منیرءِ شئیر چون مانا دئینت

نبشتہ کار: ساجد حُسین

منیر مۆمن (Muneer Momen – poet) چه هما کمّێن شائران اِنت که وتی زندءَ په وت رندگیرانی رُمبے جۆڑی کرتگ. مرۆچی گێشترێن شائری منیرءِ داب ءَ پِر بندگ بئیگ ءَ اِنت. لهتێنَ گوَشیت که مارا پهر بندگَ لۆٹیت که ما مُنیرءِ اهدءَ زندگ ایں. ناگمان  بلۆچی ءِ مسترێن شائر گوشتگ، چه اَتا شادءَ هم هما دێم.

بله دومی نێمگا، باز وانۆک و لهتێن شائر گِلّه کنت که منیر ءَ  اے مزنی پرچا دئیگ بئیگا اِنت. آ گوشنت که منیر ءِ  شئیران مانا نێست، بَس ڈئولدارێن لبزان دپ‌مان‌دپَ دنت. باز وَه گوشیت که منیرءَ شائری انچۆ ارزان کرتگ که هر ورنا پاد بیئیت، لهتێن انچێن لبز که گۆشاں وَشّ اَنت، بکماییت، مردم واه واه کننت.

منیر ءِ  شائری چه بلۆچی ءِ  گوَستگێن هر کَسان و مزنێن شائر ءِ  پِربنداں جتا اِنت. وتی گپّ ءِ  کنَگ ءِ  داب نۆک اِنت. چهر و شبێن بِہ بنت یا چێدگ، منیر ءِ  وتی اَڈّ داتگێن رهبندێ ءِ  سرءَ  اێر اَنت. پمێشکا آئی ءِ  پربند باز مردمئے  دلا سرزاهرا بێمانا اَنت.

اے رَندی گپّے که آ بلاهێن شائرے یا نه، بله اگں وانۆک منیر ءِ  شئیرانی مانایا سرپد بئیگ لۆٹیت، ته آئی ءَ  وتی شئیر ءِ  وانگ ءِ  تب مٹّێنَگی اِنت. منیر ءِ  نۆکێن چێدگی و درشاندابی رهبند پهمگی اِنت.

اے رهبند ءِ  س ءِ  بنیادی سِپَت اَنت: سْیادلَبز، چۆں‌بَندِش و نکرتگیں هبر ءِ  کنَگ.

منیر بلۆچی ءِ  اوَلی شائر اِنت که آئی ءِ لچّه ببنت یا دستونک، آیانی تها لبزان وت‌مان‌وتا په اِنانے بندۆکَ کنت، آیانی نیاما مانا و اِزمی سیادیے ٹاهێنیت. چۆ که منی کرّا دگه لبز نێست پمێشکا من اِشان ”سْیادلَبز“ گوَشان. تان آ وهدے که منیر ءِ  شئیرانی ته ءِ  سْیادلَبزان سَر و بُن کرت مکن ءِ ، مانا در گێجگَ نبیت.

اَبێتکێن گْوات ءِ  گُشانا مبند اِهوالان

کَسے چه شهرا در آیان ببیت و تَو بیا ءِ

من په کَزدَن منیر ءِ  ارزانێن شئیرے گِچێن کرتگ که سئوتیان جتگ و مردمان گۆش داشتگ. بله تانکه شئیر ءِ  بُن‌لَبزانی سیادی ءَ  سرپد مَہ بئے ، تئی دل ءَ بے مانا اِنت.

گوات و گُشان ءِ  سیادی مئے  دَمَگانی اِشکی کِسّهانی تها سَکّێن کوَهنێن روایتے. بَچَکّ و جنِکّ چمّک و سُلّکا بنت و اناگها گوات جنکّ ءِ  گُشانا لَگۆشیت. هِندی پلمانی تها گوات جنکّ ءِ  گُشانا بال دئیانا بچکّ ءِ  دێم ءَ  جنت۔اهوال همے پیمیں کِسّه اَنت، اَنچێن گیر اَنت که وهدے گواتَ کَشّیت، شائرءَ همِشانی ترانگ ءَ  پِرّێنیت.

اے بوتنت سْیاد لَبز. یکے دومی ءَ بندۆک اِنت. جتا جتا مانا نی دئینت. اِشانی مانا اِشانی همگرنچی ءِ  تها اِنت.

