بانُل دشتیاری ءِ زند ءُ پجّار:۔
پٹپولکار ءُ نبشتہ کار: آسم زھیر

بانُل دشتیاری ءِ بُندری نام “سیدہ ناز بی بی” بوتگ. رند ءَ ندی (قلمی) نام “بانُل دشتیاری” ئِے ایر کُتگ ءُ سید ھاشمی ءَ آئی ءَ را “جی جی” ءِ نام ءَ توار کُرتگ. چوش کہ آ وت گْوش اِیت.
“اے “جی جی” ئیں نام من ءَ ئِے پر کُرت نوں کسان ءُ مزن من ءَ “جی جی” گْوش اِیت”
بوتن:-
بانُل دشتیاری کدی ودی بوت راستیں رَمس انگت دنز ءُ گُباراں چہ در نیاتکگ کساس ءُ اندازگ ءِ رد ءَ سبا دشتاری ءِ کتاب “انگر ءُ واھگ” ءَ چوش نبشتگ.
“بانُل بلوچی زُبان ءِ اولی دستونک گْوشیں شائر واجہ ملنگ شاہ ھاشمی ءِ کستریں جنک اِنت. آئی ءِ گْوشگ ءِ پد ءَ وتی کماش ءِ بیرانی ءِ روچاں آ مات ءِ لاپ ءَ بوتگ. واجہ ملنگ شاہ ھاشمی ءِ بیرانی سال 1344 ھجری اِنت. اے ھساب ءَ بانُل دشتیاری ءِ ودی بوگ ءِ سال ھم 1344. 1345 ھجری ءِ نیامجی ءِ ماہ ءُ روچ بوت کن اَنت.
ماھتاک “لبزانک ھب” ءَ بانُل دشتیاری ءِ گُلگدار ءَ آئی ءِ ودی بوگ ءِ رمس چوش اِنت.
“سیدہ ناز بی بی” بنت ملنگ شاہ ھاشمی 1925 ءِ سال ءَ ماں لیاری کراچی ءَ ودی بوت.
کھول ءُ کٹمدان:۔
واجہ سبا دشتیاری وتی کتاب ”انگریں واھگ“ ءِ تہ ءَ ڈاکٹر این اے بلوچ ءِ سندی کتاب ”بیلائین جابول“ ءُ سید ھاشمی ءِ گُلگدار ”شھسسّا“ ءِ سرشون ءَ دنت ءُ گْوش اِیت۔
”بانُل دشتیاری ءِ پت ءُ پیرُک گوں جدگالی سادات ٹَکّ ءَ سیادی کن اَنت۔ ایشانی آسار ھم بیلہ ءَ ھست اَنت۔ رند تر ءَ ایشاں چہ بیلہ ءَ لَڈّ ءُ بار کُتگ۔ گوں وتی کٹمدان ءِ مُریداں دیم پہ دشتیاری ءَ شُتگ اَنت۔ بلے ایشاں دشتیاری ءَ ھم گیش کرار نہ رس اِتگ ءُ پد ءَ چہ دشتیاری ءَ دیم پہ کُلانچی بزاں انّوگیں کراچی ءِ لیاری ءَ جھمنند بوتگ اَنت“
”بانُل ءِ بُن پیرُک ءِ نام رکّل شاہ ءُ پیرُک ءِ نام سید ھَیر شاہ بوتگ ءُ بَلُک ءِ نام ھنیپہ بوتگ۔ اے کھول ءِ لوگ ءَ ٹپ ماں ٹپ ءَ چار جنک ودی بوتگ کہ آیانی نام آست بی بی، لال بی بی، ساراں بی بی ءُ ھَیر بی بی بوتگ اَنت۔ بچّ ءِ نہ بیگ ءِ سَوَب ءَ اے کھول سک تکانسر بوتگ ءُ سادات بیگ ءِ باوجود آیاں پیر ءُ اولیایانی در پہ ھاجت ءَ گول اِتگ گُڈ سر ءَ ایشانی واھگ ءِ باگ ءَ پُلّے سْرپتگ۔ ھمے پُل ءِ نام پہ مھر ءُ دوستی ایشاں ملنگ شاہ ایر کُتگ۔
ملنگ شاہ ءِ کھول رند تر ءَ چہ کسر کندی میتگ ءَ لَڈّ ءُ بار بوت۔ آتک بگدادی سیپی لین ءَ جھمنند بوت“
وانگ ءُ زانگ:۔
