نبشتانک : بلوچی آزمانک ءُ غنی پرواز، نبشتہ کار: قدیر لقمان
نبشتانک : بلوچی آزمانک ءُ غنی پرواز
نبشتکار:۔ قدیر لقمان
لبزانک راجانی زندمانی ءِ مانزمان اِنت۔ ہردیں کہ لبزانک پہ وانگ ءُ نویسگ ءَ جریدگ اِنت، بزاں کہ راج ہم ھست ءُ مانیت۔ بلوچ ءِ ہوار ہر راجے ءِ لبزانک ءَ کہ پول ئے، تا زندمانی ءِ سُر ءُ پُر اژدری ءَ شمار ءَ کائنت۔ بلئے، بلوچ ءِ وڑ ءَ دگہ راجے شمار نہ بیت کہ آئی ءِ لبزانک کسہی بہر ءَ اِنت۔ بلوچی ءِ وانوک ءَ اے دگہ بُنگپّانی سرا نکان کم دز کپیت۔ بِلّے تُری لس نبشتکار کہ گیشتریں نوکتریں پدریچ اِنت، درکسہی بہر ءَ ہیال گْور کنگ ءَ اِنت، بلئے پدا ھم چُشیں کساسے نہ اِنت کہ بلوچی لبزانک اے دگہ لبزانکانی درکسّہی بہر ءِ رد ءَ اوشتات بہ کنت۔ کسّہی بہر ءَ ھم بلوچ راج ءَ را گیشتر شاعری ءَ سکین داتگ ءُ آ ھم گیشتر شاعری ءَ ساڑائیت۔
ماں کسہی بہر ءَ ردانک ءَ کہ مہکمیں پہناتے گندگ ءَ کئیت، آ آزمانک اِنت۔ آزمانک ءَ کسہی لبزانک ءَ دُرائیں تہر باج بُرتگ اَنت۔ مئے گوْرا آزمانک گیشتر نویسگ ءُ شاعری ءَ پد گیشتر ساڑائگ بیت۔
بلوچی لبزانک ءِ تب انگہ کسہی ئیگ اِنت۔ تنیگہ بلوچ ءِ اِزمی درْچ ءَ کسّہ ءِ ارزشت باز اِنت۔انگہ ھم مارا شاعر ءَ چہ پد آزمانکار ءِ ارزشت گیشتر گندگ ءَ کئیت۔ من ھم ہمے جہت ءَ آزمانکارے ءِ گوں وتی تب ءُ مئیل ءَ ہمدپی ءِ ہواری ءَ آئی ءِ ساچشت وتی بُنگپ کتگ ءُ بلوچی آزمانک ءِ سرا ساری ءَ دانکاں کنان ءَ آ واجہ ءَ سر باں ءُ جہد کناں کہ آئی ءِ ازمی بالاد ءَ پرّیتک بہ کناں۔
انچو کہ بُرز ءَ نویسگ بوتگ کہ بلوچ ءِ کسہی ردانک ءَ آزمانک ءِ وتی جاہے، اے ہوں پدّر اِنت کہ بلوچی ردانک ءِ بامرد آزمانک اِنت۔ بلوچی لبزانکی سپر ءَ آزمانک چہ بُن ءَ گون اِنت۔ 1951 ءِ بنداتی زمانگ ءَ بگر تا روچ ء مروچی بیا، بلوچی آزمانک ءَ درْاجیں پندے بُرّ اِتگ۔ بنداتی زمانگ ءَ مارا محمد حسن کلاکوٹی ، شیر محمد مری، انور شاہ قحطانی، عنایت اللہ قومی، سید ظہور شاہ ہاشمی، مراد ساحر، عبدالغفور بلوچ ءُ اے دگہ دپ کپنت۔ اے زمانگ ءَ بلوچی ءَ ھم دیر نہ اِنت کہ نبشتہی دروشم ءَ آیان اِنت۔ ایش ءُ ایندگہ زانتکارانی جہداں گوں بلوچی لبزانک ءِ پڑ پراہ ترّان بیت ءُ اے لڑ ءَ نوک نوکیں نام ہوار بیت، چوشکہ غوث بہار ، نعمت اللہ گچکی، عبدالحکیم بلوچ، نثار احمد بلوچ،عنبر پنجگوری، ملک محمد بلوچ، محمد اسحاق ماریپوری، علی محمد بلوچ، امین جمالدینی، رونق بلوچ، اسلم گچکی ءُ دگہ بازینے۔ جنیں آدمیں آزمانکارانی تہا اولی نام بانک ط، روحی (شالکوٹ) ئیگ اِنت کہ ‘یکّے پاس ءُ یکّے فیل’، ءِ نام ءَ آزمانکے دیما کئیت۔ رندترءَ، زبیدہ بلوچ، ناز بلوچ، آسمہ پری، گوہر ملک ، ع، ع دشتی ءُ اے دگرانی نام کائنت۔ اے بنداتی ءُ نیامی دؤر ءِ مردم اَنت کہ آزمانک ءِ پڑ ءَ ہیال ساچی اِش کتگ۔ کتابی دروشم ءَ اولی کتاب سید ہاشمی ئیگ اِنت کہ سال 1969 ءَ ‘ میر گِند’ ءِ نام ءَ چاپ بوتگ۔ البت، بلوچی زبان ءِ نبشتہی دروشم ءَ اولی آزمانک کجام اِنت، ایشی ءِ سرا بازیں وانوکے ماں گیش ّ اِتگ، بلکہ چوش بُہ گشئےکہ بلوچی زبان ءِ بازیں استادءُ وانینوکے ھم پکّہ نہ اِنت، رَد نہ بیت۔
بلوچی ءِ اولی آزمانک کجام اِنت، اِدا اکبر غمشاد ءِ نبشتانکے ءِ بہرے نویساں،” واجہ عبداللہ جان جمالدینی ءَ ماں ماھتاک ‘بلوچی ‘ مارچ 1988 ءَ بلوچی آزمانک ءِ دیمروئی ءِ سرہال ءَ وتی دُرّیں ہیال ءُ لیکہ چوش درشان کرتگ اَنت؛ اولی ئیں شرّیں آزمانک شیر محمد مری ءِ ‘گنوک ‘ اِنت کہ اے آزمانک جرگہ ءُ زلم ءِ ھرابیاں بیان کنت ءُ ماں بلوچ راجی زند ءَ بلوچ جنین ءِ حیثیت ءَ درشان کنت۔’ واجہ دیمترا نویسیت؛ واجہ عنایت اللہ قومی ءِ شیشلو ءُ واجہ انور شاہ قحطانی ءَ ماں ‘ شاتو’ ءُ ‘ داشتہ’ ءَ اے رِد ءَ بلوچی آزمانک ءِ آغاز شرّی ءَ کرت۔’ اے پیم ءَ واجہ ءَ شیر محمد مری ءِ گنوک بلوچی ءِ اولی شرّیں آزمانک قرار داتگ ءُ واجہ عنایت اللہ قومی ءِ شیشلو ءُ واجہ انور شاہ قحطانی ءِ داشتہ بلوچی ءِ شرّیں آزمانکانی بنداتی لڑ ءَ آؤرتگ اَنت۔ اگاں گپ شرّی ءُ ھرابی ئیگ اِنت، تہ من ہچ گشت نہ کنیں، بلئے اگاں بلوچی لبزانک ءِ تہا واجہ شیر محمد مری ءِ گنوک بلوچی ءِ اولی آزمانک گشگ بہ بیت، تہ رَد اِنت۔ پرچا کہ گنوک ماں بلوچی ءَ اگست 1956 ءَ چاپ بوتگ۔ بلئے، آئی ءِجند ءِاولی آزمانک ‘جون’ ءِ نام ءَ ماں اومان نومبر 1952 ءَ چاپ بوتگ۔ ایشی ءَ ابید واجہ انور شاہ قحطانی ءِ اولی آزمانک ‘ افسانہ’ ءِ نام ءَ ماں اومان نومبر/دسمبر 1951 ءَ چاپ بوتگ کہ چہ شیر محمد مری ءِ آزمانک ءَ ہم پیسر اِنت۔ ‘شاتو’ واجہ انور شاہ قحطانی ءِ دومی آزمانک اَت کہ ماھتاک بلوچی ءِ جنوری 1957 ءِ تاک ءَ چاپ بوتگ۔ واجہ عنایت اللہ قومی ءِ اولی آزمانک ‘ ٹگ’ ءِ نام ءَ ماں ماھتاک بلوچی ءِ جنوری ءِ تاک ءَ چاپ شنگ بوتگ۔ وہدے کہ شیشلو واجہ دومی آزمانک اِنت کہ ماں ماھتاک بلوچی ءَجون 1957 ءَ چاپ بوتگ۔ بلوچی آزمانکانی تہا تکنیکی نزوری یا شرّی وتی جاہ ءَ، بلئے اگاں گپ بلوچی ءِ اولی آزمانک ئیگ اِنت، تہ منی پٹّ ءُ پول ءِ رد ءَ بلوچی ءِ اولی آزمانک واجہ محمد حسن کلاکوٹی ئیگ اِنت کہ ‘ بے وفا’ ءِ نام ءَ ماں اومان مئی 1951ءِ تاک ءَ چاپ بوتگ۔ دومی آزمانک عبدالغفور ئیگ اِنت کہ ‘ شرابی’ ءِ نام ءَ ماں اومان اگست 1951 ءَ چاپ بوتگ ءُ سیمی واجہ انور شاہ قحطانی ئیگ اِنت کہ ‘افسانہ’ ءِ نام ءَ اومان نومبر/دسمبر 1951 ءَ چاپ ءُ شنگ بوتگ۔ (بلوچی ءِ کُلّیں آزمانک نویس ءُ آہانی اولی آزمانک، پٹّ ءُ پول، اکبر غمشاد، ماھتاک لبزانک حب، ستمبر/اکتوبر 1995، پہ شون: تاکدیم 83، آزمانک ءِ راجدپتر ءُ بلوچی آزمانک، رؤف راز، 2015، بلوچستان اکیڈمی تربت)۔
واجہ اکبر غمشاد ءَ ماں وتی پٹّ ءُ پول ءَ بلوچی ءِ اولی آزمانک پد جتگ ءُ آئی ءِ حوالہ ءِ دیگ ءِ مانا ھم ہمیش اِنت کہ گپ گیشتر توانگر بہ بیت۔ ہمینچو کہ دیم ترا آہان بئے، آزمانک ھم گیشتر بوہان بنتءُ آہانی بُنگپ ھم۔ پدا، تکنیک ءُ زبان ءِ رد ءَ بلوچی آزمانک ھم پزّور بوہان بیت۔ انچو کہ زانگ بیت بلوچی آزمانک ءَ نوک نوکیں تجربگ بوہان بیت ءُ نوکیں آزمانکار وتی کتہ کاری ءُ زانت ءَ ہوار کنان ءَ بلوچی لبزانک ءَ را نوکیں سوگات دئینت۔ گرمیں ساہگ( مراد ساحر) جوانتریں آزمانکاں شمار بیت، انچو غوث بہار ءِ محشر۔
دیم ترءَکایاں ہما آزمانکار ءَ کہ مئے بُنگپ اِنت بزاں واجہ غنی پرواز ءَ۔ بلوچی زبان ءَ چو اے دگہ زبانانی وڑ ءَ انچیں آزمانکار ودی کتگ کہ رند ءِ آزمانکاراں چراہاں سان زرتگ یا کم چہ کم سکین زرتگ کہ چریشاں غنی پرواز نامدارتر اِنت۔ واجہ پرواز بلوچی زبان ءُ لبزانک ءِ مزنیں نامے کہ آئی ءَ 55 سال ءَ بُرز اِنت کہ گوں لبزانک ءَ ہمگرنچ اِنت ءُ آئی ءِ باروہ گشنت کہ اولی بلوچ لبزانت اِنت کہ دائمی نویسان اِنت۔ بزاں ، آئی ءَ دم نہ بُرتگ ءُ نا ہوں دم کتگ۔