بله گوات چۆن اَبێتکَ بیت؟ منیر ءِ  کرّا چُشێن بَندِش چۆ که ابێتکێن گوات باز اِنت که مردم گوشنت که گۆن دپ نکَپتگێن لبزان ٹاهێنگ بوتگ‌اَنت. پمێشکا من اِشان ”چۆن ‌بندش ءِ “ نام داتگ.

وهدے گواتَ کَشّیت و شائرءَ هما اهوالانی تْرانگا پِرّێنیت، آ اَبێتکَ بیت. گوات شائرءَ اَبێتکَ کنت، پمێشکا اَبێتکێن گوات ءِ  بندش بێمانا نه‌اِنت، اگن تَو سیادلَبزان سر و بُن کرت بکن ءِ .

پورهێن شئیر ءِ  یَکّ اَرزانێن مانایے چۆ درَ کئیت: بے تَو انچۆ اَبێتک آن که گوات هم گۆن تَو گوازێنتگێن وهد ءِ  ترانگا پرّێنیت و منا اَبێتکَ کنت. درێگتێن تَو چه شهرا در آیۆکێن مساپرێ ءِ  همراهیا بیاتکێن ءِ .

پمێشکا همے شئیر ءِ  تها اَبێتکێن گوات ءِ  بندش بێمانا نه‌اِنت، اَبێتکی، گوات، گُشان و اهوال ءِ  گۆن اِزمکاری جۆڑ داتگێن سیادی یا بندۆکی اے شئیرا شَرّێن شئیرے کنت.

تَو وهدے سیادلَبزانی سر و بن و چۆن‌بَندِشانی سرپد بئیگا رند شئیر ءِ  مانایا گِر ءِ ، ترا دو وشّی رسیت: یکّے مانا ءِ  پهمگ ءِ  و دومی کرتگێن گپّێا نۆکێن رنگێا کنگ ءِ  اِزمکاری ءِ .

گۆن اَرسان مێنان من اِمرۆز ءِ  شاده و رَنگان

هزار درد نِگاهان ببیت و تَو بیا ءِ

همے یکّێن دستونک ءِ  شئیرے. ارس گۆن شادها سیاد اِنت و مێنَگ گۆن رنگ ءَ. پدا اَرس ءِ  سیادی گۆن نگاهان هم هست‌ اِنت ءُ گۆن دردءَ هم. اگن مُنیر ءِ  رِپک ءَ بگر ئے ، اَرس، شاده، دَرد ءُ نگاه ءِ  بندۆکی ءِ  سرپد بئیگ سائنسے یا کُڈێلیے نلۆٹیت.

وهدے سْیادی سر ءُ بُن کرت، مانا ءِ  در گێجگ هم اَرزانَ بیت. بُرز ءِ  شئیر ءِ  یَکّ مانایے چۆ درَ کئیت: تئی آیگ په مں اَنچێن مزنێن وشّیے که من اِمرۆز ءِ  اے دگه شادهان بَبا دئیگءَ رازی آں. اگاں من ءَ  هزار درد زورگ بہ کپیت، منَ زوراں، تهنا په تئی گِندُکی ءَ . هچ پلسپه نێست. کَسانێن هبرے منیر ءَ  گۆن بے دَروَرێں اِزمکاریا نۆکێن دابے ءَ کرتگ.

یکّ رندے من سنگتێ ءِ  دێم ءَ منیر ءِ  شئیرے مانا کرت. گوَشتی اے گپّان تَو چه وتی نێمگ ءَ پِر کنگ ءَ ئے ، شائرءَ بلکێن چۆ نگوَشتگ.

اے لبزانک ءِ  کوَهنێن جێڑهے، که مردم شئیرانی تها گێشێن مانا درَ گێجنت، هما که شائرءَ آیانی گَت نبوتگ. بوت کنت که بُرز ءِ  دوێن شئیرانی چه منی کَشِّتگێن مانایا شَرترێن ماناے پِر بَندگ ءِ  وهدا شائر ءِ  دلا بوتگ.

بله وانۆکے وهدے لچّهے یا دستونک ءِ  شئیرے وانیت، اے گپ ءِ  بندۆک بوت نکنت که پِر بندگ ءِ  وهدا شائر ءِ  نیّت چے بوتگ، آئی ءَ  شئیر په کجام هبر ءِ  سر کنگا پِر بستگ. وانۆک هچبر شائر ءِ  دل ءِ  گپّا زانتَ نکنت. پمێشکا شئیر و وانۆک ءِ  نیاما باید اِنت شائر آرگ مبیت. شائرءَ که شئیر پِر بست، آئی ءِ  کار هلاس. پمێشکا بُرز ءِ  دوێن شئیرانی مانا کنگ ءِ  وهدا من گوَشت که ”یکّ ماناے چۆ درَ کئیت.“ دگه مردمے دگه شَرتِرێن ماناے در کرتَ کنت.

