زبانانی بیم آماچی۔ دومی بہر۔ ڈاکٹر غفور شاد
زبانانی بیم آماچی۔ دومی بہر
ڈاکٹرغفور شاد
جتا جتائیں زبان زانتاں زبان بیم آماچی ءِ جتا جتائیں تبک گْوشتگ انت۔ اسٹیفن وروم ءَ ایشیءَرا پنچ تبکانی تہا بہر کتگ۴(ڈورین،۱۵)۔
آئیءِ گوشگءِ ردا یک زبانےءِ بیم آماچی ، ھما وھدا نوک رُدوم زُرتگین اِنت وھدے ھما زبانءِ زھگ ، زوراکیں زبانےءِ نیمگءَ تیمیچہ کنان بہ بنت ءُ وتی نزوریں زبانءِ ھیل کنگءَ یلہ بدی اَنت۔ ھما زبان تُرسءِ زَدءَ انت وھدے آئیءِ کسترین گپ جنوک ، رُستگیں ورناہ بہ بنت۔ ھما زبانءِ ھچ زھگ یا گیشتری زھگ ماں وتی زبانءَ گپ مہ جنت، آ زبان بے کساس بیمءَ انگیر کُتگ ، وھدے آئیءِ کسترین گپ جنوک نیم عمر یا چہ میانی عمرءَ پِر گوستگیں مردم اَنت ،ھما زبان گاری ءِ سہکندنءَ سر اِنت، وھدے آ زبانءِ گپ جنوکاں چہ چندے پیرین پَشت کپتگ انت۔ یک زبانے ھما وھدءَ مرایت ،وھدے پہ آئیءَ ھچ گپ جنوک مہ مانیت ۔
زباناں ، گارءُ بیگواہیءِ تُرس گیشتر چہ ڈنی زور ءُ قوتانی سببءَ بوت کن اَنت، چوشکہ فوجءُ لشکرانی الگار ءُ اُرش، معاشی تنگدستیءُ نزوری، دین ءُ مذھبانی آھگ، وتی دودءُ ریبدگانی یلہ دئیگ ءُ وانشت ءُ زانشت ءِ نوک نوکیں پڑ ءُ تہرانی دیما آھگ ءَ چہ ھم زبانے بیم ءِآماچ بوت کن انت۔ بلئے اے ھم المی نہ اِنت ، کہ زباناں گاریءِ بیم مُدام ڈنی زوراک ءُ زورآوراں چہ بہ بیت، برے برے اندری زورءُ قوت ھم یک زبانےءَ بیگواہی زِرءَ اوگارت کن انت، چوشکہ یک چاگردےءِ گوں وتی زبانءَ بد روئشتی اِنت ۔ بلئے اے زانگی گپے، کہ اے اندری زورانی باپُشتءَ مُدام ڈنی زوراکی کارگر بنت ءُ اے ہردُکانی دارومدار مُدام یک زبانےءِ میان پدریچی، سر کنگ ءَ اِنت۔ بزاں زبانے یک پدریچےءَ داں دومی پدریچ ءَ پُجارینگ مہ بیت، گڑا ھما زبانءِ گاری ءِ سامان سرجم بوتگ اَنت۔ دائم چوش بیت ، کہ کمزور ءُ نزوریں زبانانی مردمانی گْورا اے کم مارشتی ودی بیت، کہ آھانی زبان ھچ کارءِ درءَ نہ روت ۔ آھاں وتی دودمان ءُ زبانءِ برجاہ دارگءَ ھچ کٹءُ نپ ئِے نہ رسیت، پیمشا آ وتا چہ جہان ءِ دیما شرمندگ ءُ لجیگ بوھگ ءَ رکینگ ءَ، وتی جندءِ زبان ءَ دگہ یک زوآوریں زبانےءِ دیناں دئینت ، پرچا کہ آہانی دلءَ نوں آھانی وتی زبان ءُ دودمان کم ارزش ءُ کم بستاربوتگ اَنت ءُ اگن آ وتی اے زبان ءَ برجا بہ دار انت، آہانی چُک ءُ پسائندگ چہ بانداتءِ سیت ءُ نپاں زبہر بنت۔
کیمبل ءَ (۱۹۹:۱۹۶۳) زبانانی بیم ءِ سببانی مزنیں لڑے دیما آورتگ، بلئے چرے کُلاں مستریں سبب سیاسی چاگردی ءُ معاشی چاگردی سبب اَنت ۔چہ معاشی چاگردی سبباں معاشی موہ رسیءِ کمی، تیز رپتاریں معاشی بدلی، صنعتءُ کارگاہانی جوڑ بوہگ، کارءُ روگارءِ کاررھبند، لڈءُ ریچ کنوکیں کارندہ ءُ کاردار، دوار آبادکاری، لڈءُ بوج ءُ دگہ بازیں سبب ءُ اِلتے ھوار انت۔
سیاسی چاگردی سببانی تہا سرکارءِ زبانءِ پالیسی، زبانءَ گوں کستداری، بدنامی، گوں زبانءَ زلم ءُ زوراکی ءُ جنگ ءُ بجنگ ھوار اَنت۔۵
پہ زبانےءِ مَرگ ءُ بیم آماچیءَ سرکارءِ زبانی پالیسی چہ دُرستاں مستریں سبب بوت کنت۔ چہ زوراکیں مُلکاں مارا چوشیں بازیں درور ءُ مسال دست کپ انت، کہ آہاں وتی سیاسی زوراوری ءُ سیاسی فیصلہانی سبب ءَ نزور ءُ کم آبادئیں مردمانی زبان، گوں وتی سرکاری زبانی پالیسیاں گار ءُ بیگواہ یا سک باز نزور تّرینتگ انت ، پہ درور نوزدہمی کرنءِ امریکہ ءِ سرکارءِ نیمگءَ ” ایوکا انگریزی” ءِ پالیسی پمیشکہ سازگ بوتگ اَت ، کہ آھاں پہ زور انگریزی زبان ، امریکہءِ کْوہنیں جہمنندیانی سرا مُشگ لوٹ اِت۔ مارا چہ دگہ ملک ءُ دمگاں ھم چوشیں بازیں درور دست کپ انت، چوشکہ تُرکانی گوں کُردی زبانءَ زورانسری ءُ زوراکی، ماں کوسوا ءَ گوں البانی زبان ءَ زلم ءُ ناروائی، ماں یونان ءَ ارومانی زبانءِ گوما زوراکیءِ داستان، ھمے رنگا ماں ایران ، عربستان ، پاکستان ءُ بازیں افریقہی مُلکاں چہ سرکاری لسانی پالیسیءِ سببءَ بازیں کم آبادی ءُ نزوریں زباناں گوں ناروائی ءُ نا جائیءِ داستان ءُ کسہ ،اے زبانانی گاری ءُ بیم آماچی ءِ مستریں سبب انت۔ (روان)
