرو، اِبن ھردازبہ(خرداذبہ) بہ ملک الشُراءبھار بیقھی، ھامدالکوپی (حامدالقوفی)، ابوالکاسم پردوسی ءُ دگہ بازیں ارب ءُ پارسی کواس ءُ دپترزانتاں بلوچ راجدپتر ءِ باروا نویس اِتگ۔
اے کتاب ءِ تہ ءَ ڈاکٹر پاروک بلوچ ھیروڈوٹس، ابوالکاسم پردوسی ءُ ارب دپترزانتانی ھیال ءُ لیکھانی سرشونی ءَ دنت ءُ دیم ءَ کار اِیت ایرکنت کہ بلوچستان ءِ سد سال بزان یک کرنے ءَ تاں تُرک ءِ کبزہ ءَ بیت۔ چہ تُرکاں لھتیں وھد ءُ زمانگ ءَ رند ارب بِہ بلوچستان ءَ کا اَنت ءُ کبزہ کنت۔ ارب اول سر ءَ بلوچستان ءِ ھند مَکُّران ءَ کا اَنت ءُ جنگ ءُ جدل کن اَنت کہ ارباں ءَ شست ءُ ھشت سال بلوچستان ءِ کبزہ کنگ ءَ لگ اِتگ۔ اے ھلیپہ(خلیفہ)راشدین ءِ زمانگ بیت ءُ ھزرت اوْمر پاروک ءِ ھُکمرانی بیت کہ کہ 634 تاں 644ھ ءَ ارب بہ مَکُّران ءَ کا اَنت جنگ کنت۔ ھزرت اوْمر پاروک ءِ ھکمرانی زوت ھلاس بیت پد ءَ ھزرت الی بن اَبدللّٰہ وتی پوج ءَ بلوچستان ءَ دیم دنت بازیں بلوچے جنگ ءُ کُشّگ بیت، بلے بلوچ اسلام ءِ آھگ ءِ ھلاپ ءَ جنگ نہ کنت کہ اسلام اِدءَ آرگ مہ بیت، بلکن بلوچ ھمے واست ءَ جنگ کنت کہ ارب مئے ڈیھ ءَ کبزہ مہ کن اَنت، کبزہ گیر ءُ زورگیر ءِ ھلاپ ءَ مُدام بلوچ راج گھگیری (مزاھمت) کنت کہ مئے سر ءَ زُلم ءُ زوراکی مہ کن اَنت۔ شش سدسال بزان شش کرن ءَ تاں بلوچ راج ارب زورگیر ءِ ھلاپ ءَ گھگیری کنت ءُ گُڈی ءَ ارب لاچار بیت ءُ بلوچ ڈیھ ءَ یل کنت ءُ روت۔
آ زمانگ ءَ کہ بلوچستان ارب ءِ ایردست ءَ بیت، ارب ھرچی رپک ءُ ھُنر کنت انگت آئی ءِ پوج جنگ بیت گُڈی ءَ آ ھمے پندل ساز اِیت کہ ما بلوچ پُسگاں وتی ھاکم ءُ کماندار بہ کن اِیں گُڑاں آ وت مَکُّران ءِ لس مھلونک ءَ گر ءُ دار کنت، لس مھلونک مئے گوما جنگ ءُ جدل نہ کنت۔ انچوش کہ ھجاج بن یوسُپ ءِ بھروسائی ئیں جرنیل گورنر مَکُّران مھمد بن ھارون النمری المَکُّرانی ءِ کبر انگت بِہ لسبیلہ ءِ شھر ءَ ھست کہ آ بیمار بیت ءُ مھمد بن کاسم ءِ ھمرائی ءَ سپر ءَ ارمابیل ءَ روگ ءَ بنت بلے بازیں نادراھی ءِ وجہ ءَ مھمد بن ھارون راہ ءَ وپات کنت ءُ لسبیلہ ءِ لس مھلونک انگت آ جرنیل ءِ کبر ءَ زانت البت لھتیں سال پیسر ءَ اے کبر ڈرتگ ءُ ھراب بوتگ بلے ایش نوں پد ءَ نوک کنگ بوتگ۔ سیزدہ سد سال ساری ءِ اے بلوچ جرنیل ءِ کبر ھمے گواھی ءَ دنت کہ اے ھند ءُ دیاراں بلوچ جھمَننْد بوتگ۔
وھدے کہ ارب ماں کلات، ھزدار، مشکے پَنجْگُور مَکُّران ءَ وتی چوکیاں جن اَنت بلوچستان کساس تاں شش سد سال ءَ ارب ءِ ایردست ءَ بیت بلے یک روچے بلوچ ارب ءَ پہ ارام ء دل نندگ ءَ نئیل اِیت ءُ جنگ کنت جنت اِش ، گُڈسر ءَ ارب بیزار بیت ءُ بلوچستان ءَ یل کنت ءُ روت۔