اے وھد ءَ کہ بانُل دشتیاری ودی بوت۔ اے یک انچیں وھدے اَت کہ زالبول ءِ وانگ اَیبے زانگ بوت۔ آئی ءَ را موکل ءُ اجازت دیگ نہ بوت ءُ پد ءَ نَے کہ جوانیں آسراتی یے بیتگ۔ بلے پد ءَ ھم وانگ ءِ ھوشام ءِ آچ پہ آرام ء دل نندگ ءَ نَیل اِیت ءُ آ دگہ راہ ءُ در نہ گنداِیت گُڑا آئی ءَ بنداتی زانشت چہ وتی مات ”بی بی شھناز“ ءَ دَر بُرت۔ کُران مجید ءُ دگہ نیکراھی کتابانی سرجم کنگ ءَ پد آئی ءَ شیک سادی ءِ کتاب ”گُلستان ءُ بوستان“، ”شاہ جو رسالو“، دیوان گالب“ ، کلام اکبال“ ءُ دگہ بازیں کتاب ئِے دربُرت کہ آ زمانگ ءَ اے کتابانی وانگ پہ یک وانندھے ءَ الّمی زانگ بوتگ اَنت۔
سور ءُ سانگ:۔
بانُل دشتیاری ءِ دو سُور بوتگ اَنت۔ ”اولی چہ بگداد ءَ آؤکیں جیلانی سید ءُ مکلی ٹَٹّہ ءِ جھمنند ءِ کھول ءَ چہ مکدوم میرل شاہ ءَ گوں بوتگ۔ رند ءَ سر ئِے گوھارو ءَ کپ اِیت۔ اے سورے نہ بیت گْْوش ئے رنجانی لوپے بیت، گُٹّ ءَ ئِے کپ اِیت۔ اے جود ءَ چہ سَے بچکّیں زھگ ئِے بوت۔ اولی زین الآبدین، دومی امداد ھُسین، سیمی ءِ نام ءَ وتی پیرک ءِ نام بزاں نادر شاہ پِر کنت۔ پد ءَ گپ پہ گیش گیوار ءَ سر بیت گُڑا مستریں بچّ ءَ پت گوں وت دار اِیت۔ بانُل گوں دوئیں بچّاں وتی مات ءِ گس ءَ کَیت۔ اد ءَ ھم وشّیں روچانی گندگ وابے بیت۔ پد ءَ بچّاں چہ مستریں بزاں امداد ھُسین ءَ تْرو پہ رودینَگ ءَ زور اِیت۔ گُڈّ ء چہ ٹَوک ءُ ھبراں آئی ءِ دیدگانی روک نادر شاہ بیت ءُ پہ مُرادے رودین اِیت ئِے۔
دومی سُور ئِے چہ ملتان ءَ آؤکیں تاکار ابدُلکادر کہ ند ئِے نام اسرار آرپی بیت کہ لیاری ءَ باڑھی لوگے ءَ جھمنند، (ھالتاک ”انجام“) ھریت ءَ ھمگرنچ بیت۔ ھمد ءَ اسرار آرپی ءُ بانُل ءِ نسیب یک بنت۔ اے سُور ءُ سانگ ءَ پد بانُل ءِ رنجانی بار کمتر بیت گُڑا الکاپ ءَ سسّا ساچی ءِ سپر ءَ دیم ءَ جُنزین اِیت۔
لبزانک ءَ سْْیادی ءُ پگری مکتب ءُ لیکہ:۔
چوناھیگا بانُل ءِ اولی وانگجاہ بزاں گس ءُ ھنکین یا میتگ ءَ ساری ءَ لبزانکی کشار یا تو بْگوش بابا ملنگ شاہ ھاشمی ءِ دستونکانی دروشم ءَ آئی ءِ نزّیکیں مردم ءُ مُریدانی دل ءُ سینَگ ءَ زپت ءُ آباد اَنت۔ پد ءَ آ ”کلا اللہ“ ءُ نیکراھی کتابانی وانگ ءَ گوں ”شیک سادی“ شاہ لتیپ بٹائی، مرزا گالب، الّامہ اکبال، ابراھیم جلیس، رزیہ بٹ، سادات ھسن منٹو، پیز اھمد پیز، کتیل شپائی ءِ وڑیں ساچشتکار ءُ نبشتہ کارانی وانگ ءَ گوں بلوچی، اردو، سندی، جدگالی زُبانانی زانت ءُ زانگ وت مارا ڈسّ اِیت کہ بانُل چنکس سرپدیں زالے بوتگ۔
پگری مکتب ءُ لیکہ ءِ رد ءَ آ وت ءَ چہ دیمروی دوستی (ترقی پسندی) ءَ در گیشّینت نہ کنت۔ وھدے کہ آ چما لبزانت ءَ سان زوراِیت آ ھم ھمے مکتب ءِ مُرید ءُ منّوگرے بیت۔ آ وت گْوش اِیت۔
