چکّاسِنگ ءُ سید ءِ چکاسی سیاھگ
زاھدہ رئیس راجی
ھما انت کہ بلوچی لبزانک ءَ گوں ھمگرنچ آں ھروھد ءَ نگد ءِ تھر ءِ سرءَ چیزے پَہ وانگ ءَ دیم ءَ اتکگ مدام ھمے گپ جیڑاتگ کہ بلوچی زبان ءَ پرچا یکیں تھرئیگی بازیں گالے ٹھینگ بوتگ اَنت چوشکہ نگد، کچہ چینی ، ایب گری ، ایرادگری ، شرگداری، شرگندی ، نگدکاری ءُ چکاس بلے انگت ھم ماں بلوچی زبان ءَ اِے تھر ءَ دری یا میان اوستمانی نگدی لبزانکی تھر ءِ کش ءَ اوشتات نہ کُتگ یا آئ ءِ دیم ئِے داشت نہ کُتگ۔
بلے سید ھاشمی ءِ گیچین چکاسی نبشتانکانی ، اِے نوکیں وانگی کہ منی دیم ءَ اِنت ایشی ءِ اولی نبشتانک ءِ تہ ءَ اِے سرجمیں گال ءُ گالبندانی شرّی ءُ ھرابی پچ کنگ ءَ ابید اِے ھم توجیل دیگ بیتگ کہ پرچا پہ تازی نگد ءُ انگریزی کریٹیسائز ءِ دیم ءَ بید ءِ چَہ چکاس ءِ ماں بلوچی زبان ءَ دگہ ھچ گال اوشتات نہ کنت کہ نگد ءِ بزانت ھم زر ءِ ٹلینگوک ءُ شر ءُ بد ءِ گیشینگ اِنت ءُ چکاسِنگ ءِ کار ھم ھمِش انت پمشکا چکاس ءِ گال ھم پہ ساچشت ءِ شرّی ءُ ھرابی ءِ گیش ءُ گیوار ءَ کارمرز بوت کنت کہ اِے ھم ساچشت یے ءِامتحان اِنت ۔
ارسطو ءِ گوشتن انت کہ لبزانک زندمان ءِ آدینکے ءُ نگد لبزانک ءِ ۔ ءُ اگں من وت لبزانکی نودربرے ءِ جھت ءَ جَھانی لبزانک یا عالمی ادب ءِ دیمروئ ءِ گاماں دلگوش بہ کناں گُڑا زانگ بیت انت کہ نگد ءِ علمی یا زانشی بزانت دیم پہ وت ایرادگرگ نہ اِنت ءُ نے کہ ھما رنگ ءَ ساڑاھگ اِنت کہ چَہ ساچشت ءِ ھستی یا وجود ءَ جتائیں چیزے زانگ بہ بیت ۔ چوش کنگ ءِ بزانت ایش انت کہ یک پیریں زالے ءَ کسان سالیں جنکے ءِ رنگ ءَ ساڑاھگ بہ بیت یا سُھر ءُ تلاہ ءَ پیتل ءِ نام ءِ سرءَ ایراد گرگ بہ بیت۔
چوشکہ تنقید یا نگدءِ جند چَہ ساچشت ءَ پیسر اتکگ پمشکا تنقید ءِ دامن ءَ ساچشت ءِ ریس پریسی ءِ وھد ءَ ساچشت ءِ ازمی ءُ تیکنیکی چار ءُ بچار پیسرتر اتکگ۔ اگں اے گپ ءَ ما وتی دیم ءَ ایر بہ کن ایں ءُ لبزانکی نگدی تھرانی سرءَ چاپ بوتگیں بلوچی کتاباں دیم پہ دیم بہ کن ایں مارا یک بلائیں دگری یے اے گندگ ءَ کئیت کہ اے پڑءَ کاروَ بیتگ بلے ساچشت ءِ ازم ءُ تیکینک ءِ پھنات ءِ نیمگءَ دلگوش گورکنگ ءَ کزا یکے ءَ دست مان داتگ ۔
