جاتو ءُ جاتوئی ءِ سپر ۔ چندن ساچ
جاتو ءُ جاتوئی ءِ سپر
“چندن ساچ”
(سوشل میڈیا ءَ گوادر ءِ توار نامیں پیجے ءَ جاتوانی باروا جستے ایر کتگ ات۔ اِے جُست ءِ پَسہ دَیگ ءَ من وتی ناسرجمیں کتابے ءِ نبشتگیں نبشتانکے، کہ آ جاتوانی باروا اِنت۔ آئی ءِ لھتیں بَھر پہ وانوکاں ندر کناں۔ اِے کتاب انگت سرجم نہ اِنت۔ بلے اِے کتاب ءِ سرا مزنیں کَچّے ءَ من کار کرتگ)
جاتوئی ءِ باروا گوشگ بیت کہ اِے انچیں ازمے کہ اِے ازم ءَ گوں جاتواں چیریں ھستی وتی سنگت ءُ یار یا کہ زیر دست کرتگ اَنت ءُ آ وتی ھساب ءَ کار گپتگ اَنت۔ انسانی راجدپتر ءَ جاتو نیکیں ھم بوتگ اَنت ءُ بدیں ھم۔ بدیں جاتواں بدیں کار کرتگ۔ چوشکہ مردم سِھر ءُ مُوٹ جتگ اَنت، ڈکال آؤرتگ، زمین چنڈ آؤرتگ، ھار ءُ تُوپان آؤرتگ ءُ مردم دل ترک کُرتگ اَنت۔ بلے ھما کہ نیکیں جاتو بوتگ اَنت آیاں اِے بدکاری پروش داتگ اَنت ءُ نیکیں کار کرتگ۔
انسان چہ وھد ءُ کدیم ءَ ھمے واھگ ءَ داران ءُ آیان اِنت کہ من کجا ناں کجا، جاھے ناں جاھے وتی مَرگ ءَ پروش بدئیں۔ پمیشکا انساناں چہ بندات ءَ ھمے جھد کرتگ کہ ما بال بکنیں، ما آزمان ءَ بروئیں، مُرگاں سوار بہ بیں، درچکاں بال بدئیں، رپتگیں مردماں دوبر زندگ بکنیں ءُ وتی دیواناں بیاریں، زھریں مردماں وشاں بکنیں، دژمناں پروش بدئیں ءُ آیاں وتی زیر دست بکنیں۔ وتی باندات ءَ بزانیں۔ آؤکیں سال چونیں سالے بیت اِے باروا بزانیں، وتی ناسرجمیں واھشت ءُ واھگاں سرجم بکنیں۔ پمیشکا انسان انچیں کراماتانی شوھاز ءَ تچان ءُ سرگردان بوتگ کہ اود ءَ انسان انچیں راھے پہ وت شوھاز بکنت کہ آئی ءِ ناسرجمیں واھگ سرجم بہ بنت۔
جاتوئی ازم ءِ پُشت ءَ ھم انچیں ناسرجمیں واھشتانی واب چیر بوتگ اَنت۔
سی جے ایس تھامپس وتی کتاب A History Of Magic ءِ اولی در ءَ نبشتہ کنت کہ
” انسان ءَ مزنیں وھدے ءَ جاتوانی سرا بھروسہ کرتگ۔ بابل ءُ مصریاں جاتوئی مذھب ءِ بَھر لیک اتگ۔ شِرک ءُ پال ءِ وڑ ءَ جاتوئی ءِ سرا بھروسہ کنگ ھم تُرس ءَ گوں بندوک انت۔ ایشی ءِ سبب ایش اِنت کہ انسان مدام یک ناشناسیں تُرسے ءِ تہ ءَ بوتگ۔
کوھنیں زمانگاں جاتوگِر مذھبی رھشون ءُ رھبر بوتگ انت کہ آیاں چیریں دیوتا ءُ دیوی وتی دست ءِ چیر ءَ کرتگ ءُ کار گپتگ انت۔ اے وڑ ءَ آ چہ مردمانی تُرس ءَ گیشتر شیکل بوتگ اَنت ءُ مردم اِش تُرسینتگ اَنت”
دنیا ءِ اولی جاتو کئے بوتگ۔ آئی ءِ عِلم ءُ اسم چونیں بوتگ اَنت۔ اِے باروا کس پکا نہ اِنت۔ گوش اَنت کہ کوھنیں عراق ءِ دمگ بابل جاتوانی مستریں جاہ بوتگ۔