”بلوچی زُبان ءِ تہ ءَ اولی کتاب کہ من ءَ دست کپت آ میر گُل ھان نسیر ءِ ”شپ گروک“ اَت۔ چریشی وانگ ءَ پد پہ بلوچی زُبان ءُ لبزانک ءَ ھُبّ ءُ جوزہ ودی بوت ءُ من چہ میر گُل ھان نسیر ءِ شائری ءَ سک باز اسر مند بوتوں“
لبزانکی اُستاد:۔
ھمے وڑ ءَ لبزانکی اُستاداں چہ آئی ءِ دو اُستاد بوتگ اَنت۔
”اولی اُستاد کہ آئی ءِ لبزانکی ھُبّ ءِ رھدربری ئِے کُرتگ آئی ءِ لوگواجہ ”اسرار آرپی“ اَت۔ دومی اُستاد بلوچی ءِ شھزانت ءُ شھشنابیں بامرد سید ھاشمی اَت۔
اے دوئیں واجکارانی منّت ءُ مھروانی ءَ پد ”سیدہ ناز بی بی“ ءَ بانُل دشتیاری ءِ شرپ رس اِیت۔ بلوچی زُبان ءُ لبزانک ءَ یک مزنیں ھند ءُ جاھے گیپت۔
ساچشتی مڈّی:۔
”پانزدہ روچی ”زمانہ“ ءِ اولی تاک نومبر 1968 ءَ پسیھ اکبال ءِ شونکاری ءَ شِنگ بوت۔ ایشی ءِ کُمکّاری ءَ سدّیک آزات، زپر الی زپر ءُ ابراھیم جلیس گون اِت اَنت ءُ پد ءَ ھمے پانزدہ روچی تاک دو سَے تاک ءَ پد مھتاکے ءِ دْروشم ءَ بدل بوت۔ زانَگ بہ بیت ھمے تاک ءَ ”دسمبر 1968 ءِ تاک ءَ وھدے ”بلّو کپوت“ ءِ اولی بھر شِنگ بوت گُڑا لبزانک ءِ پڑ جکس اِیت، کالم ءِ رنگ ءَ رند ءَ بھر بھر ءَ شِنگ بیت۔ ایشی ءِ نبیسکار مڑاھداریں نام ”بانُل دشتیاری“ ءِ بیت۔
بلّو کپوت:۔
”بلّو کپوت“ ءِ نام ءَ چاپ بوتگیں (کالم) ھما نبشتانک اِنت کہ سرجم ءَ سیزدہ بھرانی تہ ءَ اِنت ءُ اے ماں ”بانزدہ روچی زمانہ“ ءُ بلوچی مھتاک کوئٹہ، ءَ شِنگ بیتگ اَنت۔ اے رد ءَ گیشیں گپ ھم جنگ نہ بوتگ۔ البت سید ھاشمی ءِ چمّ ئِے کپ اِیت گْوش ئے سک ارمانیگ اِیت۔ سید گوش اِیت۔
”من گوں سدّیک آزات ءَ دزبندی کُرتگ اَت کہ ”بلّو کپوت“ ءَ کتاب ءِ رنگ ءَ شِنگ کنگ لوٹ آں من ءَ بانُل ءِ ٹِکّ ءُ نشان ءَ بدے۔ بلے من ءَ ئِے نہ دات۔ نہ زان آں اے بانُل دشتیاری کَے اِنت“
راستی ءَ ”بلّو کپوت“ ءِ تہ ءَ ھما بودناکی ءُ جْوانی ھست اِنت کہ پہ یک ساچشتے ءَ الّمی اَنت پمیشکا سید ھاشمی پہ چاپ ءُ شگ کنگ ءَ ئِے مُرادیگ بوتگ۔ اے درور پہ بلوچی زُبان ءُ بلوچ راج ءَ جْوانین سوگاتے۔
بلّو کپوت چوں بُندات بیت۔ دیمتر ءَ جُنزگ ءَ ساری گونڈیں بھرے ھم بہ گند اِت۔
”کَے واب ءُ کَے آگاہ۔“
”بندہ واب ءُ ھُدا آگاہ، بیا منی بلّی ترا ھُدا بیار اِیت، بَلُّک ءِ اُمر ابّا دْْراج اِنت نام ءَ بہ گِر ءُ جاگہ ءَ روپ، ولّا! بَلُّک ساھتے بیت ھمے گپّ اِت ایں کہ مروچی چارمی روچ اِنت کہ بے بلاھی بَلُّک گار اِنت“
”چے کن آں منی چُک! بَلُّک گار اِنت بلے وار اِنت، تئی بلّک ءَ شرّیں ردے وارت گوں بازین ءَ بلور“!
