لبزانک۔ مریم سلیمان بلوچ۔ گوادر
لبزانک
مریم سلیمان بلوچ
مریم سلیمان بلوچ
گُش اَنت کہ بنی آدم چہ دراہیں مخلوقات ءَ گیش زانتکار، عاقل ء ُ دانائیں مخلوقے، بلے ہر وھد ءَ ”بنی آدم“ یا ”انسان“ ءِ لبز گوں ”زانت“، ”فکر“، ء ُ ’علم“ءَ ھوار کارمرز بیت، گڑا اے ”انسان“ یا ”بنی آدم“ تہنامردیں آدماں ظاہر کنَت، ہماہانی علمی ء ُ زانشتی سیادیءَ پدر کنت۔ اِدا تہنا بلوچ چاگرد ءِ گپّ نہ بئیگ ءَ اِنت۔سرجمیں دنیا ءَ چشیں بے حسابیں جنیں آدمانی قصّہ است کہ آہاں وتی زند تاں مرگ پہ علم، زانت ء ُ فکر ءَ گوازینتگ بلے نام ءَ بل کہ بلکیں چُشیں ارزشتے نہ داریت، باز براں یا وَ آہانی کُتگیں کاروھدءِ ھاکانی تہا کَل کنگ بیتگ اَنت یا کہ آہانءَ علمی کارءِ جِند ءَ نئیشتگ اِش، پرچا کہ جنیں آدمانءَ دُنیاءِ گیشتر چاگردء ُ روایاتانی تہا آ جاہ تنیگہ دئیگ نہ بیتگ کہ ہما جاہ ءَ آ کرزانت۔ جنیں آدم ءَ را مُدام بے علم، نزور، بزّگ ء ُ لگتمالیں مخلوقے گُشگ بیتگ۔آ دگہ گپّے کہ ہمے ”نزانتکاریں“ ء ُ ”نزوریں“ مخلوق ءَ من ءَ ء ُترا وتی سینگ ءَ بستگ ء ُ اے زند داتگ، گوں لیلواں نازینتگء ُ گوں قصہاں سہڑینتگء ُ گوں اے اَستیں دنیا ءَ آشنا کُتگ۔ بلے چاگرد ءِ عجب رنگیں داب ءَ بچار کہ ہمے مخلوق ءِ بے دروریں اوپار ءَ ھم شموشگ ءَ پرمائیت ء ُ پدا ہما بے وسی ء ُ نِزوری ءِ شگان ءَ جنان روچ ء ُ شپاں تاچینیت۔ وَھد گوزاں بیت ء ُ اے بزّگی ءِ کارواں یلشلی ءَ رواں کنَت، اے چاگرد ء ُ آ چاگرد، اے دور ء ُ آ دوربلے نہ اُوشتیت،ء ُ اگاں ہمے ”بزّگیں مخلوق“ یکجاہ بہ بَنت، چہ روایاتاں وت ءَ ہچ پیم ءَ پابند مہ لیکنتء ُ زور آوری ءِ جارءَ بہ جن اَنت گُڑا کدی آ بُہتامی بنتء ُ کدی مڈاہداریں راج ء ُ قومانی روایاتاں بنّامی ءِ سیاہیں پولنگے مان انت۔ ء ُ پدا روایاتانی اے یاگی وتی دوستگیں مردمانی دَست ءَ کُشت ء ُ کوش ءِ آ ماچ بَنت۔
بلے بچار چشیں ”نزانتکاریں“ مخلوقے ءِ گردن ءَ راجی عزّت ء ُ غیرت ءِ پیمیں مزنیں ڈبّہ ءِ دئیگ وَت نا سرپدی یے کہ اے مخلوق ءَ بازیں قوم گوں وتی جاہلی ء ُ یاگی بئیگ ءَ بنّام ء ُ بہتامی کنان،وتی سر گار کُتگ، کدی وتی زِند ءَ دگر ءِ دَست ءِ لیبوک بئیگ ءَ نئیلگ ءِ جُہد ءَ، کدی پہ علم ء ُ زانتءِ جُہد ءَ، کدی پہ ساہ زیرگ ء ُ ھیال دارگ ءِ گناہ ءَ۔ اے گناہگاریں مخلوقے! ھو، چو بزّگیں حانی ء ُ ماہ ناز ءَ اے سزا ءِ حقدار اِنت! ء ُ ایشی سزا ہمیش اِنت کہ ہر یک دورے ءَ اے پہ گستائیں پجّار ء ُ پہ علم، زانت ء ُ فکر ءَ گوں چاگرد ءَ جنگ بہ کنت۔