ارب وھدیکہ اے ھند ءُ دمگاں کئیت اول سر ءَ گوں بلوچ ءَ جنگ کنت ءُ بلوچستان ءَ کبزہ کنت، کہ ارب ءَ را ششت ءُ ھشت سال بلوچستان ءِ کبزہ کنگ ءَ لگ ایت، پد ءَ سند ءَ سے سال ءِ تہ ءَ کبزہ کنت ءُ ایران ءِ کبزہ کنگ ءَ آیاں ءَ دہ سال لگ اِیت ۔ اِد ءَ ھمے زانگ بیت کہ بلوچ آ زمانگ ءَ ھمے ھِند ءَ جھمَنْد بوتگ ءُ اے بلوچستان ءِ ھند ءُ دمگاں بلوچ بوتگ کہ ششت ءُ ھشت سال زوراکیں ارب ءَ را پہ کبزہ کنگ ءَ لگ اِتگ ءُ یک روچے ارب ءَ را بلوچ مھلونک ءَ پہ ارامیں دلے ءَ نندگ ءَ نہ اِشتگ۔
وھدے کہ ارب بلوچستان ءَ یل کنت ءُ رواَنت بلے آئی ءِ پوج ءِ مزن مزنیں کماندار ءُ لشکری باز جنگ بیت کہ آئی ءِ لشکری ءُ پوجیانی کبر پہ نشانی ءِ واست ءَ انگت ماں ھزدار، کلات ءُ لسبیلہ ءَ ھست اَنت ءُ چہ بلوچستان ءَ ابید ایدگہ ھند ءُ دمگاں اربانی کبر پہ نشانی ءِ واست ءَ ھم ھست اَنت۔
ڈاکٹر پاروک بلوچ ھمے نبشتہ کنت کہ بلوچ بُندر ءَ بلوچستان ءِ ھند ءُ دمگاں جھمنند بوتگ ءُ اد ءَ بلوچ ءِ سے ءُ نیم یا چار ھزار سال پیش راجدپتر ھم مارا دست کپتگ ءُ بلوچ راج ءِ نشانی چہ بلوچستان ءِ بازیں ھند ءُ دیارانی دمباں(Monds)دست کپتگ ءُ انگت دست کپ اَنت، دیمتر ءَ آ ھمے گوش اِیت کہ چہ مَکُّران ءُ بلوچستان ءِ دمباں ھمے زانگ بیت اِد ءَ چہ انسان ازل ءَ جھمَنْد بوتگ اَنت۔
ارب دپتر نویس بلوچ راجدپتر ءَ نویس اَنت کساس پانزدہ سد سال پیش ءِ دپتر پاروک بلوچ ءِ ھمے کتاب ءِ تہ ءَ ھوار اِنت ءُ آئی درگھتگ دیم ءَ آؤرتگ۔ ارب دپتر نویسانی نویس ایتگیں گچینیں ویل ماں اربی زبان ءَ ایر کُرتگ اَنت ءُ پد ءَ اردو ءَ رجانک داتگ اَنت ءُ ڈاکٹر پاروک بلوچ وت ھمے کتاب ءِ پیش لبز ءِ تہ ءَ نوشتہ کنت اے کتاب ءِ 70 درسد مَڈّی ارب دپترنویسانی ءُ اربی زبان ئیگ اَنت کہ پد ءَ مولانا مھمد اکرام ایم فل (اسلامک سٹڈیز) ءَ اردو زبان ءَ رجانک کُرتگ اَنت۔
پارسی دپتر نویس ابوالکاسم پردوسی وتی کتاب شھنامہ پردوسی ءِ تہ ءَ بلوچ راجدپتر ءِ باروا پارسی ءِ شئیراں ءَ نبشتگ کُرتگ کہ ڈاکٹر پاروک بلوچ ءَ ھما شئیر ماں پارسی ءُ آئی ءِ رجانک ماں اردو ءَ داتگ کہ گوں بلوچ ءَ نوشروان آدل چے پیم ءَ زُلم ءُ زوراکی کُرتگ؟ بلوچ مردین جتگ ءُ کُشتگ اَنت، پد ءَ زھگ ءُ زالبول وتی کیز ءَ کُرتگ، ایشاں آئی ءِ کر ءَ پھلی لوٹ اِتگ یل کرتگ اَنت اِش۔ چہ نوشروان آدل ءِ زُلم ءُ زوراکی، جنگ ءُ کوش ءَ پد بلوچانی رمگ ماں کوہ ءَ یل بوتگ اَنت شوانگ نہ بوتگ اِش۔