”ھُدا ھیرے بیار اِیت بلّک! چونیں کسّھے؟“
”کسّہ منی مات دگہ ھچ نیست چیزّے پیسہ پہ سکّی ءُ سوری ءَ چتگ ءُ ایر کُتگ اَنت ءُ وتی منّاں شرّیں مردمے کُتگ ءُ جمادار شھداد ءِ گْور ءَ امات کُت آں۔ بلے پیسہ منی چو دگہ بازینانی زرّ ءُ سُھراں گار اَنت۔
” بلّو! ما اے اُمر ءَ رس اِتگ ایں بلے من ء ماہ بی ءِ جند ءَ اے مرد ءِ سر ءَ چوشیں ھبر کدی اُش نہ کُتگ۔“
چو گُمان بیت بلّو چو روایتی بلُّک ءَ دیوان ءِ نْیام ءَ نشتگ ءُ کسّہ جَنَگ ءَ اِنت ءُ دیوان ءِ مردمانی دلگوش ھم جْوانی ءَ بلو کپوت ءَ گون ءُ آ گوں وتی ابرمی تب ءُ مَیل ءَ کسّہ جنگ ءَ اِنت۔ گْْوش ئے نندوکاں ھر یکّے دل ءَ جیڑگ ءَ اِنت باریں دیم ءَ چے بیت۔ کارست چونیں سرکپت ءُ جاوراں گوں دیم پہ دیم بنت۔
ھمے رنگ ءَ بُنگپّی جھت ءَ وھدے ما ”بلّو کپوت“ ءَ چار ایں گُڑا مارا چاگردی ھما نزوری گندگ کا اَنت کہ چہ آیاں زند آدینک ءِ دیم تھار ءُ مُج اِتگ بزاں ”بلّو کپوت“ ءِ بُنگپّ چاگردی نزوری اَنت۔ ”بلّو کپوت“ ءِ وانگ ءَ گوں ھمے زانگ بیت۔ کسّہ ساچ سلامتیں ءُ وش تبیں چاگردے ءِ واب ءَ ”زانت“ یا گوں سما جُھدے کنگ ءَ اِنت، ایشی ءِ تہ ءَ مارا پنت ءُ سکین ءُ جْوانیں گپّانی دْْروشم ھم وشّیں وڑے ءَ گندگ کَیت۔
بلّو کپوت ءِ کارستانی نیمگ ءَ وھدے چار ئے داں دو، سَے ءِ سر پہ در اے دگہ کارست بس کمّیں درائی دے اَنت ءُ بدل بوان ءَ اندیم بنت۔ بانُل وتی گُلگدار ءِ تہ ءَ گْوش اِیت۔
”ایشی ءِ کردار دْرواہ زندگیں کرداراَنت“
ایشی ءِ اندر ءَ وھدے کہ ایر کپ ئے گُڑا ”وشگپّی ءِ ساچان، زھرگانی لَھڑ، کندگانی پُل، گْْریوگ ءُ ھڑیسکگ، وشّیں دیوان ءُ مجلس ءِ ھیال ءُ مارشت ءِ ھمراھی ءَ دگہ اوں انسانی بازیں مارشت ءِ بود وانوک ءَ وش آتک کن اَنت۔
تکنیکی رد ءَ ”بلّو کپوت“ ءِ سازگ ءَ، گپت ءُ گال ”مکالمہ“ ءِ رپک کارگرگ بوتگ اے دْرچ ءَ جوانیں درور ءُ مسال ھم گندگ کَیت۔ سبا دشتیاری گْوش اِیت۔
”بانُل دشتیاری ءِ کالم نبیسّی ءِ اسلوب، تاسر ءُ ھکیکت ءِ زاں پہ زانی ءَ رنگ زور اِیت بزاں آئی ءِ ردانکی ”اسلوب“ تاسریت (EXPRSSIONISM) ءُ ھکیکت نبیسی (REALISM) ءِ منّتوار اِنت“
بلّو کپوت ءِ تہ ءَ چیزے نزوری ھم ھست گوں، چو نہ اِنت کہ بیرگ ءَ ساپ ءُ پلگار ئِے بہ گوش آں۔ کسّھے بہ بیت یا کہ نبشتانکے ھما وھد ءَ وشّ ءُ جْْوان بیت کہ وتی زُبان ءِ شیرکنی ئِے مان بہ بیت ءُ وتی زُبان ءِ الماسیں گالانی کمایگ، گالریچ، پہ رد ءُ بند بہ بنت۔ اے رد ءَ سبا دشتیاری وتی کتاب ”انگریں واھگ“ ءَ نبیسّ اِیت۔
”اے زانگ بہ بیت کہ ایشی (بلّو کپوت) ءِ تہ ءَ بلوچی گالریچ (محاورہ) ءُ رد ءُ بند (ترکیب) ءِ جاہ ءَ اردو باز گندگ ءَ کَیت۔“