دُنیا ءِ دگہ قومانی سزاواریں جنیں آدمانی قصہ باز انت بلے بلوچی گیدی قصہانی تہا اگاں جنیں آدمانی کرد ہیرتیں چمے چارگ بہ بیت گُڑا ہمے ظاہر بیت کہ آ گیشتر روایتانی آس ءَ سُتکگ اَنت بلے چاگردی زور آوری ءَ اے آس ءَ را مُدام مِہر ءِ گُشان ءَ پتاہان توصیف ءِ لائق پیش داشتگء ُ ہما کہ تہار ء ُ بے براہیں راستی اَنت آہان ءَ چیر داتگ بلے مرچیگیں دورءَ تہاریں راستی بلکیں گیشتر فِکر ی معنا بِدار اَنت چہ ہمے داستانانی ڈولدار یءَ کہ ہزاراں جُست چِست کنگ ءَ پر ما اَنت۔ چو کہ حانی ءَ راپرچا یک انسانے ءَ گیش شئے مرید ء ُچاکر ءِ دَست ءِ لیبوک جوڑ کنگ بیتگ؟ پدا ہمے داستان ءِ گیشتر شعر شئے مُرید ءِ بلوچیت ءَ نازین اَنت کہ آ چونیں داد بخشےء ُچی پیم ءَ وتی قول ءِ پابند بیتگ۔ آ دگہ گپّے کہ ہمے شئے ءَ چاکر ءَ گوں کُتگیں قول ءَ را وَداشت بلے گوں حانیءَ کُتگیں قول داشت نہ کُت پرچا کہ چاکر میرء ُ قوی ئیں سردارے اَت بلے حانی بے وسیں جنیں آدمے ء ُ پدا زوراکی اِش اِنت کہ سرجمیں داستان ءِ تہا حانی ءِ دِل تنگی تہنا یک ء ُ دو جاہ ءَ ظاہر اِنت
روچے سر منی سنگین ءَ
اود ماں چاکر ءِ ماڑی ء َ
بُرز ءَ ماں سری شہر بند ءَ
نشتگ سر منی دل تنگ ءَ
باز مردم ہمے ھیال کنَت کہ حانی ءَ رانزانتکاریں جنینے ناں، بلکیں یک دانا ء ُ عاقلیں جنینے ظاہر کنگ بیتگ کہ آ ئی ءَ چہ وتی زانتکاری ءَ چاکر ءِ دِل ءَ جاگہ کُتگ بلے اگاں مرچیگیں کسانُکیں جنِک، جنیں آدم ءِ عاقل بئیگ ءِ آکبت ءَ اے پیم ءَ بہ گِند اَنت، تاں آ دِلپروش بَنت کہ چُشیں زانتکاری کہ چاگرد تہناشریں زالےءِ رَنگ ءَ بہ گندیت ئےِ ء ُ ہر پیم ءَ چہ دگراں پُلگے بہ لوٹیت،گُڑا آ نزانتکارشر اَنت۔
دومی نیمگ ءَ شہدادء ُ ماہ ناز ءِ قصّہ ءَ کدی جنیں آدم ءَ را مکّار ء ُ پلینڈ ظاہر کنگ بیت ء ُ کدی بلوچی روایتانی تہا جنیں آدم ءِ پاک ء ُ پلگاری ءِ ارزشت ءَ پیش داریتء ُ ماہ ناز ءَ بے گُنا ہ ءَ کدی آس ء ُ اشکرانی سر ءَ گوازیننت ء ُ کدی لہڑ ء ُ برتکگیں تیلانی تہا دست مان کنگ ءَ پر ما اَنت۔پدا شہدادمہناز ءَ دُنیا ءَ بنام کنگ ءَ پد جہانے سر ءَ زیریت، گریت ء ُ ماہ ناز ءَ لوٹیت،بلے بلوچی روایات نی مہناز ءَ کُجا کِل اَنت کہ بنّامی ءَ پد پدا ہما لوگ ءِ بانک بہ بیت۔ مہناز جاہے وتی پاکدامنی ء ُ پلگاری ءَ گوں شعری جوہراں چو کماہیت
من ھما انجیروں پتن تاکیں
بُرز ہما کوھانی سر ءَ رُستن
گیشتر بہ گُٹّ ء ُ سر شما بوتن
من ہما باگ ءِ بُرز تریں درچکن
سر منی ہچ گوات ءَ نہ چنڈینتگ
بشی ئیں ھواراں بُن نہ مسینتگ
