*گنجیں باھو ءُ دشتیاری* سفرنامہ۔ اسحاق رحیم ۔ سیمی بھر
*گنجیں باھو ءُ دشتیاری*
*سفرنامہ۔۔۔۔اسحاق رحیم*
*سیمی بھر*
چہ ریمدان ءِ راہ گیشّ ءَ ما گوستیں کمّیں دیمترا روڈ ءِ سرا کسانیں میتگے اَت اے میتگ “بَلّ” اِنت بلّ چوناھا ریمدان ءِ بھرے بلے مرچاں جتا اِنت ءُ وت وتی نام ءَ چہ زانگ بیت۔ بلّ ءِ لبزی بزانت ھما زمین اِنت اودا کہیر باز بہ بیت کہیرانی جنگل ءَ بلّ گوش اَنت۔
چہ ھمے باھو ءِ بلّ ءَ کساس یک سد ءُ پنجاہ سال پیش کلمتی کُٹم ءِ لھتیں مردم لڈّ اَنت ءُ کراچی ءَ رو اَنت مرچاں ھمے کُٹم بلّی کلمتی ءِ نام ءَ زانگ بنت۔ سندھ اسمبلی گوستگیں باسک ءُ کراچی ءِ نامداریں بلوچ دوستیں سیاسی سروک شھید عبداللہ مراد کہ 6 مارچ 2004 ءَ کراچی ءَ ایم کیو ایم ءِ دست ءَ شھید کنگ بیت آئی ءِ کماش ءُ پیرین چہ ھمے بَلّ ءَ لڈّ اِتگ ءُ کراچی ءَ شُتگ اَنت۔
اے وھد ءَ بلّ ءِ کساس 50 لوگ بنت اد ءِ نندوکیں مردم گورگیج کُٹم ءِ مردم اَنت بلّ ءَ ھم لین روڈ ءُ آپ ءِ تنگی پشت نہ کپتگ ادا پہ چُکّانی وانگ ءَ پرائمری اسکولے ھم ھست۔۔۔۔بَلّ ءَ کمّیں دیمتر دگہ راھے گیشّ ایت پہ زرباری باھو ءِ کَور ءِ نیمگ ءَ روت اے راہ ءِ سرا اولی میتگ ءِ نام “کرگ” اِنت اے گونڈیں بازارے ادا ھم کساس 30 لوگ بنت ۔۔۔۔اے میتگ ءِ نام چہ کَرگ ءِ درچک ءِ سبب ءَ کرگ نام کپتگ ادا چوناھا کرگ ءِ درچک باز بیتگ انگت ھم کرگ ءِ یک مزنیں درچکے ھست چہ اشی ءِ بُنڈ ءُ لمب ءُ شاھاں زانگ بیت اے کرگ سکّ دیریگین ءُ پیریں درچکے گوں اشی ءَ بازیں کسّہ ءُ داستان پیوست اَنت۔۔۔اے کَرگ ءِ بارو ءَ اے گپّ ھم ھست کہ ادا چہ شیخاں شیخ ڈِنّو نامیں مردے بیتگ اے مرد ءَ چُکّ نہ بیتگ ءُ بے رند بیتگ گڈا آئی ءَ گوں وتی دستاں یک کرگے کِشتگ داں منی نام ءُ نِشان گار مہ بیت گوش اَنت کہ اے پیریں کرگ ھما کرگ ءِ چُکّ اِنت آ چہ اشی ءَ ھم مستریں کرگے بیتگ۔
کرگ ءِ نندوکیں مردم گورگیج اَنت البت شیخانی دو سئے لوگ ھست اے شیخ وتا کڑیالی شیخ گوش اَنت۔۔۔۔کڑیالی شیخ بیلہ ءُ سندھ ءَ ھم باز اِنت ادا اے شیخ وتا کڑیا شیخ گوش اَنت سندھ ءُ بیلہ ءِ کلمتی اشاں وتی مُرشد سرپد بنت گمان بیت اے ھم چہ ھمودا لڈ اِتگ ءُ اتکگیں شیخانی خاندان اِنت۔ اے شیخانی پیرین ھم بزرگی ءُ پُرکراماتی ءَ چہ نامدار اَنت۔