اے درگت ءَ بانُل دشتیاری میاریگ نہ اِنت پرچا کہ آئی ءَ ماں کراچی ءَ زند گْوازینتگ۔ بگندئے چہ وتی نیمگ ءَ مزنیں جُھدے کُرتگ ئِے انگت ھم تاگت ئِے نہ گپتگ۔ آئی ءِ رِدانک ءِ تہ ءَ اردو ءِ اسر آماچی پدر بیت۔
پد ءَ ھم ”بلّو کپوت“ مزنیں ارزشت ءُ بستارے ءِ واھُند اِنت۔ وتی دود ءُ رُبیدگ، ربیت ءُ راجی زُبان ءَ گوں ھمبستگی ءِ زبردستیں درورے ءُ اے وھد ءَ کہ ”بلّو کپوت“ نبیسّگ بوتگ تو بہ گوش بلوچی ءَ ردانک نبیسّی نوک پاد ءُ گام جنگ ءَ اِنت۔ بُنگیجی دَور ءَ یک زالبولے ءِ بستار ءَ بانُل ءَ مزنیں کارے کُرتگ۔ ءُ گوں اے رداں ”بلّو کپوت“ آسر بیت۔
”ھَو تو بہ زیر تاجی ءَ را من ترا نہ زورآں تو منی پت ءُ بْْرات ئے“
”تو ھم منی مات ئے یک تلاک، دو تلاک، سَے تلاک بہ رَو انّوں وتی پت ءِ لوگ ءَ بزیر تاجی ءَ“
”بلّو کپوت“ ءِ گُڈّی بھر ءِ وانگ ءَ گوں چو گُمان بیت، سرجم نہ اِنت۔ ناسرجمی ءِ سبب منی نزّ ءَ بانُل ءِ گُڈّی وھد ءَ بیمّاری ءُ نادْراھی اِنت۔
لچّہ کاری:۔
آ موسم ءَ کہ بانُل ءِ لچّہ کاری بُنگیج ءُ بُندات بوت ”اُردو، پارسی، اربی“ اے سئیں زُبانانی سان ءُ اسر بلوچی زُبان ءِ لچّہ کاری سر ءَ ساھیل بوت۔ گوش ئے پارسی انگت دستے دیم ءَ شان اِیت۔ بلوچی زُبان ءِ نگدکار کریم دشتی ءِ اے گپّاں اوں بہ چار اِت۔
”اے وھداں اے شائری گوں پارسی ءَ انچوش لوڑ ءُ توڑ اَت کہ ھیال پارسی ءِ ، زُبان پارسی ءِ، بند ءُ بوج پارسی ءِ، تنگ ءُ بھر پارسی ءِ، آ وھداں میر گُل ھان نسیر ءِ وڑیں شائرے چہ پارسی ءَ گیشّ اِت نہ کنت ءُ آئی ءَ چوشیں شَیر پِر بست۔“
”ساقیا جام تا کُج ءَ رس اِتگ
مئے گُلفام تا کُج ءَ رس اِتگ“
انچوش ما ”بانُل دشتیاری“ ءِ لچّہ کاری ءَ چارایں داں بانُل ءِ کرّ ءَ اوں مارا پارسی مَیل جاھے جاھے گندگ کَیت پرچا کہ آ چہ ”گُل ھان نسیر“ ءِ لچّہ کاری ءَ سان زور اِیت ءُ رنگ چِنت۔ انچوش گُل ھان نسیر ءِ شَیرے ءِ سر ءَ (تضمین)، امبازے“ نبشتگ ئِے۔ اے درور ءَ ھم بہ گند اِت۔
”وتن ھجگیں نھالانی
یلیں دُرّیں گزالانی
بلوچی گپّ ءُ گالانی
بلاں بیت سِکّہ لالانی
گُلیں ڈیوا شمالانی“
شَیری تک ءَ بانُل ءِ نبشتگیں دستونکانی کچّ گیش اِنت واجہ سبا دشتیاری ءَ اوں اے گپ جتگ،
”بانُل بُندر ءَ دستونک گوشیں شائرے“
یکبرے بانُل ءِ دستونکانی گپ وتی جاہ ءَ (تضمین) کہ نوکیں کُتہ کاری یے۔ بلوچی لچّہ کاری تہ ءَ باز کم گندگ ءَ کَیت۔ ءُ اے درچ ءَ بانُل ءِ نام ھم گرگ بیت۔ ”گُلکار ءُ چکنکار“ ءِ تہ ءَ سبا دشتیاری ءَ نبشتگ۔
”بلوچی ءِ تھنائیں جنین لچّہ کار بانُل دشتیاری ءَ ھم لھتے (تضمین) پِر بستگ“