“سیہری ءِ علم ءُ زانت یا ہنر ءُ حیلہ ایران، وسط ایشیا، کلدییا، بیبیلون، عربستان ءُ کنعان، اسیرییا، روم، یویان، ہندوستان، مصر، یورپ ءُ میکسیکو ءِ دمگاں بوتگ ءُ جادوگری ءُ سیہری ءِ رپک ءُ راہ یک وڑ ءُ یک پیم ءَ سہرا اَنت” (جان محمد دشتی: بلوچ دین ءُ مذہب۔ تاکدیم 231)
اِے گپ ءَ ھچ شک نیست کہ سِیھر ءُ مُوٹ بہ بیت یا جاتوگری، اِے دُراھینانی آروک ھمے جاتو، بِکّ ءُ میاہ بوتگ اَنت۔ البتہ رند ءَ آیاں وتی رھبند گِیشینتگ اَنت۔ کسے نیکی ءِ راہ ءَ رپتگ ءُ کسے بدی ءِ راہ ءَ۔
بابلی ءُ شامیانی جاتوگری ءِ باروا مارا سرپدی چہ ھاک ءِ ھما نکشاں رستگ کہ آیانی وانگ ءَ رند زانتکاراں گوشتگ کہ اِے شش ءَ بگر داں ھپت ھزار سال کوْھن اَنت۔ زانتکار اِے ھم گوش انت کہ اِے نبشتگیناں چہ پیسر ھم جاتوگر بوتگ۔
گل گامیش ءِ کسہ یک نامداریں کسہ یے۔
“گل گامیش دیوتا نرگل ءَ گوں دز بندی کنت کہ آ آئی ءِ دوست ایبنی ءِ دیدار ءَ بکنائینیت۔ دیوتا زمین ءَ پچ کنت آئی ءِ اوٹا بزانکہ جِنّ چہ زمین ءَ در کیت ءُ گوں گل گامیش ءَ دوچار کپیت” (سی جے ایس تھامپس: آ ہسٹری آف میجک)
مصریانی کوھنیں نبشتانک کہ دز کپتگ اَنت چہ آیاں ھم ھمے سرپدی رسیت کہ مصر ءَ ھم چہ مروچی ءَ کرناں پیش جاتوگری بوتگ۔ ایشاں ھم چو بابلیانی وڑ ءَ جاتوگری ءِ ازم گوں مذھب ءَ بندوک کرتگ۔
مصر ءَ توتھ درستاں چہ مستریں جاتوگر مَنّگ بوتگ۔ آئسس ءَ ھم مزنیں جاتوے مَنّتگ اش۔ آئسس ءِ باروا زانگ بہ بیت کہ آ مصریانی مزنیں دیوی یے بوتگ۔ آئسس ءِ باروا وھدی اَرزے است کہ انساناں چہ آئی ءَ اَرز کرتگ۔
“اَے آئسس، اَے مزنیں جاتوگر، من ءَ آجوئی بکش، من ءَ چہ دراھیں سُھریں چیزاں آجو کن۔ من ءَ چہ دیوتا ءُ دیویانی گزب ءَ رکھین۔ چہ مَرگ ءَ رکھین۔ ءُ دردناکیں موت ءَ چہ رکھین ءُ منی درداں دراہ کن” (سی جے ایس تھامپس: آ ہسٹری آف میجک)
مصری کوھنیں روایتے ءَ اِے ھم است کہ جاتوگری ءِ ازم پَرشتہ یے (پریشتگے) ءَ انساناناں سوج داتگ۔
یونان ءَ ھم ھومر ءِ نبشتگانی تہ ءَ جاتوانی باروا سرپدی رسیت۔ ٹیلیکینیز، ڈیکٹیلی، کوریبینٹیز ھما اَنت کہ جاتوگری ءِ ازم اش زانتگ۔
ھندوستان ءَ ھم جاتوگری کوھنیں زمانگاں بوتگ ءُ چین ءُ جاپان ءِ جاتو ھم نامدار بوتگ انت۔
نوکیں دَؤر ءَ بلوچانی کِرّ ءَ درستاں چہ گیش مشکتی (مسقطی) ءُ باھو ءِ جاتو نامدار بوتگ اَنت۔ بلوچ گوش اَنت کہ جاتوانی سواری ھپتار ءُ کَنگیں مُرگ اَنت۔ (کَنگ دریائی مُرگے) بلوچ اِے ھم گوش اَنت کہ جاتو مردین ءُ جنین دوئیں بوت کن اَنت۔ سِیھریں بَلُکانی کِردار بازیں گیدی کسھانی تہ ءَ ھم است اَنت۔ جنینیں جاتوانی باروا گوش اَنت کہ اِے ھپتاراں گوں بد پئیلی ھم کن اَنت۔