دومی ڈاکٹر پاروک بلوچ ھمے گوش اِیت کہ لھتیں ارب دپتر نویس ءُ پارسی دپترزانت ابوالکاسم پردوسی ءَ وتی کتاب شھنامہ پردوسی ءِ تہ ءَ بلوچ ءِ راجدپتر ءِ باروا ھیروڈوٹس ءِ نبشتگیں دپتر ھم منیتگ ۔اے کتاب ءِ تہ ءَ ڈاکٹر پاروک بلوچ ءَ برتانیہ ءِ دپترنویسانی لیکہ رد پیشداشتگ اَنت کہ آیانی تہ ءَ لانگ ورتھ ڈیمز ءُ ایچ جی راؤلنسن ءُ دگہ بازینے ئِے کہ آھاں بلوچ راجدپتر ءَ جُتائیں لیکہ دیم ءَ آؤرتگ، پد ءَ بلوچ دپترنویس ھم ھمیشانی لیکہ ءِ منوگر بوتگ اَنت۔ انچوش کہ لانگ ورتھ ڈیمز ءِ لیکہ ھمے بوتگ، بلوچ گوں آرین ٹک ءَ سْیالی دارایت پد ءَ ڈاکٹرشاہ مھمد مری ءُ سید ھاشُمی ھم لانگ ورتھ ڈیمز ءِ لیکہ ءِ منوگر اَنت ءُ آیاں ھم ھمے داب ءَ بلوچ ءِ راجدپتر نویس اِتگ۔ دومی ایچ جی راؤلنسن ءَ بلوچ ءَ را کوھنیں کلدانی نسل گوشتگ گڑاں مھمد سردارھان گشکوری ءُ میرگل ھان نسیر ھم ھمے لیکہ ءِ منوگر بوتگ اَنت ھمے داب ءَ بلوچ ءِ راجدپتر رد نویس اِتگ ءُ دگہ بازیں دپتر نویس بوتگ اَنت، آیاں وتی ھساب ءَ نوکیں لیکہ دیم ءَ آؤرتگ۔ بلے تچک ءُ راستیں دپتر پٹ ءُ پول نہ کُرتگ ءُ دیم ءَ نہ آؤرتگ کہ اے درگت ءَ گیش ءَ چہ گیش پٹ ءُ پول کنگ لوٹ اِیت۔
البت ڈاکٹر پاروک بلوچ آرین ءُ کلدانی لیکہ رَد پیشداشتگ ءُ ھمے گوش ایت لانگ ورتھ ڈیمز ءُ جی ایچ راؤلنسن ءَ بلوچ راجدپتر ءِ درگت ءَ گیشتر پٹ ءُ پول نہ کرتگ ءُ ارب ءُ پارسی دپترنویسانی مَڈی دیم ءَ نہ آؤرتگ اَنت کہ آیاں بلوچ راجدپتر نویس اتگ، پانزدہ سد سال پیسر ءِ بلوچ راجدپتر ءِ مڈی ھست اِنت ءُ پد ءَ ڈاکٹر پاروک بلوچ ءَ وت گیش پٹ ءُ پول کُرتگ ءُ آ ھمے گوش اِیت کہ کساس سَے ءُ نیم سال یا چار ھزار سال ءِ پیسر ءِ نویس اِتگیں راجدپتر ھست ءُ اے درگت ءَ گیشتر پٹ ءُ پول ءِ درکار اِنت۔
یک نامداریں گْوَشتنے کہ: “اگاں کُجام راج ءَ گُلام جوڑ کنگ لوٹ ئِے آئی ءِ راجدپتر ءَ بِہ گاڑیں ءُ آئی ءَ را چہ آئی ءِ ھکیکتیں راجدپتر ءَ بیگانگ بِہ کن۔”
ھمے وڑ ءَ برتانوی جاسوسیں دپترنویساں بلوچ ءِ راجدپتر بِِہ گاڑ اینتگ ءُ پد ءَ بلوچ دپتر نویساں وت ھم گیش پٹ ءُ پول نہ کُرتگ۔ بلوچ ءِ ھکیکتیں راجدپتر دیم ءَ نہ آؤرتگ البت ڈاکٹر پاروک بلوچ ءَ بازیں جُھد ءُ جپایے ءَ رند بلوچ راجدپتر نویس اِتگ ءُ آ ھمے گوش ایت چہ بُندر ءَ بلوچ ھمد ءَ جھمنند اِنت۔
اگاں گوں ھورتی ءَ چارگ بہ بیت انیگیں وھد ءَ بلوچ چو اے گُشتین ءِ پیم ءَ اِنت۔
“گْوَست ءِ گُلامانی گُلام جوڑ بوتگ اِت”
بزان گوستگیں برتانوی دپترنویساں ھرچی نبشتہ کُرتگ یاں کہ ارب دپترنویساں بلوچ ءِ باروا چیزے رَد نویس اِتگ پد ءَ بلوچ دپترزانتاں وت ھمیشانی سرشونی داتگ ءُ منیتگ اَنت بلے ھکیکتیں بلوچ راجدپتر دیم ءَ نہ آؤرتگ کہ اے درگت ءَ گیش پٹ ءُ پول ءِ درکار اِنت۔
البت ھیروڈوٹس، ابوالکاسم پردوسی ءَ چہ ابید تیوگیں ارب دپترزانتانی نویس اِتگیں بلوچ بُندپتر ءُ بلوچ ءِ ڈیھ بلوچستان ءِ سیمسراں پدر کنت۔ بلے انیگیں بلوچستان ءِ سیمسر اپگان، سند، پنجاپ ءُ ایران ءِ تہ ءَ بھر ءُ بانگ اَنت، بازیں مُلکاں بلوچ وتی نام ءِ دیم ءَ بلوچ نبشتہ کُرت نہ کنت آئی ءِ نام ءِ گوں ھواری ءَ بلوچ نبشتہ کنگ ءِ سر ءَ ھم مکمل بندش جتگ۔