اے گپ شر زاھر اِنت کہ بانُل ءَ لھتے (تضمین) پِر بستگ، بانُل ءِ (تضمین) کُرتگیں درستی سَے دَروَر دست کپتگ۔ لیکھی رد ءَ بُرتری رداں گپ جنگ بوت کہ بانُل دیمروی دوستی ءِ لیکہ ءِ منّوگرے۔ آئی ءِ سازاِتگیں ساچشتانی دل ءَ بزگر، مزّور، پوریاگر، دریاورد ءُ لگتمالیں مھلوک ءِ آچشیں درد ءِ ھمراھی ءَ وتن دوستی ءِ جبزگ، سردار ءُ واجکارانی سر ءَ بدبری ءِ لَھڑ ءُ پاھاراں شرّیں تبے ءَ دیست کن ایں۔
زیمک ءُ زْرمب ءُ گْومز ءُ سْیاہ مار
گُرک ءُ گور پٹّ ءُ گُژنگیں ھپتار
اوھے مئے کَوم ءِ واجہ ءُ سردار
ابرت انگیز یا اولی الابسار
بلے بانُل پُر اُمیت اِنت ءُ زانت کہ ھر وھد ءَ یک موسمے ءِ بادشاھی نہ بیت۔ موسمانی تب مٹ بیت۔ مُدام شرتگی جوھار گوں مولمان نہ بیت آ موسم ءَ بدل بوگ ءَ گند اِیت۔ گُڑا گْوش اِیت۔
شُت اَنت بُن پد کُلالانی
ردیں دیوان زوالانی
کُج اَنت دُز زرّ ءُ مالانی
بلاں بیت سکّہ لالانی
گُلیں ڈیوا شمالانی
یا کہ
پد ءَ بانُل ھیالانی
توار اِنت وشّیں ھالانی
نسیر ءِ دُرّیں گالانی
بلاں بیت سکّہ لالانی
گُلیں ڈیوا شمالانی
اے بانُل ءِ (تضمیناں) چہ دو ، سَے درور اِت اَنت کہ یک جاھے الّم دار اَنت۔ انچوش کہ آئی ءِ دستونک ھم پہ دل چارگ کرز اَنت ءُ آئی ءِ دستونکانی تہ ءَ “درد گوں دل“ ءَ باریں چُنت دروشم ءُ دابانی تہ ءَ وتی اَکس ءَ پیشدار اِیت۔ گْوش ئے درد ءُ دل ھاسیں سْیادی یے رنگ ءَ جُڑاِتگ اَنت ءُ جند ئِے گْوش اِیت۔
چم تھار ءُ جند ھڈّ اِنت ھم بلے
درد ءِ تار انگت بلے بارگ نہ بیت
دل وتی دردانی تھنا مالک اِنت
ریشیں دل اے کسّ ءَ پیشدارگ نہ بیت
یا
بیا اِت ننداین ءُ کن ایں دردیں دل ءِ دیوانے
نوکیں اندوہ، کْوھنیں درد ءِ کسّہ ءَ بیار آں
پد ءَ چوش ھم نہ اِنت کہ بانُل ”درد“ ءِ ساچان ءِ پرّاماں دل آزار ءُ بیزار اِنت۔ نَے کہ درد ءِ سوگات دیوکانی گلگ ءَ ماسیتّ ئِے دپ ءَ اِنت۔ بلکیں چوش گوش اِیت۔
آ دیوکاں کہ داتگ اَنت سوگات
من اوں زورآں دل ءَ کسان نہ کن آں
مجنون گورک پوری ءَ گوشتگ۔
”شائری یک شرّیں ءُ شیر کنیں وڑے ءَ دل ءِ جوزگانی درشان اِنت۔“
جی ھَو! ھر یک لچّہ کارے وتی دلی جوزگاں یک انداز ءُ وڑے ءَ درشان اِیت۔ لچّھی تنگ ءُ بھرانی ھمراھی ءَ زیل ءُ بام، زیبائی ءُ ھمگرنچ کنگ ءِ جُھد ءَ ھم کنت۔ بانُل وتی گُلگدار ءِ تہ ءَ گْوش اِیت۔
”زیبائی یک ءُ تھنا اِنت۔ آ وتی مانا وت اِنت۔ چہ ایشی ءَ مردم گری، لیکہ ءُ نپ ءِ شوھازگ بے مانائیں گپّے“
مروچی بو اِنت مسک ءُ مھلبانی
اے کَے گوستگ نزاں آ میتگ ءَ چہ
بانُل دشتیاری ءِ لچّہ کاری ءِ تہ ءَ زیبائی چو زیات نہ اِنت چوش کہ گْواچن نبیسّی (حقیقت نگاری) اِنت۔ وتی گُلگدار ءَ گْوش اِیت
”منی جُھد ھمے بوتگ کہ ھیالی پکر ءُ سسّاھانی بدل ءَ راستین ءُ گْواچنی ھالاں بیان بہ کن آں“
واجہ ازگر الی آزگ گْوش اِیت۔
