بلوچءِ دود ءُ ربیدگ ءُ بیستءُ یکمی کرنءِ لوٹ! وھاب مجید
بلوچءِ دود ءُ ربیدگ ءُ بیستءُ یکمی کرنءِ لوٹ! وھاب مجید
بنی آدمءِ زِند چہ سِنگ ءُ غارانی عہدءَ بِگر داں مروچیگیں بیست ءُ یکمی کرنءِ نِینو ٹیکنالوجیءِ دورءَ ھمُک عہدءِ چاگردی زرورت ءُ آہیءِ گِہتریءَ پہ بدل بوان ءُ پیداک اِنت۔ ہمے بدلی اِنت کہ تنے وھدی بنی آدم ے رکینتگ۔ دُنیاءِ راجدپترءَ چُشیں بازیں راج، ٹّک ءُ انسان بیتگ اَنت کہ آھاں وھدءِ ہمراہیءَ وتی پِگر ءُ عمل بدل نہ کُتگ۔ مرچی آھانی نام یا وا گار ءُ گُمسار اَنت یا آ انگتءَ پدمنتگیءِ کورچاتاں کپتگ اَنت۔
زِند ءُ دیمروہیءِ دومی نام “بدلی” اِنت۔ ہمے بدلیءَ چارلس ڑارون نام دنت Survival of the Fittest بِزاں کہ ہما ساہ دار رکیتّ کہ آ بدل بووکیں وھد ءُ موسم ءِ زرورتانی ھسابءَ وتءَ بدل کنت۔ “آ کہ بدل نبی ۔۔۔ھلاس بی”
لکھّاں سال ساری بنی آدم غارانی تہا بیتگ ءُ لاپءِ شوھازءَ جنگلی رسترے شکار کُتگ ءُ وارتگ۔ آ عہدءَ ریاست، قانون، مزہب، قوم، دود ءُ ربیدگ، زبان، علم ءُ ساہنسءِ گُمان نہ بیتگ۔
وھدے کہ دوازدہ ہزار سال ساری انسانءَ کِشت ءُ کِشاری در بُرت گُڑا آ یک جاےءَ نِشت ءُ کم کمءَ شہری زِندے بُنگیج کُت۔ دیمترا شہری ریاست ءُ پر وتءَ لہتے قانون ے جوڑ کُت دانکہ آ وت ما وتءَ مہ مِڑّ اِیت ءُ پُر امن ءُ وشھالیں چاگرد ءُ زندےءِ نیمگءَ بُروت۔ ہمے پیم دیمترا اِنڑسٹریءِ عہد اتک۔ اے عہدءَ یورپءَ علم ءُ ساینسءَ باز دیمروہی کُت۔ ہمے ساہنسءِ دیمروہیءَ دُنیا انفارمیشن ٹیکنالوجی ءُ نِینو ٹیکنالوجیءِ ھستیں عہدءَ سر کُت۔
بنی آدم ءِ ہمک عہدءُ ہمک چاگردءِ وتی دودءُ ربیدگ ءُ روایت بیتگ اَنت۔ بلے وھدءِ ہمراہیءَ آہیءِ دود ءُ روایت بدل بوان بیتگ اَنت پرچا کہ روایت ھمک عہدءِ چاگردی زرورتانی پیداوار بنت ءُ روایتانی بُنیات انسانءِ زرورت ءُ زانت اِنت۔ وھدے کہ عہدی زرورت ءُ انسانءِ علم ءُ زانت ودیّت گُڑا پہ وشھالیں چاگردےءَ انسانءِ دود ءُ ربیدگ ءُ روایت ہم بدل بنت۔