ٓٓٓٓا ے داستاناں ابید، مَست توکلی ءِ شعر بلوچی لبزانک ءَ یک بے بہائیں اَرزشتے دار اَنت بلے ہمے شعر بے سمو ءَ ہوادگ ء ُ نا سر جم اَنت، بلے کُجام سمّو؟ ہما کہ بلوچی روایتانی حساب ءَ دگہ کسے ءِ لوگ بانک بیتگ؟ اے داستان جنیں آ دم ءَ را اِنسانے سرپد بئیگ ءَ ساری آ ئی ءَ را تہنا یک ڈولداریں چیزے ظاہر کنَت۔ مَست ءِ شعر کدی سمّو ءَ یک درچکی برَے گُشیت،کدی چادہی ماہ ء ُ ماہکانے،کدی تلملیں پُلےء ُ کدی بُرزیں تلارانی سروانے۔ مرچی مردم جیڑیت کہ آیا بلوچ چاگرد یک مردمے ءَ انچو آ جوئی دَنت کہ آ دگرےءِ لوگ بانک ءَ میتگ پہ میتگ وتی شعرانی تہا بہ نازینیت ء ُ پدا ہمے داستان ءِ ما نسل در نسل توسیپ ء ُ ستا بہ کنیں؟ ء ُ آیاجنیں آدم ءَ را شعرانی تہا شراب ء ُ کدہ ءِ شیشگ ءَ گوں شُبین دئیگ براہداریں گپّ گُشگ بہ بنَت؟
سمّو شہ درچکانی براں یکے
سمّو شہ زین ءِ پلپلاں یکے
سمّو یک شیشی یے شرابانی
سمّو یک سر وانے تلارانی
سمو یک سُہر پُلے انارانی
حانی، ماہ ناز ء ُ سمّو سئینانی بزّگیء ُ بے وسی کسی دِل ءَ بود نہ پرمائیت۔ لبزانکی حساب ءَ بلکیں ما اے داستانانی پہریزگ ءِ پلہ مرزی ءَ بکنیں بلے مرچی اے داستان مئے فکر ءِ شاہیم ءَ آسانی ءَ تورگ نہ بنَت۔ چو کہ دگہ درورے بیبرگ ء ُ گراناز ئیگ انت۔ بیبرگ ءَ بلوچ روایت گوں بہادریء ُ شیواری ءَ ھوار، مہر ء ُ دوستی ءَ ہمگرنچ کن اَنت، بلے آیا ہمے مہر اِنت کہ بیبرگ ءَ قندہار ءِ حاکمءِ جنِک بانک گراناز ءَ چہ قندھار ءَ بڈّ ءَ جنگ ء ُ بلوچستان ءَ آ رگ ءَ پر مائیت؟چو کہ اے داستانءِ زبانی ء ُ نبشتہ کُتگیں شعر ء ُ قصّہ ہمے گپّ ءَ پدّر کن اَنت کہ بانک گراناز وَت گوں بیبرگ ءَ چہ وتی ڈیھ ءَ دراَتکگ بلے ایشی تہا چنچو راستی اَست اے زانگ نہ بیت کہ بلکیں بانک گراناز ءَ را پہ زور چہ آ ئی ءِ ڈیھ ءَ دُزّگ ء ُ برگ بیتگ پر چاکہ آ وھد ءِ حاکمے ءِ جنک ءِ چو یاگی بئیگءِ ھبر آ سانی ءَ ایر برگ نہ بیت۔
اگاں کدی بلوچی داستان جنیں آدمان ءَ مزنیں جاہے بخش اَنت گُڑاآ تہنا ہمے پیش دارگ ءَ کہ آ چی پیم ءَ بلوچی روایتانی پاسپان اَنت، چہ پیم ءَ آ وتی برات ء ُ بچّاں گوں مزاری شعراں نازین اَنت ء ُ جنگ ء ُ کُشت ء ُ کوش ءَ مزن مردی لیکنت۔ بلے آ دگہ دَور ء ُ باریگ بیتگ اَنت کہ مزن مردی چہ جنگ ء ُ کُشت ء ُ کوش ءَ شُبین دئیگ بیتگء ُ جنیں آدم ءَ را جنگ پرماؤک ء ُ جنگی شعرانی گُشوک گُشگ بیتگ۔ نی آ دَور ء ُ باریگ گوستگ اَنت بلے چو کہ یک چاگردے ءِ دود ء ُ ربیدگ چہ ہزاراں ء ُ سداں سالانی روایتانی بُنیاد ءَ اجتماعی راجی زانت جوڑ بَنت، فرد ءِ چہ اے اجتماعی زانت ءَ سِدگ آسان نہ اَنت۔