کرگ ءَ کمّیں گستاہ ءُ دریابار “جُرّ” ءِ میتگ اِنت۔ جُرّ ھما زمین ءَ گوش اَنت کہ آپ زمینے بہ دِرّ ایت ءُ جُرّ جُرّ بہ کنت چہ ادا بازیں آپی جُرّ ھست کہ رو اَنت باھو ءِ کَور ءَ ایر کپ اَنت چہ ھمے جُرّانی سبب ءَ اے میتگ ءِ نام “جُرّ” نام کپتگ۔۔۔۔جُرّ ءِ آبادی اے وھد ءَ 70 لوگ ءِ نزیک ءَ بیت ادا نندوکیں گیشتریں مردم چہ جدگال کُٹم ءَ اَنت وت ءَ “جام” گوش اَنت۔ بلے اشاں جدگالی زبان بیھال کُتگ ءُ یلہ داتگ اے میتگ ءِ درستیں مردم بلوچی ءَ گپ جن انت۔ جُرّ باھو دشتیاری ءِ جدگالانی یکّیں میتگ اِنت کہ ادا کس جدگالی نہ زانت۔اے میتگ ءِ ورناھانی تہا وانگ ءُ زانگ ءِ ھُبّ ھست کہ اشاں پہ میتگ ءَ کتابجاھے ھم جوڈ کُتگ۔جُرّ،بلّ ءُ کرگ ءِ مردمانی کار ءُ روزگار ھم گوں باڈر ءَ بندوک اِنت اے ھم ڈیزل ءِ کار کن اَنت۔ادا ھم پرائمری اسکول ، روڈ ءُ لین ھست۔
جُرّ باھو ءِ کَور ءِ سر ءَ گُڈّی میتگ اِنت چہ ادا کمّیں رودراتک کَور ءِ سرا “باڑو” گوش اَنت ۔۔۔۔باڑو ءَ بگر داں جھل ترا سگاری یک زمانگے ءَ سکّیں آبادیں میتگ بیتگ اَنت کہ اشانی نشان ءُ کبرستان انگت ھست اَنت۔
باڑو چوناھا دو اَنت یک باڑو یے ھمیش اِنت ءُ دگرے بیلہ ءَ اِنت ۔۔۔اشی ءِ بارو ءَ کلمتی کماش گوش اَنت کہ مئے کُٹم ءِ لھتیں مردم چہ وندر ءِ باڑو ءَ لڈّ ءُ بار کن اَنت گڈا اودا یک لچُکے ءِ تہا ھاک زیر اَنت راہ ءَ بازیں جاھاں ھما ھاک ءَ گوں دگہ بازیں جاھانی ھاک ءَ وزن کن اَنت بلے باڑو ءِ ھاک ءِ ھم وزن ھچ جاہ دست نہ کپ ایت۔ داں ھمدا باھو ءِ کَور سرا کاینت وھدے اد ءِ ھاک ءَ وزن کن اَنت داں اے برابر گوں ھما ھاک ءَ ھم وزن اِنت گڈا ھمدا نند اَنت ءُ آباد بنت پدا ھمے جاہ “باڑو” ءِ نام ءَ نامدار بیت۔
گوش اَنت بلوچی عشقی داستانانی نامداریں بامرد للّہ (للّہ گراناز) ءُ کیا دویں باڑو ءِ مردم بیتگ اَنت بلے للّہ ءِ بارو ءَ بازیں مردمانی ھیال ھمیش اِنت کہ آ وندر ءِ باڑو ءَ جھمنند بیتگ للّہ ءِ جنگ گوں بیلہ ءِ جام ءُ مگسیاں بیتگ ۔البت کیّا ءِ باڑو ھمیش اِنت پرچاکہ کیّا ءِ شَیر ءِ تہا جاہ ٹِکّ ءُ نشان کنگ بیتگ۔
مُلک ءِ نشونی ءَ دیاں
مُلکے کہ نام ئے باڑو اِنت
چہ باھو ءَ چیری سر اِنت
چہ شَیر ءِ بند ءَ زاھر اِنت کہ ھمے باڑو اِنت پرچاکہ اے جاہ باھو ءِ چیری سر اِنت چہ ھمدا کمّیں دیمتر باھو ھلاس بیت ءُ کَور ءِ آپ دریا ءَ رِچ ایت۔
پدا وھدے کیّا گوں شِلنگ ءَ درکئیت گوش ایت۔