بلے سید ھاشمی ءِچاپ بیتگیں اے نوکیں وانگی ءَ استیں سرھالانی چار ءُ بہ چار ءَ مارا اے تھر ءِ سرءَ کارکنگ ءِ کمے جتائیں دروشمے گندگ ءَ کئیت۔ چوشکہ گال ، غزل ءُ دستونک سرنام ءِ نبشتانکءَ سید ءَ بلوچی ءِ بازیں گالانی زگریں بزانت ءُ لس بزانت ءِ میان ءَ تپاوت پیش داشتگ ءَ غزل ءِ پُشدر ، غزل ءِ ماں تازی (عربی)زبان ءَ بزانت ءُ رَھبند، ماں پارسی زبان ءَ غزل ءِ تھر زورگ ءَ پد وتی جتائیں رھبند گوں پیش رد ءُ ردءَ دیم ءَ یارگ ءُ گُڈسرءَ پازُل ءِ ھما دراجیں لچھانی دَروَر ءَ دیم ءَیارگ کہ بلوچ آھاں اِشکی شائری یا لچّہ ءِ نام دینت بلے اَست اَنت آ غزل ءِ ھما کالب کہ تازیاں گون اَنت۔
دیمتر ءِ سرھال ءَ لبز ، لبزانت ءُ لبزانک ءِ سرءَ تران کنان ءَ سید اے گپّ ءِ نیمگ ءَ وانوک ءِ دلگوش گور کنائین ایت کہ لبزانک ءِ گالبند ادب یا لٹریچر ءِ جاگہ ءَ گپت نہ کنت ءُ باید ادبءِ جاہ ءَ ادب کارمرزگ بہ بیت نے کہ لبزانک۔
اے وانگی یا کتاب ءِ تہ ءَ گال ءُ گالبندانی تچکیں بزانت، بتلانی راستیں کارمرزی ءِ رھشونی ءُ دری گالبندانی جاہ ءَ وت ساچیں بلوچی گالبندانی کارمرزی ءَ ابید شائرانی گیچین لچّہ ءُ دستونکانی سرءَتچکیں چمشانک ءُ رھشونی ھم ھوار اِنت انچوشکہ محمد حسین عنقا ءِ لچّہ ” لیکّواں وتی “ ، ءِ بُن گپ ، گال ءُ گالبند ءُ شئیر یا جُتک ءِ دوئیں بندانی میان ءِ ھمگونگی یا دگری ءِ سرءَ تران ءُ رَھشونی یا ملک محمد سعید ءِ لچہ ” بھارگہ “ ءِ چمشکانک ءَ سید ءَ پارسی گال ءُ گالبندءُ ردیں جُتگالانی تچکیں بلوچی بدل ءِ شون داتگ ءُ راست نویسی ءِ رَھشونی کُتگ۔
چَہ ایشاں ابید اسماعیل ممتاز ،ءُ پَہ جوھر ءَ سرءُ سوجی نمدی ھم ھوار اَنت کہ اے نمدیانی تہ ءَ ھردوئیں شائرانی پربندانی سرءَ دلپھکیں رَھشونی دیگ بیتگ۔ چہ ایشاں ابید رشید ءِ لچّہ ” وھد ءِ توار “ ، ” قول “ ءُ رشید ءِ دستونک ءِ سرءَ ھم الکاپیں رَھشونی کنگ بیتگ۔
امام بخش امام ءِ لچّہ ءِ سرھال ءِ تہ ءَ سید ءَ آئ ءِ پربند ءِ سَنگ ، پارسَنگ ءِ چارءُ تپاس ءَ عربی یا تازی مفاعیلن گوں بلوچی دَنادانن ءَ ھم دپ کُتگ ءُ پربند ءِ ھمک جُتک یا شئیر ءِ ھمک ٹُکر یا بوگءِ سرءَ علمی رنگ ءَ باوست کُتگ ۔
امام بخش امام ءِ دستونک ءِ سرھال ءِچیرءَ دستونک ءُ لچّھانی دگری ، دستونک ءِ چَہ لچّہ ءَ بُرزیں بستار ، علم ِ عروض ءِ ارزشت ءُ پربند ءِ شرّی ءُ ھرابیانی سرءَ تچکیں چمشانک یک انچیں چکاسی نبشتانکے ماں اے وانگی ءَ کہ شاعری ءِ نگدکار رندگیری یے کُت کن اَنت۔