اِدا دگہ چیزے ھم چارگ بہ بیت کہ نہ تہنا مئے بلے دُنیا ءِ اجتماعی زانتءَ مردیں آدم ءَ را زور آوریں مخلوقے ء ُ جنیں آدم ءَ را گناہگار، بے وس ء ُ کم تریں مخلوقے گُشتگء ُ ایشی ءِ درور ءَ ما دنیا ءِ سیاسی، مذہبی ء ُ لبزانکی راج دپتر ءَ گِندیں۔ مرچی چاگردی زانتکار اے پیمیں فکرکہ جنیں آدم ءَ جہَل تِر لیکیت ایشی ءَ Hierarchy of gender گُشنت، اے ہیرارکھی یا درجہ بندی نہ مرچیگیں ھبرے ء ُ نے کہ یک راج ء ُ قومے ءِ جیڑ ہ اِنت۔ انسانی چاگرد زانت اے ھم گُشنت کہ اوّلی انسانی چاگرد چہ اے پیمیں درجہ بندی ءَ پہک بیتگ اَنت ء ُ آہانی تہا جنین ء ُ مردین یک حساب ءَ بیتگ اَنت بلے وھد ءِ ہمرائی ءَ زور آوریءِ imagined hierarchy مردیں آدم ءِ بہر ءَ اتکگ ء ُ نِزوری ءِ universal concept جنیں آدم ءِ بہر ءَ۔ زانتکار ایشی ءَ یونیورسل پرے ھاترا گُشنت کہ ایشیاء، افریقہ ء ُ یورپ وَ ہر وھد ءَ زمینءِ حساب ءَ یکے دومی ءِ نزیک ءَ بیتگ اَنت ء ُ بلکیں چہ یکے دومی ءَ اثر مند بیئگ ءِ سبب ءَ اے درجہ بندی یک حساب ءَ چاراِتگ اِشء ُ پدرشاہی جوڑ بیاں بیتگ انت بلے زرباریء ُ گوریچانی امریکہ کہ ہزاراں سالاں چہ یورپ، ایشیاء ء ُ افریقہ ءَ سسِتگ اِنت، اُدا ھم وھدے1492 ءَ اولی براں یورپی شُتگ انت تاں آہاں اودءِ مردمان ءَ قبیلہانی تہا بہر ء ُ بانگ دیستگ کہ اے قبیلہانی تہا مردیں آدمانی درجہ بُرز ء ُ جنیں آدم کم لیکگ بیتگ اَنت۔ اِدا زانتکار ہمے جُست ءِ پسو ءَ تنیگہ اڑاِتگ اَنت کہ پرچا دُنیا ءِ ہر یک چاگرد ء ُ روایت جنین بئیگ ءَ کمتر ء ُ مردین بئیگ ءَ شر ترلیکنت، بل کہ بید جنین ءَ اے دُنیاءِ ہچ چاگرد ءِ جِند جوڑ بیت نہ کنت۔ بلے پدا پدر شاہی چاگرد جنیں ء ُ مردین ءَ دگہ دگہ فکر ءِ سر ءَ زِندگ بئیگ ءِ سکینءَ دِئنتء ُ اگاں چاگرد ءِ داتگیں اے فکراں کسے وئیل بہ کنت تاں آ انچیں گُناہ گارے زانگ بیت کہ سزا پہ آ ئی ءَ مدامی ایر بیت۔ عہدیگیں مصر ی بہ بنت شر، یا فارس، تُرک، رومن، یونانی، عرب، بریٹش یا بلوچ بہ بنَت شر،یا فرعون ءِ قانون بہ بنت، یونانی، اسلامی یا کہ برطانیہ ءِ قانون بہ بنَت، اے دراہانی تہا جنین ءِ ارزشت آ پیم ءَ گِندگ نہ بیت۔ ہمے سبب اِنت کہ مرچی ہزاراں سالانی زوراکیاں پد یا وَ آوَت ءَ وَت یک نزورء ُ لگتمالیں مخلوقے زانگ ءَ اِنت یا کہ وتی انسان بئیگ ءِ درجہ ءَ حاصل کنگ ءَ،پہ گستائیں پجّار ءَ،گوں علم، زانت ء ُ فکر ءَ گوں چاگرد ءَ جنگ کنگ ءِ گُناہ ءَ کنگ ءَ اِنت۔