جاتوئی ءِ دم دُوریں جاھاں کشئگ ءُ پُر کنگ بنت۔ ھما جاھاں کہ اود ءَ کروس ءِ بانگ، ھَر ءِ سَرّگ ءُ مردمانی چِڑکہ آزرات ءِ یا دمانی پُرّ کنگ ءِ وھد ءَ گوشاں مہ کپیت۔ آ وتی دم ءُ منترانی پُرّ کنگ ءَ چہ پیسر یک گولیں لکیرے کشّیت۔ وت ءَ نِسار بزانکہ امپاس کنت۔ دانکہ موکل یا بد رُوہ مئیت ءُ آیاں تاوان بار مکنت۔ پرچا کہ یکبرے موکل یا بدیں رُوہ آئی ءِ زیر دست نہ بیت آ گوں جاتو ءَ جنگ دنت۔ چوشکہ جاتواں پُشت گون بیت۔ پُشت بزانکہ استاد۔ پدا اُستاد آیانی ھیال ءَ یا واب ءَ کیت ءُ آیاں کمک ھم کنت۔ اگاں استاد ءِ دست گون مہ بیت بدیں روہ ءُ موکل جاتو ءَ کَش اِتگیں لکیر ءِ تہ ءَ ھم کُشت کنت۔ گوش اَنت کہ جاتوئی لکیر ءِ کشئگ ءَ پنچ ھزار سال ءَ چہ بُرز انت۔ بزانکہ پنچ ھزار سال پیش ءِ جاتواں ھم پہ وتی نسار ءُ امپاس کنگ ءَ لکیر کش اتگ۔ ھندوستان ءِ وھدی جاتواں آزرات ءِ وھد ءَ سُھریں آھن وتی کِرّ ءَ ایر کُرتگ ءُ لھتیناں سیاھیں ڈلیں سنگ چپ ءُ چاگرد ءَ رَبد کرتگ۔ جاتوانی پنچ کُنڈی استار ھم بوتگ کہ آزرات ءِ وھد ءَ آیانی کِرّ ءَ ایر بوتگ۔
جاتوانی گیشتریں دَم ءُ منتر بازیں زباناں چہ چِنئگ ءُ بِچھڑ دَیگ بوتگ اَنت۔ چوشکہ “نر بستن نراٹی بستن، گُرکُو بستن، کِیلُو بستن، ماں مَڑ کا ہاتھی بستن” ھمے وڑیں بازیں گپ اَنت کہ ٹاھینتگ بوتگ اَنت۔
بلوچ گوش اَنت کہ مردمے وھدے جاتوئی دربارت گڑا آزرات ءُ دمانی پُرّ کنگ ءَ پد آ وھدے کہ سوب مند بیت گڑا آئی ءِ سرا اولی پَرز (فرض) ھمیش بیت کہ آ وتی دوستیں مردمے ءِ دل ءَ بہ کشّیت۔ اگاں سُور کرتگینے، مردینے بہ بیت یا جنینے۔ آ وتی دوستیں چُک ءِ دل ءَ کشّیت ءُ وارت۔ اِے ھم گوش اَنت کہ انسان ءِ دل سک وش انت ءُ ایشی ءَ گوں دست ءَ نہ ور اَنت۔ پرچا کہ بازیں وشی ءَ لنکک گڑگ بنت۔ دل ءَ پچ انت ءُ مَچّ ءِ کُنٹگ ءَ گوں ور اَنت ئِے۔
اے ھم گوش اَنت کہ جاتواں کپتوکیں جنین آدمانی دل سک وش بیت۔ بلے مشوکی ئیں مردمانی دل ءَ نہ کش اَنت۔
جان محمد دشتی وتی کتاب بلوچ دین ءُ مذہب ءَ نبشتہ کنت کہ
” بلوچ گوش اَنت کہ جِنّ ءُ جاتو یا سیہر شپاں مدام لوگانی پُشت ءَ سراپ کنان ءَ گرد اَنت ءُ ہما کس ءَ را کہ آئی ءِ دل کشّگی انت یا آئی ءِ را ویلے نادراھی یے دیگی انت، جاتو آئی ءِ نام ءَ گِیپت ءُ توار کنت۔ اگں آ کس ءَ توار پچ دات گڑا جاتو آئی ءِ دل ءَ کشّیت یا آئی ءَ گیپت ءُ یا آئی ءَ را ویل ءُ نادراہی دنت۔ البت جاتو وتی ہلک ءِ مردم یا وتی ہمساہگ ءِ دل ءَ نہ کشّیت” (تاکدیم 235)
جاتوگری ءِ سرا مروچی ھم بازیں پد منتگیں ملک ءُ دیمروی کرتگیں ملکاں مردماں سِتک است۔ مروچی ھم بازیں جنین آدم یا مردیں آدم بلیک میجک ءِ سرا سِتک دار اَنت۔ آ جاتو ءُ سیھرانی کِرّ ءَ رؤ اَنت ءُ وتی دژمناں مُوٹ جن اَنت۔ یا وتی جند ءِ الاج ءَ کنائین اَنت۔