”بانُل دشتیاری یک انچین شائرے کہ وتی دور ءُ باریگ ءِ زلورتاں مار اِیت ءُ پد ءَ ایشانی گیش ءُ گیواری رھشونی ءَ ھم کنت ءُ وتی پگرانی تہ ءَ دائم بھادُرّی ءُ سرمچاری ءُ نہ تُرسی ءِ گپّ ءَ جنت کہ یک بلوچین جنین آدمے ءِ زند ءِ اکس ءَ پیشدار اِیت ءُ چہ اے آدینک ءَ مارا بالاچ ءِ مات ءُ ایدگہ شیرزالانی گوناپ گندگ ءَ کَیت“
انچیں باریگ ھم سر ءَ کا اَنت
کہ سر ھم میڑینَگ بیت گوں سنگاں
بْرات بانُل ستر بہ بیت دُژمن
ڈُنگ درمُلکی باز بے ننگاں
یا کہ
بہ ریپین آں وت ءَ من داں کدیگ ءَ
کہ پمّن زندمان شِیر ءُ شکر بیت
بانُل وتی پربنداں انچین زُبانے ءَ نبشتہ کنت کہ چاگرد ءِ لس مردم زانت کہ بانُل چے گْوشگ ءَ اِنت۔ چے مار اِیت ءُ اے زند ءَ چوں چارگ ءَ اِنت۔ نَے کہ انچیں شُبین، چھر، چیدگ ئِے کارمرد کُرتگ کہ آیاں کسے ءِ سر پہ جیڑگ ءَ بہ کپ اِیت۔ بلکیں سادگیں ءُ ارزانیں زبانے ءِ تہ ءَ وتی زرد ءِ پاھاراں درشان اِیت۔
بلوچ ءَ گْوشتگ ”مچ مچّ ءَ گنداِیت زنگ زوراِیت“ اے یک ابرمی گْواچنے۔ مردم ھما چاگرد یا کہ مردماں گوں نزّیک بیت چہ آیاں وڑے ناں وڑے الّم سان زور اِیت۔ گُڑا بانُل چہ سید ھاشمی ءَ چوں وت ءَ رکّینت کنت کہ یکّے وَ آیانی ھونی سْیادی دومی یکّیں وھد ءَ ازم ساچی بوگ ءَ اِنت۔ اے رد ءَ گْونڈیں درورے۔ بانُل ءِ وتی جند ءِ گْوشگ اِنت۔
”یک روچے من نشتگ اِتوں۔ آتک ءُ دْرھباتی ءَ رند کاگدے من ءَ دات ئِے۔ اے کاگد من پچ کُرت ھما منی شَیر اِنت۔ وتی منّاں کہ ”منی ھال ءِ مہ کن جُست ءَ منی دوست“ ءُ ”پہ وت ءَ کس ءَ پاسپاں نہ کن آں“ من ونت ءُ من گْوشت اے شُمارا دوست بیت؟ درّائینت ئِے ”اگاں تو بانُل دشتیاری ءِ جاگہ ءَ سید نبشتگ بہ کن ئے کسّ ئِے پجّاہ نیار اِیت“
سید ءَ گْوشتگ
گنوک اِنت دل کہ پہ تو پھر بند اِیت
تچوکیں آپ ءِ پُشت ءَ کشک رند اِیت
بانُل ءَ گْوشتگ
تئی دیوان ءِ مردُم اوں بلاہ اَنت
تچوکین آپ ءِ پُشت ءَ کشک رند اَنت
سید ءُ بانُل یکّیں باگ ءِ دو پُلّ اَنت۔ یکّیں موسم ءَ زندگی کنگ ءَ اَنت۔ الّم ءَ گوں وت نزّیکی دار اَنت۔ اے گپ وتی جاہ ءَ راست ءُ تچک اِنت۔ پد ءَ اے گپ ءَ اوں مہ گْوش دْروگ کہ بانُل ءِ لچّہ کاری ءَ مارا ”اردو“ ءِ مزن نامیں شائر ”واجہ مرزا گالب“ ءِ ساچشتی رُژن ھم گونڈیں بْرمشے گندگ ءَ کَیت۔
گالب ءَ گوشتگ
مشکل مجھ پر پڑیں اتنی کہ آساں ھوگئیں
ھمے گپّ بانُل ءِ زُبان ءَ چوش در کَیت
مشکل ءَ گوں مشکل ءَ آسان کن آں
اے آر داد وتی کتاب ”شرگداری“ تہ ءَ نبیسّ اِیت
”اپلاتون ءِ نزّ ءَ شائر دگہ گْواچن ءُ راستی یے دیم ءَ نیار اِیت ھما کہ ھست اِنت پد ءَ ھمائی ءَ درانگاز اِیت بزاں لبزانک پدگیری ءُ گیگانے“
مُراد ایش اِنت انسان ءِ ھیال ءُ مارشت یکّ اَنت۔ بس درشانداب یا کہ درانگازگ ءِ پَیم ءُ تکنیک جتا اَنت۔ ھمے رنگ ءَ سبا دشتیاری وتی کتاب ”انگریں واھگ“ ءَ گْوش اِیت۔