شَرّێن شائر مدام وانۆکا اے گنجائشا دنت که آئی ءِ  شئیرانی تها باز مانا در گێتک بکنت. آ وتی پِربندانی تها اَنچێن اِشاره یلهَ دنت که سرپدێن وانۆک چه آیانی کُمَکّا مانایاں درَ گێجیت. اَتا شاد ءِ  دستونکێ ءِ  بندے:

او سمین، او آسمی بۆ، کدی مئے  گْورا بیا تَو

سرزاهرا شائر وتی دۆستا وتی کرّا تَوار جنَگا اِنت. بله اے بند ءِ  تها عطا ءَ  اَنچێن اِشاره مان کرتگ که چه اِشانی کُمَکّا وانۆک چه سَرزاهرێن مانایا گێشتر مانا شۆهازِتَ کنت.

اِدا عطا وتی دۆستارا سَمین و آسمی بۆ گوَشگءَ اِنت. گوات و بۆ دۆێنانی سِپَت اِش اِنت که هر جاگه پُترتَ کننت، هر جاگه شُتَ کننت، اِشان نه کَسے گندیت، نه داشتَ کنت. بزان شائر گوَشگءَ اِنت که تَو اگن اے واستا منی گوَرا مئیاتکێن  ءِ  که تئیسرءَ  بندشے هست‌اَت یا اے تُرس بوتێن که ترا یکّے گندیت و پاشکَ ب ءِ ، گڑا مسلهے نه‌اَت، بله ترا اے دێن جێڑه نێست‌اَنت و تَو کَزدن منی چآرگ ءَ  نئیا ءِ .

عطا ءَ  سرزاهرءَ اے درُستێن هبر نہ کرتگ‌اَنت، بلے کرتگ‌اَنت. شَرّێن شائری همے نہ کرتگیں گپّانی کنگ اِنت. همے واستہ  منیر مۆمن وتی کتابے ءِ  تها شائری ءَ را ”هبر ءُ ناهبر ءِ  نیام ءِ  بارگێن پُهل“ گوَشیت.

همے هساب ءَ  علی جان داد ءِ  شئیرے:

هردُکان جند ءِ  کِساسا سَگّ و کێنَگ چارِتگ

یکّے ءَ  پرۆشتگ من ءَ  وَ یکّے ءَ  نزّ آرتگ

اے شئیر ءِ  تها دادا هم لبز انچو رِد ءُ بَند داتگ‌اَنت که وانوک چه سَرزاهریں هبرءَ ابید دگه مانا هم کَشِّتَ کنت. اولی بند ءِ  تها دو چیزّ ءِ  زِکر هست؛ سَگّ و کێنَگ. دومی بند ءِ  تها دو مردمءِ  زِکر اِنت: یکّے هما که آئی ءَ  شائر پرۆشتگ و دومی هما که آئی ءَ  نزّ آرتگ. چو که اولی بند ءِ  تها ”سَگّ“ پیسرءَ  اِنت و ”کێنگ“ رندا، پمێشکا سَگّ ءِ  بندۆکی گۆن پرۆشگا اِنت و کێنگ ءِ  گۆن نَزّ آرگ ءَ .

شئیر ءِ  ماناے چۆ درَ کئیت: همآئی ءَ  که شائر پرۆشتگ، آ شائرءَ برداشت کرتگ، چێا که دۆستی بوتگ، بله همآئی ءَ  که آ زُرتگ و نَزّ آرتگ، په وتیگی کرتگ، آئی ءَ  تهنا شائر ءِ  کێنگ نسیبا بوتگ، چێا که شائرءَ دۆست نبوتگ. اِدا نکرتگێن هبر اِش اِنت که مردما مردم اے واستا دۆستَ نبیت که په آئی ءَ  نێکیے کرتگی، ترا اَنچێن مردمے هم دۆست بوتَ کنت که ترا تاوانی داتگ.

بله اگن دادا شئیر ءِ  تها لبزانی رِد و بَند کَمّے هم مَٹّێنتێن، کێنَگ پێسرءَ  و سَگّ رندا بیاورتێن، اے مانا در نئیاتکگ‌اَت. اگن اَتا شادا ”آسمی بۆ“ ءِ  جاگها ”دل ءِ  بند“ کارمرز کرتێن، آئی ءِ  شئیر ءِ  بازمانایی بگند ءِ  هلاس بوتێن.