یک راج ےءِ زند گوازینگءِ وڑ ءُپیم ، قانون، رسم ءُ رواجءِ نام دود ءُ ربیدگ اِنت۔ ہمک عہدءِ وتی چاگردی ءُ زندمان ءِ زرورت بیتگ اَنت۔ کُہنیں دود ءُ رسم نوکیں عہدءِ زرورتاں پیلو کُت نہ کنت چُش کہ راجدپترءَ بازیں چاگرداں جنین آدمءِ زمہ واری ایوکءَ لوگ ءُ چُکانی چارگ ءُ مردین آدمءَ ڑّنءِ کار گون بیتگ اَنت۔ ہمےپیم گوستءَ گُلام ءُ مُولد دارگءِ ہم اجازت بیتگ۔ ہمے وڑا چُکاناں ہم بِستارے نہ بیتگ ۔ آ چہ درکسانیءَ لاپءِ شوھازءَ کار کنگ پرماہیگ بیتگ اَنت۔ “چاہلڑ لیبر” ایر جنگّ نہ بیتگ۔
بنی آدمءِ گوست شاہد اِنت کہ آہیءِ بازیں کُہنیں دود ءُ رسم غیر انسانی بیتگ اَنت ءُ پدا نیک راہ ءُ دینءَ ہم ہمے سِلیں چاگردی دودانی پلہ مرزی کُتگ ءُ ایشاں “مکن” نہ کُتگ۔ چُش کہ جنین ءُ مردیں آدمءِ برابریءِ ھکّانی گپ ے نہ کنگ یا گُلام ءُ مولد دارگءِ سِلیں روایت ے ھلاس نہ کنگ۔۔۔
نیک راہ بنی آدمءِ دو سے ہزار سال ساریگیں چاگردءِ پیداوار اِنت۔ آ وھداں مھلوکءِ علم ءُ زانت ہنچو نہ بیتگ کہ مرچیگ اِنت۔ بِگندے نیک راہ مرچی ہم انسانءَ جزباتی ءُ نفسیاتی بِزاں کہ مارشتی ءُ تب زانشتی آرام بہ دنت۔ بلے بیست ءُ یکمی کرنءِ بنی آدمءِ سیاسی، مالی ءُ چاگردی اڑ ءُ جنجالاں گِیش ءُ گیوار کُت نہ کنت۔ مروچیگیں انسانءِ اڑ ءُ جنجالانی گیش ءُ گیوارءَ پہ رُژنا پگریں علم ے درکار اِنت۔۔۔ چہ زات ءُ زُریات، نسل ءُ مزہبءَ چہ بُرز تِریں دود ءُ قانون ےءِ زرورت اِنت ۔ مرچی شگربءَ بگر داں مگربءَ لس مھلوک وتی گوست ءُ پیرینانی سیاہ ءُ تہاریں عہدءِ غیرانسانی دود ءُ قانوناں بدل کنان اِنت دانکہ آ ءُ آہیءِ آوکیں پدریچ انسانی برابری ءُ انساپءِ مُتابکءَ یک وشھالیں زندےءِ واجہ بہ بیت۔
وھداں بکّالانی چاگردءَ مرد کہ بیران بیتگ گُڑا جَنّ ہم آہیءِ پجیگءَ “ستّی” کنگ ءُ مان دارگ بیتگ۔۔۔ بلے مرچی اے غیر انسانی رسم نہ گواھیت۔ ہمے پیم عربانی لہتے جاہلیں ٹّکاں جنیں چُک ودی بیگءَ گوں زِند ءُ ھیاتی کَّل کُتگ اَنت۔ بلے مرچی عرب چُش نہ اَنت۔ ہمے وڑ میڑیول عہدءَ Medieval Period یورپءَ جنین آدماں گوں نارواہیں سلوک بیتگ۔ کسان کسانیں گپانی سرا بادشاہ ءُ نیک راہءِ ٹھکیدار بِزاں کہ کلیساءَ آھاں سوچگ ءُ مرگءِ سزا داتگ۔ بلے مرچی ہمے یورپ اِنت کہ فیمینزم ءُ جنین آدمانی ھکّانی مستریں منوگر اِنت۔
ہمے وڑ بلوچانی تہا انساپ کنگءَ پہ سردار ساھبءَ مھلوک آس ءُ انگرانی سرا گوازینتگ۔ بلے مرچی چُشیں غیر انسانی رسم بلوچ چاگردءَ چہ ھلاس بوان اَنت۔ ہمے پیم جیزءِ رسم ہم نِزور ترّان اِنت۔ بازیں کُہنیں رسم ءُ دود کہ گوستءِ بازیں چاگرداں آھانی سرا پہر بستگ مرچی آ نہ ماننت۔