غنی پرواز ءَ آزمانک نویسگءَ ہوار شاعری ھم کتگ، ناول ءُ نبشانک ہم نویس اِتگ ءُ پٹّ ءُ پولکاری ہم۔ بلئے، آئی ءَ گیشتر نام ماں آزمانک ءَ کٹّ اِتگ۔ واجہ پرواز ءِ آزمانکانی تنیگہ ہشت کتاب چاپ بوتگ۔آئی ءِ اولی چاپ بوتگیں کتاب ‘سانکل’ اِنت۔ واجہ پرواز ءَ بلوچی زبان ءُ لبزانک ءَ بازیں گوہر کیمتی داتگ کہ چراہاں بازیں نوک باہندے ءَ سکین زرتگ ءُ بازینے زوریت ہم۔
اے باوری ھبرے کہ پرواز ءِ آزمانک تکنیکی ہساب ءَ سک توانگر اَنت۔ پرچاکہ آ وت تکنیک ءِ مزنیں نامے ءُ اے رد ءَ کتہ کاری ئِے باز اِنت۔ واجہ ءِ تکنیک ءَ سرا جوانیں کتابے ‘ فکشن ءُ آئی ءِ تکنیک’ ءِ نام ءَ 2009 ءَ بلوچستان اکیڈیمی تربت ءَ چاپ ھم کتگ۔ پرواز ءِ آزمانک بازیں تکنیک ءَ اَنت ءُ ازمی لوٹاں پیلو کننت، بلئے آئی ءِ نامداریں تکنیک کہ آئی ءَ وت نام داتگ، آ گُڈینوکی تکنیک اِنت۔ اے تکنیک ءَ نویس اِتگیں لہتیں درور؛
آزمانک جور کہ کارست وت ما وت گپّ ءَ انت؛ “من گشاں بلکیں تئی برات ءِ مدتّ ءَ آئی ءَ نوکری یے رسیت۔ پہل کن واجہ! من تنی وہدی تئی نام ءِ جست نہ کتگ۔” ءُ رحمت ءِ دپ ءَ چاہ جور بوت اَنت۔ آزمانک نکسہ کہ نزوریں مردے ءِ سر ا اِنت۔ آ انچو نزور اِنت کہ چہ زیادگیں رشّ ءَ وتی دواہاں چہ اسٹور ءَ گِپت نہ کنت، بلئے جنکے کہ مدت ءُ کمکے لوٹیت، انچوسِٹّ جنت ءُ دمان دمان ءَ لگت دیان ءَ رؤت ءُ دواہاں گِیپت ، گشئے تمردیں مردے کہ کسّ ءَ مان نیاریت۔ ہمے وڑ ءَ آزمانک ‘ مہمانی’ اِنت کہ سرامد ءَ جن گُڈینگی اِنت کہ دہ سال ءَ پد ءِ آئگ ءِ ہال ءَ نہ دنت ءُ کراچی ءَ جلّیت ءُ مہمانی ءُ دعوت وارت۔ پدا، آئگ ءَ گوں جندئِے گُڈیت کہ زال کوٹکیں چکّے کاریت ءُ بلّک سرامد ءِ رسگ ءِ شرت ءَ دیما ئِے دنت کہ بزو، تئی مہمانی اِنت۔
غنی پرواز ءَ ہمینچو کہ نویس اِتگ ، دو ہمینچو وتی ازم ءِ سرا کارے کتگ۔ پمیشکہ، تنیگتہ ہر شرگدارےءَ آئی ءِ ساچشتانی سرا گپ جتگ، شرگداری کتگ، تکنیک ءُ ازمی لوٹے پروش نہ داتگ اَنت۔ چداں چہ سما بیت کہ آ چہ نبشتہ ءَ ساری وانوکے بوتگ ءُ ہمینچو نویس اِتگ ئِے، دو ہمینچو ونتگ ئِے۔ آ وتی زندمانگ ءَ نبشتہ کنت کہ آئی ءَ لدھیانہ ہندوستان ءَ چہ واجہ آسی را م نگری ءَ کاگد ءُ کرّاچ ءِ وسیلگ ءَ سر ءُ سوج گِپتگ ءُ چہ ہمائی ءَ در بُرتگ۔ ( تاکدیم، 114، پرواز، یاتانی دریا چول جنت، بلوچستان اکیڈمی تربت)۔