”بانُل ءِ دستونکانی تہ ءَ یک دگہ چیزّے باز تچک اِنت آ ایش اِنت کہ بانُل ”روایت“ ءُ نوکیاری ءَ مُدام ھمگرنچ کنگ ءِ جُھد ءَ کنت۔ آ مھر ءُ مھبت ءِ آس ءِ باپ ءَ ھم مار اِیت“
دل گوں مھر ءُ مھبت ءَ زیر اِنت
نَے کہ تیر ءُ توپ ءُ توپنگاں
بُرز ءِ درستیں گپّاں پد انگت پہ ستک ءُ دل گْوش آں کہ دلجمیں وڑے ءَ بانُل ءِ ساچشت ءُ نکانانی سر ءَ گپ نہ بوتگ۔ انچوش آئی ءِ نمدی اِنت کہ یک نمدی یے ءِ تہ ءَ ”بلّو کپوت“ ءِ پلاٹ ءِ گیشّینگ ءِ گپّ ءَ جنت ءُ اُستاد سبا دشتیاری ءِ نبشتگیں نبشتانک کہ واجہ میر اھمد دھانی ءِ تژن ءُ بچکندی کتاب ”گاریں کاروان“ ءِ سر ءَ اِنت۔ ایشی ءَ ساڑائیت ءُ دگہ یک آزمانکے ”بْرات“ ءِ نام ءَ ”منزل“ ءُ بلوچی ماھتاک ءَ مئی 1987 ءَ شنگ بوت۔ ایشی ءِ تہ ءَ کراچی ءِ زند جاورال ءُ چاگرد ءِ گْونڈیں دْروشمے گندگ ءَ کَیت یا کہ آئی ”گُلگدار“ ءُ نبشتانک بہ بنت بلکیں ھمک تک ءَ کہ آئی ءَ ند، کار بستگ لائک ء توسیپ ءُ مزنیں باوست کرز اَنت۔ بلوچی لبزانک ءَ آئی ءِ ارزشت ءُ بستار ءِ گپّ ءَ ھما اُستاد ءُ شھشنابیں سر تار پہ تار ءَ بہ گیشّین اِیت کہ لبزانک ءَ زانت ءُ سرپد اِنت یا کہ تو بگْوش ساز ءُ زیمر، زیل ءُ بام، تنگ ءُ بھر، گالانی مُھرگانی رد ءُ کتار کنگ ءُ کمایگ ءِ ھُنر ءَ زانتکار ءُ آشنا اِنت۔ منی کمبودیں زانت ءِ بستار ھمیش اِنت۔ جتگیں گپّاناں وتی ھساب ءَ رد ءُ بند داتگ۔ چو نہ اِنت کہ چہ نزوری ءَ پلگار اَنت۔
بیرانی:۔
اے دُنیا کہ امروز گْْوشگ بیت۔ آیگ ءُ روگ ءِ جاہ اِنت۔ ھمے رنگ ءَ بے بزّگیں سھگیر ءَ شات نہ بوت کہ بانُل ”بلّو کپوت“ ءِ کسّہ ءَ دیمتر ءَ بہ جُنزین اِیت ءُ وتی دستونک ءُ لچّھانی تہ ءَ گیشی بیار اِیت یا کہ بلوچی زُبان ءِ دامُن ءُ جیگ ءَ گُلکاری ءُ چکنکاری ءَ وتی بھر ءَ گیش بہ کنت، چو شکاری ئیں شاھین ءَ نہ زان آں چہ کُجا بیڑ بند اِیت شیکِر (پشّمبے) 12 نومبر 1992 بیگاہ ءِ ھپت ءُ نیم 07:30 ءَ شکّلیں ارواہ ءَ ئِے چامپ اِیت۔ نام شومّک (سرطان, کینسر) ءِ بنّام، ءُ ھما جاہ کہ آئی ءِ نام ”میوہ شاہ کبرستان“ کہ ھمیشی ءِ دل ءَ بلوچی زُبان ءِ اولی دستونک گْوش واجہ ملنگ شاہ ھاشمی، بلوچی زُبان ءِ مزن نامیں جُھدکار نمیرانیں شھسسّا سید ھاشمی ءُ اُستاد سبا دشتیاری واب اَنت، ھمے جاہ ءَ ”سیدہ ناز بی بی“ بانُل دشتیاری ھم واب اِنت۔ گُڈ سر ءَ آئی ءِ ادّیرہ ءِ سر ءَ نبشتگیں چاریں گالاں گوں دستونکی جُتکے ھم بہ گند اِت۔
سیدہ ناز بی بی (بانُل دشتیاری) بنت سید ملنگ شاہ ھاشمی
وپات 21 جمادی الاول 1413ھ متابک 12 نومبر 1992 ء بزور جُمرات
تْرکّگ ءَ اِنت دل ءِ تْْرامبل اوں مرچی بانُل
زروکیں زرد، زھیریں زند ءِ کسّو ءَ بیارآں

سرشون:۔ اُمیتانی تیاب

گالٹک:- مجیب ولی