مرچی بلوچ چاگرد بدلیءِ پروسسءَ گوازگءَ اِنت۔ دیمروہی ءُ وشھالیں زِند ھمکّ راج ءُ انسان ءِ واب اِنت ءُ پر اِیشیءَ نوکیں ھیال ءُ لیکہ المیّ اَنت بلے مہے چاگردءَ ھاکماں بِگر داں لہتے دو تل ءُ دو پوستیں مردم کہ آ وت نوکیں عہدءِ دُراھیں ٹیکنالوجی ءُ آسراتیاں کارمرز کن اَنت بلے ہمیشانی جوڑ کنوکانی ھلاپءَ ہمک روچ گُشتانک دیگءَ دم نہ براَنت۔ مُناپکانی اے ٹولی ہر وھدءَ ریاست ءُ سرکارءِ Beneficiary بیتگ اَنت ءُ ھستیں سسٹمءَ چہ گیشءَ چہ گیش پاہدگ زیرگءَ اَنت۔
یک نیمگءِ ہمے ھاکمانی ِجنک ءُ بچکیں چُک ڑنّی مُلکاں ریاستءِ زرّانی سرا نوکیں علم ءُ ٹیکنالوجی وانگءَ اَنت۔۔ وت ماں وتاں انگریزیءَ گپ جن انت۔۔۔ ڑنّی ورگ ورنت۔۔۔ ڑنّی گُد ءُ پُچ گورا کن اَنت۔۔۔ بلے وھدے کہ مُلکءِ سادہیں لس مھلوکءَ گوں تران کن اَنت گُڑا آ دُنیاءِ مستریں نیک ءُ صالحیں مسلمان ءُ “مشرقی روایتانی” ٹھیکیدار بنت۔ مزہءِ گپ اِیش اِنت کہ مہے مھلوک ایشانی دروگیں ءُ وت گڑیں گپانی سرا باور اوں کنت۔ پمشکا تو گِندے کہ مہے چاگردءَ دو تل ءُ دو پوستیں ھاکم ءُ لہتے مردم روچ پہ روچ سِیر بوان اَنت ءُ لس مھلوک پدمنتگیءِ کورچاتءَ کپان اِنت۔ پمشکا گُشنت کہ ” چاگردی دیمروہیءَ پہ اولی شرت لس مھلوکءِ پِگری بدلی اِنت” دانکہ مھلوک وتی کُہنیں پِگر ءُ ھیالاں یلہ نہ کنت آھانی زندءِ تہاریں شپ روچ نہ بی۔
مہے چاگردءَ لہتے مردم بلوچ ءُ نیک راہیءِ روایتانی پُشتءَ ٹپّ اِیت ءُ دیمروہیءِ ہمک گپءِ سرا بلوچ روایتانی حوالہءَ دنت۔
بلوچءِ ھستیں چاگرد یک Transitional Process ءُ بدلیءِ عملءِ تہا گوزگءَ اِنت۔ اے دو پِگرانی نیامءَ جنگ اِنت۔ راجدپتر گواہ اِنت کہ ہمک عہدءَ اے جنگ نوکیں انسانی پِگر ءُ نوکیں انسانی روایتاں کٹّیتگ پرچا کہ نوکیں پِگرءِ بُنیات انسانی ھکّانی سرا ایر اِنت۔ مثالے ھبرءَ ما ستّر چیزاں وتی نیمگءَ چہ “اِنٹرپریٹ ءُ مانا” بہ دہیں بلے راستی ہمیش اِنت کہ نیک راہ ءُ بلوچ روایت اے اجازتءَ نہ دنت کہ جنین آدم چہ لوگءَ درہیت۔۔ بُرقعہءَ یلہ بکنت۔۔۔ وانگ جاہاں بروت۔۔۔۔ مردین آدمءَ گوں ھمکار بہ بیت۔۔۔ وتی مرزیءَ گوں سور ءُ سانگ بکنت یا مہ کنت۔۔۔۔ بلے مروچیگیں بلوچ چاگردءَ بازیں بلوچ وانندہیں جنین آدم ے وتی اے انسانی ھّکاں سر پد اِنت ءُ آھاں exercise ہم کنگءَ اِنت۔