غنی پرواز ءِ سوبمندی یے یا بگش ئِے وشنامی یے کہ بازیں شرّ شرّیں لبزانت ءُ کواساں نسیب نہ بوتگ، آ اِنت چرائی ءَ سان زرتگیں یا ایراد گروکیں شاگرد ءُ نودربرانی ھم مزنیں نام کٹّگ۔ چوش کہ، ڈاکٹر ناگمان، ڈاکٹر حنیف شریف، یونس حسین ءُ دگہ۔ شرف شاد ،ڈاکٹر ناگمان ءُ ڈاکٹر حنیف ءَ ہوار بازیں لبزانت ءُ نبشتکارے ءَ پرواز ءَ ساچشتاناں ایراد گِپتگ ءُ بازیں ابرمی ءُ چاگردی جیڑہے دیما آؤرتگ، بلئے تکنیک ءِ سرا غنی ءِ گِرپت منّگی اِنت۔ ءُ اے ہوں منّگی اِنت کہ بلوچی زبان ءِ برز ءِ داتگیں نام سک نامدار اَنت، بلئے اشانی نامداری ءِ مادنیں راہ ھم چہ غنی پرواز ءِ کوہیں اوپار ءِ پیژگاہ ءَ گوزیت۔
پرواز ءِ دُرائیں سوبمندیاں ابید ھم۔ بلوچی زبان ءُ لبزانک ءَ واجہ ءِ ساچ اِتگیں کارستاں پہ وتا ساڑاؤک اڑ نہ کتگ، یا سک کم ۔۔چوش کہ مارا ڈاکٹر ناگمان ءِ پیرک ءُ نماسگ گندگ ءَ کائنت، یا ڈاکٹر حنیف ءِ گوات ءَ دست ءَ کاگدے۔ پرواز ءِ کارستاں پرچا جاہ نہ کتگ، یا پرچا سوبمند نہ اَنت، ایشی ءِ سبب ھم الّم است۔ چوشکہ ہشت آزمانک ءِ کتابانی واہند اِنت ءُ سد ءَ بُرز آزمانک نویس اِتگ ئِے، بلئے لبزانک ءَ کارست داد نہ بکش اِتگ اَنت۔
واجہ پرواز ءِ کارستانی بیسوبی ءِ سببے ڈاکٹر بیزن سباء ماں نبشتانکے ءَ مردمانی گِلّہاں دیما آران ءَ پدّر کنت کہ ” واجہ غنی پرواز ءِ باروہ گیشتر مردم ہمے اعتراز کنت کہ آئی ءِ آزمانک ہُشک اَنت ءُ روایتی طرز ءُ رہبند ءَ اَنت، بلئے غنی پرواز ءِ کردار نگاری ءُ آزمانک ءِ تہا کسّہ ءِ تہر سک مہکم انت۔ البتہ، غنی پرواز ءِ را بندیں کوٹی یے ءِ تہا نبشتہ کنگ ءِ بدل ءَ گیشتر ڈنّ ءَ درائگ ءِ زلورت اِنت۔” ( تاکدیم 164، آزمانک، ڈاکٹر سباء ، بیزن، آزمانک ءِ راجدپتر ءُ بلوچی آزمانک، ردءُ بند، رؤف راز، 2015 ، بلوچستان اکیڈیمی تربت) واجہ بیزن ہمے نبشتانک ءَ واجہ غنی ، منیر بادینی ءُ ڈاکٹر ناگمان ءِ آزمانکانی توسیپ ءَ کنت ءُ آہاں سک منّیت ءُ جراء کنت کہ بائد اِنت آزمانک ہمیشانی وڑ ءَ نویسگ بہ بیت۔ بلئے، ہمے اعتراض یا نزوری کہ ڈاکٹر ءَ وتی نبشانک ءَ دیما آؤرتگ، لس تاثرے ءُ ہمیشی ءَ پرواز ءِ کارستاناں جاندار بوئگ ءَ نئیشتگ۔ انچو کہ بُرز ءَ گپ بوت، غنی ءِ آزمانک تکنیک ءُ کسّہ ءَ سک توانگر اَنت، بلئے زندمانی ءِ سر ءُ پر ابرمی رنگے ءَ نہ انت۔ ہمے وت ساچیں ءُ زیادگیں ‘ شرافت’ ءَ کارستاناں بے جان کتگ۔
بازیں نبشتکار ءُ لبزانت ہمے آسر ءَ سراَنت کہ پرواز کہ استیں تکنیک ءِ مردم اِنت، چرائی ءَ مردم زبان ءِ زگری یا ابرمی درانگاز ءِ اوست ءَ مہ بندیت، بلکہ تکنیک ءُ ازم ءَ بہ چاریت۔ آہانی دلیل وتی جاگہ ءَ جوان اِنت کہ پرواز ازم ءِ مردم اِنت ، آئی ءَ ازم ءَ پروش دیگ نہ بیت۔ بلئے، چوش کہ لبزانک پہ ریا ءُ رُو نہ بیت ءُ ہر وانوکیں آزاد اِنت کہ چہ نکان ءُ ساچشت ءَ چے لوٹیت ءُ چوں پہمیت ئِے۔ ءُ اے ابرمی اوست ءُ امیتے کہ بندگ بیت، پرچا کہ چشیں مزن نامیں لبزانت ءُ کواس ءَ وانوک الّم اوست بنداَنت کہ کارستانی ہم ابرمی درانگازے بہ بیت ءُ چاگرد ءِ بُنکی تب ءَ گوں ڈیکّ بہ وارت۔ بلئے، پرواز ءِ لبزانکی قدّ ءَ آئی ءِ اے نزوری چیر ترّینتگ۔
گڈسر ءَ، بلوچی آزمانک ءِ سپر ءَ بہ چارئے، گڑا اول روچ ءَ بگر تا روچ ء مروچی، مارا شرّشرّیں نام رسیت، بلئے آہاں وتی سپر زوت پیتکگ ءُ واترّ اِتگ اَنت۔ لہتیں دیر دیراں گندگ بنت، لہتیں کاوران ءِ سستیں ، بلئے دائمی بہر اَنت۔ بلئے، پرواز ہما گیشّ اِتگیں نام اِنت کہ بلوچی لبزانک ءَ مزنیں کردے پیلو کتگ ئِے۔ آئی ءِ ساچشتاں ہوار آئی ءِ لبزانکی کار پہ نوک باہنداں راہدربری ءُ سکین ءُ شونکاری ءِ جتائیں درجگے داراَنت۔ چوش کہ آئی ءِ آزمانکاری یک شل ءَ جریدگ اِنت، بازیں نبشتگانی بُنگپّانی یک بوئگ ءُ کارستانی نزور بوئگ ءِ گنجائش بوت کنت، وانوک ہمے نزوریاں مہ زور اَنت ءُ مہ نند اَنت۔ آ تکنیک ءُ ازم ءِ منّ اِتگیں مردمے۔ بلئے، ھَو ۔۔پرواز ءِ سر اانگہ شرگداری بیت، ایراد ہم گرگ بیت ءُ من لوٹاں کہ بہ بیت، چرائی ءَ ائیل گرگ بہ بیت۔ شرّ ءَ چہ شرتر کنگ ءِ جہد زندمانی ءِ شرتریں ءُ سوبمندی ءِ رہبند اِنت۔ بہ گندئے، ہمے کار ءَ دگہ ناگمان ءُ حنیفے ودی بہ بیت ءُ آزمانک ءُ لبزانک ءَ دگہ آپسرے ءَ سر بہ کنت۔