کَور باھو ءِ پُشتیگ کُتگ
لکڑ میان ءَ پیش کُتگ
درابول من ءَ چپّ ءَ جتگ
چہ ھمدا دیمترا روئے پدا لکّڑ ءِ ڈنّ کئیت ءُ باڈر ءَ رودراتکی دست ءَ درابول ءِ کوہ اِنت۔
اے دمگ بزاں “باڑو” ءُ “سگاری” یک زمانگے ءَ باھو ءِ آباد تریں ھنکین بیتگ انت انچوش گوش انت چہ ادا کُتبی نیمگ باھو کلات ءِ نزیک ءَ “سیرجاہ” ءَ بگر داں باڑو ءَ زِربار گوتر ءَ برو میتگ نہ سِستگ سرجم ءُ یکشل ءَ بازار ءُ میتگ ءُ ڈگارانی آبادی بیتگ۔۔۔ادا مہلوک ءَ کِشت ءُ کِشار کُتگ ءُ دہ سدی جوھان مُشتگ اَنت۔
وھدے 1809 عیسوی ءِ فروری ءِ ماہ ءَ کیپٹن گرانٹ باھو ءِ بندن گوتر ءَ کئیت نبشتہ کنت “ ھما زمانگ ءِ باھو ءِ سردار سوبان من ءَ گوش ایت کہ اے وھد ءَ منی گورا 300 بورسوار ءُ 3000 پیادگی جنگی سپاھیگ ھست۔ سالے 6000 کلدار ٹیکس من ءَ چہ وتی مہلوک ءَ رس ایت”۔ (بلوچ،حمید،2009، 301)
چہ ھمے باڑو ءِ زمین ءَ ھبدھمی سدی عیسوی ءِ سکّہ ھم مردماں دست کپتگ۔باڑو ءِ جھمنندیں مردم کلمتی ءُ شیھ کہیری بیتگ اَنت۔
شیھ کہیری داں گُڈّی ءَ بزاں سد سال پیسر ھم ھمے ھمدا بیتگ اَنت۔ گوادر ءَ کبریں شئے عمر کہ شیخ عمر وارڈ ھمے واجہ ءِ نام ءِ سرا انت اشی ءِ ھنکین ھم باڑو بیتگ ھمود ءِ جھمنند بیتگ۔۔ گُڈسری عمر ءَ گوادر ءَ اتکگ ءُ ھمدا بیران بیتگ کبرئے باتیل ءِ بُن ءَ اِنت۔ شئے عمر ءُ آئی ءِ کماش شئے پرتوس ءِ بزرگی ءِ بازیں کسہ ءُ داستان مہلوک پہ سِتک یاد اَنت۔
گوش اَنت ھمدا باھوی مردمے بے چُکّ ءُ بے رَند بیت گڈا سندھ ءَ لال شھباز کلندر ءِ درگاہ ءَ روت سوالیگ بیت۔کلندر آئی ءِ واب ءَ کئیت ءُ گش ایت تو برو ملک ءَ ھمودا شئے پرتوس تئی سوال ءَ سرجم کنت وھدے اے مرد باڑو ءَ کئیت گِند ایت داں شئے پرتوس ءَ وتی دان ءُ کائیگر گون اَنت پہ ڈگارانی کِشگ ءَ روگ ءَ اِنت۔
اے مرد گوں شئے ءَ دست ءُ دروت بیت وتی سفر ءِ کِسّہاں کار ایت ءُ سوال ءَ پیش کنت۔شئے پرتوس چہ وتی داناں ھپت دانگ ماش ءُ ھپت دانگ سُھرو اے مرد ءَ دنت۔گوش ایت ھپتیں ماش تئی بچک اَنت ءُ ھپتیں سُھرو تئی جنک اَنت ۔ مرد ھمے داناں وارت پدا چاردہ چُکّانی پِت بیت۔
واجہ شئے عمر ءِ گوھار بی بی ازگند ءِ کبر ھم ھمدا باڑو ءَ ادّیرھے ءِ تہ ءَ اِنت۔بی بی وتی زمانگ ءَ پہ طبیبی علاج ءَ سک نامدار بیتگ آئی ءِ گورا چہ بازیں ھند ءُ دمگاں مردم پہ علاج ءَ اتکگ اَنت۔
(روان اِنت)