مروچی ھم کبرستاناں برو کبرانی سرون ءَ یا چاربندانی جاہ ءَ پہ دژمناں تاھیت ءُ بُتک کلّ کنگ بنت۔ گیشتر تاھیت ءُ بُتکاں جنینانی کبرانی سروناں کلّ کن انت۔
اگاں دژمنے کُشئگی انت یا تاوان دیگی انت گڑا آئی ءِ بُتے اڈ کن انت ءُ آئی ءِ مات ءِ نام ءَ گوں گوندو ئِے دئے اَنت۔ بُتُک ءَ سُوچِن گُتّ دئے اَنت۔ (ھما جاہ کہ سُوچِن گُتّ دیگ بنت ھما جاہ ءَ تاوان گیشتر رسیت۔ چشکہ دل، چم، پادانی دِل ءُ اِے دگہ جاہ) ءُ پدا بے تواری ءَ بر اَنت ءُ بُتُک ءَ کلّ کن انت۔ بُتک ءِ سوچن کہ زنگ بند اَنت دژمن ءِ ھما جاھاں سُوچِن گُتّ داتگ اَنت ھما جاھانی درد بندات بیت۔
آشکیں بچک، مرد، جنین ءُ جنک پہ دوستانی وتی کنگ ءَ روئے اَنت ءُ ھمے کار ءَ کن انت کہ مئے دوستیں مردم مئے بہ بیت۔ ھما دوستیں مردم ءِ نام ءِ موم ءِ بت ءَ اڈ کن انت سِھر کنوک آئی ءِ نام ءُ مات ءِ نام ءَ گِیپت ءُ منتر وانیت۔ بُت ءَ زور اَنت آس ءِ نزینک ءَ بر انت۔ گوش انت کہ موم ءِ بت آپ بیت اود ءَ دوست ءِ دل ھم آپ بیت ءُ رھم روت۔
بازیں مردین ءُ بچک وتی دوستانی آرگ ءُ وتی کنگ ءِ ھاتر ءَ سِیھر ءُ جاتوگرانی کِرّ ءَ رؤ اَنت۔ جاتوگر ءُ سیھر آیانی اکس یا کہ سَر ءِ مود اگاں اے نہ بوت گڑا پاد ءِ چیر ءِ ھاکاں لوٹ اَنت کہ ایشاں بیار تئی کار ءَ کناں۔ بازیناں چیز وارینگ بیت۔
اے دراھیں چیز چہ کوھن ءُ کدیمیں زمانگ ءَ پیداک انت۔ جاتوئی ءُ سیھری دراھیں دنیا ءَ بوتگ۔ آیانی سرا سِتک اش داشتگ۔ انسانی راجدپتر ءَ چشیں جاہ نیست کہ اود ءَ جاتوئی ءُ سِیھری ءِ سرا سِتک دارگ نہ بوتگ۔ دنیا ءُ جھان ءِ دراھیں گیدی کسھانی تہ ءَ ما جاتواں گوں کراماتاں گندیں۔ چوش ھم گوشگ بیت کہ ھما بنداتی زمانگ ءِ جاتواں علم ءُ زانت ءِ دروازگ پچ کرتگ انت ءُ مردم جیڑگ ءَ پرماتگ انت۔ زی ئیں جاتواں ھپتار ءُ کنگ، کھور ءُ اپس، ھیالی تھت بال داتگ اَنت۔ مروچی ئیں انسان بالی گراباں سوار اِنت۔ زی ئیں انساناں ھڈ چارِتگ ءُ موسم ءِ ھال داتگ۔ مروچی سائنس ءَ ارزانی آؤرتگ۔ زی ئیں انسان ءَ مُردگانی زندگ کنگ ءِ واب دیستگ۔ مروچی ئیں انسان میڈیکل سائنس ءِ دنیا ءَ چے چے کنگ ءَ نہ انت۔ علم ءُ زانت ءِ اِے سپر چہ جاتواں بندات بوتگ ءُ مروچی سائنس ءَ سر انت۔ بُرج، دست چاری، پیشانی ءِ چارگ، رملو جَنئگ، مازگ (ماسگ) بندگ، ھڈ چارگ، پال جَنئگ ءُ بازیں چیزے چہ کدیم ءَ انسان ءَ گون انت ءُ کیت۔ مروچی سائنس ءَ آیانی سپر دیما بُرتگ ءُ کائنات ءِ رازانی شوھاز ءَ در کپتگ۔