اے وانگی ءِ تہ ءَ موسی بلوچ ءِ نمدی آزمانک ءِ سرجمیں تک ءُ پھناتانی ریس پریس کنگ ءَ رند، آزمانکار ءِ درشان داب ، بلوچی زگریں گالانی کارمرزگ ، بلوچ چاگرد ءِ زید ءُ ندارگ ءِ ساڑایگ انچیں رنگ ءُ دابے ءَ کنگ بیتگ کہ اگں مروچیگیں نگدکارےوت ساچیں توسیپ ءُ ایراد ءِ جاہ ءَ سید ءِ ھمے چمشانک ءَ دیم ءَ ایر بہ کن اَنت ءُ رندگیری ءَ بہ کن اَنت بلوچی آزمانکاری ءِ پڑءَ گِھتری یے دات کنت۔
دیمتر ءَ پَہ مُراد ساحر ءِ نام ءَ چکّاسی نمدی ءِ تہ ءَ تاکبند اُلُس ءِ سے تاکبندانی بزاں مئ ، جون ، جولائ ءِ جتا جتائیں سرھالانی سرءَ تچکیں چمشانک داتگ ءُ اُلس ءِ جند ءِ سیاھگی ردیانی سرءَ سید ءَ ایرادگپتگ ءُ رَھشونی کُتگ۔
ھمے رنگ ءَ ماھتاک اومان ءِ نومبر دسمبر سال 1957 ءِ تاکانی سرءَ ھم تچکیں چمشانک دیگ ءَ ابید بازیں سرھالانی بُن گپّانی سرءَ گونڈیں چمشانکے دیگ بیتگ۔
اگں ھمے رنگ ءَ مروچیگیں نگدکار یا چکاسکار تاک ءُ ماھتاک ءُ تاکبندانی دلپھکیں رَھشونی ءَ بہ کن اَنت ، بلوچی ءَ گھتریں بانداتے دات کن اَنت۔
دیمتر ءَ شھلچہ کار ءِ پیشگال کہ اے وانگی ءِ گُڈی تاکاں ھوار انت ادءَ ء َ سید ءَ وتی شئیر تپاسی ءِ زانت ءُ زانشتی سرجمیں سِنچ کار بستگ اَنت ءُ پازُل ءِشائری ءِ ھما تک ءُ پھنات دست جَتگ انت کہ چدءُ پیشتر دست جَنت نہ بوتگ اَنت چوشکہ پازُل ءِ زبان ءُ بیان ءَ ابید ، آئ ءِ ھمک پربند ءِ زید ءُ ندارگ، گوناپ سازی، بتل ءُ پنتانی گیشواری ، رد ءُ پیشردانی شَرّی ءَ ابید آئ ءِ زگریں بلوچی گالانی شیرکنیں تام ءَ گوں لچھانی پربندگ ءَ ابید آئ ءِ شائری ،علمی یا وانشتی ھساب ءَ ھم ریس پریس کنگ بیتگ۔
ادءَ دگہ یک گپّے ھم دلگوش کرزایت کہ سید ءَ پازُل ءِ شئیرانی پٹ ءُ پولی کار ھم سائینٹیفک رَھبند ءِ ردءَ سرجم کُتگ پمشکا سید ءِ اے نگدی ساچشت ءِ اے نکان اگں چکاسِنگ ءِ وانگی ءِ برورد گوشگ بہ بیت رد نہ بیت۔
وتی گوشتانک ءِ گُڈ سرءَ اے گپّ ءَ الّم ءَ جناں کہ اے کتاب پہ ھمک شئیر ءُ ردانکی ساچشتکارے ءِ وانگ ءَ اَلمی اِنت کہ مئے دورءُ زمانگ ءَ ھم چَہ مارا بازینے زبان ءُ بیان ءُ بُن رھبند ءُ بتل ءُ جُتگالانی کارمرزی ءَ ابید دستونکی شاعری ءِ جُتک یا دوبندانی ھم دپی ء ُ ھم گونگی ءَ نابلدایں ءُ وھدے کہ دگرے ءِ ساچشت ءَ چمشانک دیگ ءَ ساڑی بئیں مئے گورءَ آ ساچشت ءِ ٹلینگینگ یا چکاسگ ءِ سنچ نیست ءُ سرپہ دل رنجی ءَ کش ایں ۔
من وتی گپّ ءَ چَہ ھمِد ءَ کُٹیناں کہ سید ءِ ھمک وانگی یے بلوچی لبزانک ءِ دامن ءَ یک نوکیں ءُ جتائیں راھے پچ کنان انت ءُ اے وانگی ھم ھمے ربیت ءَ دیم ءَ کارایت۔
منتواراں کہ من ءَ اے کتاب ءِ سرءَ گپ جنگ ءِ موہ دیگ بیت۔
سلامت بات ات
19 اپریل 2019