راستیں ھبر اِیش اِنت کہ وھد بدل بی گُڑا زرورت ہم بدل بنت، روایت ہم بدل بنت۔ مُلک، راج ءُ انسانءَ ہمے وڑ دیمروہی کُتگ کہ آھاں وتی کہنیں سِلیّں ءُ بے پاہدگیں رسم ءُ روایت یلہ داتگ اَنت ءُ نوکیں عہدی زرورتانی مُتابکءَ نوکیں روایتانی واجہ بیتگ اَنت۔ دومی نیمگءَ اگاں یک راجے وتی کُہنیں سِلیّں روایتاں یلہ دیگءَ تیار نہ بی گُڑا آسرا آ راج ایوک میوزیم، آرکاہیوز ءُ گِیدی کِسہانی تہا پشت کپیت۔
ہمے پیم دگے یک سِلیں روایت ے گُلام ءُ مولد دارگ ے بیتگ کہ راجی راہشونانی ہمراہیءَ نیک راہی راہشوناں ہم اے روایتءِ پلہ مرزی کُتگ ءُ ھلاس نہ کُتگ۔ بلے بیست ءُ یکمی کرنءِ انسان گُلامیءَ یک سکیّں مزنیں جُرم ے زانت۔ مرچی یو این او ءُ دُنیاءِ دُراھیں ریاستاں گُلامیءِ سرا پابندی جتگ۔ مروچیگیں عہدءِ انسانءَ وتی دود ءُ ربیدگ ءُ نیک راہیءِ اے روایت اوں یلہ داتگ۔ مرچی ایوک لہتے پدمنتگ ءُ ناوانندہیں چاگردانی کوچگاں واجہ ءُ گُلامی است بلے نی آ ہم میزان میزانءَ ھلاس بوان اِنت ءُانسانءِ میان اُستمانی انسانی ھکّ پہ دُراھیں بنی آدمءَ منگّ بیگا اِنت۔
وھدے کہ ما ھستیں بلوچ چاگردءَ سیل کنیں تہ گِندیں کہ بلوچ چاگردءَ بدلیءِ رپتار باز سُست اِنت۔ پہ درور بلوچ مردین آدم انگتءَ جنیں آدمءَ چہ وتءَ کمتر سرپد بیت۔۔ تہی نیم جاگیردارانہ ءُ نیم قباہیلی چاگرد انگتءَ زات ءُ زُریات ءِ چاگرد اِنت۔۔۔ سردار ءُ بزّگرءِ چاگرد اِنت۔۔۔ ھاکم ءُ مھکومءِ چاگرد اِنت۔۔ گُلامی ءُ واجہ کاریءِ چاگرد اِنت۔۔ بے علمیءِ چاگرد اِنت۔۔۔ بلوچ جنیں آدم وتی مردین آدمانی وڑا یک نیمگءِ ریاستءِ زُلم ءِ آماچ اَنت دومی نیمگءَ لوگءِ مردم آدمءِ زیادتیانی شکار اَنت۔۔ ہمے پیم ہمشامیں لس مھلوک یک نیمگءِ سرکار ءِ لگتاّنی چیرا اِنت دومی نیمگءَ سردار ءِ آس ءُ اِشکرانی سرا اِنت۔
ما ستّر پہر بہ بندیں کہ بلوچ چاگرد وھداں چہ سکیںّ روشن خیال، سیکولر ءُ انساپ کنوکیں چاگردے بیتگ۔۔ بلے راستی چُش نہ اِنت۔ مرچی بلوچ جنیں ءُ مردیں آدمانی سیاسی، چاگردی ءُ لبزانکی کِردءَ کہ سِیل کن ے تہ گِندے کہ بلوچ جنین آدم ءِ کِرد وادءِ تہا آرتءِ برابر اِنت۔