منیر ءِ  شائری ءِ  سئیمی بنیادی سِپت نکرتگێن هبر ءِ  کنگ اِنت. آئی ءِ  لبز سَرتْرَپلّیا دگه ماناے دئینت و جُهلانکیا دگه. بله آ لبزان انچۆ سْیادَ کنت یا آیان اَنچێن پُشدرێا اێرَ کنت که کَمّے جُهلانکیا بچار ءِ ، ترا ”نکرتگێن“ هبر سرَ بیت:

اے کَهرێن نوبت ءِ  کَریابێن کُنٹ ساهِگ کنَگ لۆٹیت

زمین تَنک اِنت وتی پێشانی ءَ  درَچکے کِشَگ لۆٹیت

منیر ءِ  انچێن شئیرے که آئی ءِ  مَنّۆک شَرتِرێن شئیران یَکّے گوَشنتی و آئی ءِ  نمَنّۆک کَلاگی بندَنت که پێشانیگ ءَ  چۆن درَچک کِشگَ بیت.

نوبت ءِ  لبز منیر ءِ  کِرّءَ سَکّ باز کارمرزَ بیت و اِشی ءِ  منیری کارمرز ءِ  سرءَ  اگن تهمبل بوت، دگه وهدے نبشتهَ کنان. باید اِنت نوں کُنٹ، ساهگ، زمین ءُ درَچک ءِ  سیادی هم گیشّێنگ ملۆٹیت. کُنٹ ءِ  بلۆچی ءَ  دو مانا اَنت: یکّے دارے، یکّے لاشے. اِشیا هم هر سرپدێن وانۆکَ زانت.

شئیر ءِ  سَرزاهرێن مانا: وهدے انچۆ گْران اِنت که آسان کنگ لۆٹیت. اولی بند ءِ  مانا گیشّتگ. بله چۆن آسان کنگ ببیت؟ چۆن ساهگے اَڈّ دئیگ ببیت؟ هِچّ راه ءُ در نێست. زمین په درَچکێ ءِ  کِشگا هم تنک آتکگ. په بێدَزرَسان زند انچۆ گْران اِنت که آیان په زندگ بئیَگ ءِ  واستہ نبوتگێن کنگَ کپیت. مردم ءَ  که کَس مبیت، آئی ءَ  په زندگ بئیگ ءِ  واستا هرچے کنگی اِنت، وت کنگی اِنت. وتارا درۆگێن تَسلّا دئیگ لۆٹیت. پێشانیگا درچک ءِ  کِشَگ همِش اِنت.

اے هبر منیر ءَ  نکرتگ‌اَنت، بله همے هبری کرتگ‌اَنت.

گپّ پَشت کپت منیرءِ رندگیرانی. آ منیر ءِ  وڑا شئیر پر بندگ ءِ  جهدا کننت بله منیر ءِ  اے اِزمکاری ترا آیانی کرّا اے وڑێن پُهتهێن رنگێا دستَ نکپیت. په اے زوتّان سَلام سالِه نامێن شائرێ ءِ  دستونکے دێما گوَست. منیر ءِ  رندگیرے زاهرَ بیت. دستونکی هم هراب نه‌اَت. بله منیر ءِ  کدّا سر نه‌اِنت. آئی ءِ  دستونک ءِ  گُڈّی شئیر چُش اِنت:

بانزُلے چمّان وهدے رۆدێنتگ

بوچُّکے چَمئے  اَندَرا کپتگ

په اے گپّا که سَلامَ گوَشیت که چَمّان بانزُلے رۆدێنتگ و منیر هم اَنچێن گپَّ کنت، سلام سالِه، منیر مۆمنَ نبیت. اگن همے شئیر منیر ءِ  بوتێن، بوچُّک ءِ  جاگہ ءَ آئی ءَ  بگند ءِ  مِتاچ بہ وارتیں. شئیر ءِ  درُستێن بُن ‌لَبز وت‌مان ‌وت ءَ سْیاد کرتێننت. هبر گۆن اَنچێن نازُرکیءَ کرتێن که کرتگ‌اَت ئِے هم و نہ کرتگ‌اَت ئِے هم.

منیر ءَ  شئیر ءِ  پِر بندگ اَرزان نہ کرتگ، سَکّ گْرانی کرتگ.