بلوچ چاگردءَ بازیں جوانیں دود ءُ روایت است اَنت کہ آ بلوچءِ پجّار اَنت چُش کہ بلوچءِ بہادری، مہمان داری ءُ دگہ بازیں۔ بلوچءَ وتی جوانیں روایت برجاہ دارگ لوٹنت۔ بلے سِلیں دود دور دیگ ءُ دریاءَ چہ ڑنّ لیپگ کنگ لوٹنت۔
راستیں ھبر اِیش اِنت کہ دود ءُ ربیدگ اوشتوک ءُ جلّ اتگیں آپ ے نہ اِنت۔ اگاں ما دیمروہی کُتگیں راجانی دودءُ ربیدگی راجدپترءَ بچار اِیں تہ گِندیں کہ سداں سال ساری آھانی دود ءُ رسم دگے بیتگ اَنت مرچی دگر اَنت۔ دیمروہی کُتگیں راجانی دود ءُ ربیدگ ءُ زبان مرچی ہم وھدءِ زرورتانی ہمراہیءَ بدل ، پِراہ ءُ شاھگان بوان اَنت پہ درور ہمے انگریز ءُ یوروپی کہ مرچی اے گُد ءُ پُچاں گورا کن اَنت۔۔ اے کوشاں پادا کن اَنت۔۔۔ اے پیزا ءُ برگرءَ ور اَنت۔۔۔اے زبانءَ گپ جن اَنت۔۔۔ اے لوگءَ نِشتگ اَنت۔۔۔ ِاِیشانی پِت ءُ پیروکاں وتی وابءَ چُشیں لوگ، پیزا ءُ تِھری پیس سوٹ نہ دیستگ۔
ہمے پیم اگاں ما بیست ءُ یکمی کرنءِ بلوچ وانندہ ورناہاں سیل کن اِیں تہ گِندیں کہ آ وتی پیرینانی روایتاں چہ گِستا آں۔ چُش کہ آھانی گُد ءُ پُچ، ورگ ءُ وردن، لیب ءُ گوازی ، سور ءُ سانگ، کورگانءِ رسم دُرا چہ وتی پیرینانی رسماں باز بدل بیتگ اَنت ءُ اے ھبکہی ھبرءِ نہ اِنت پرچا کہ انچو کہ دُنیاءِ ایندگہ راج کوچگاں چہ لڑّیتگ ءُ شہراں آباد بیتگ ہمے پیم بلوچ ہم کم کمءَ شہری زِندءِ نیمگءَ جُنزان اِنت۔ اے ھیرانی ھبرے پمشکا نہ اِنت کہ اے راجی دیمروہیءِ عملءِ بھرے۔
بلوچءَ دیمروہیءَ پہ المّی اِنت کہ آ وتی جنیں آدماں وتی وڑیں انسان سرپد بہ بیت۔ آھانی انسانی ھکّاں بہ من اِیت۔ ہمے پیم زات ءُ زُریات ءُ واجہی ءُ گُلامی ہم ترا دیمروہیءَ نیل اِیت۔ بلوچ ہمنچو زوت اے سَلیںّ دوداں یلہ بہ کنت پر آہیءَ ءُ آہیءِ آوکیں پدریچءَ شر تِر اِنت ۔ اگاں ناں گُڑا بِزاں ما تہاریءَ دزموش کنگءَ اِنت۔
مہے وڑیں پدمنتگ ءُ علم ءُ زانتءَ چہ دوریں چاگرداں کُہن ءُ نوکیں روایت ءُ پِگرءِ جنگ جاری اِنت بلے راجدپترءِ سبک چو پچیں کتابءِ وڑا اِنت کہ نوک ءُ کُہنءِ اے جنّگءَ کٹّ ھر وھدءَ نوک ءُ انسان دوستیں پِگرءِ بیت۔
بلوچ اگاں وتءَ وشھالیں راجانی لڑّءَ ھوار کنگ لوٹیت گُڑا المّی اِنت کہ آ وتی روایتاں بیست ءُ یکمی کرنءِ دوداں گوں ہم دپ بکنت۔