ڈیمنشیا چی یے؟ نبشتہ کار: زاھدہ رئیس راجی
ڈیمنشیا چی یے؟
زاھدہ رئیس راجی
بازیں وھد ءَ ما وتی کش گورءَ انچیں مردم گندایں کہ آوتی سرجمیں زندگی ءَ زرنگ ءُ توانا بیتگ اَنت بلے اناگہ ءَ آھانی زائری جاور گوں چارگءَ مارگءَ گمان بیت کہ آ نوں مٹ بیتگ اَنت۔ برے برے آھانی کش گورءِ مردم ھم ماراَنت کہ نوں اے مردم پیسریگیں وڑءَ نہ اِنت۔ پیسرءَ آئی ءَ پہ شرّی گپ جَتگ، نوں گپّانی تہ ءَ گوش ئے توان ئِے مان نیست یا مَلِل اِنت ، اگاں نہ تو گوں آئی ءَگپ ھبر کنگ ءَئے بلے آ ھچ نہ گوش ایت ءُ پھک ءَ بے توار اِنت۔ اگاں نہ ترا روک روک ءَ چارگ ءَ اِنت گوش ئے ترا پیسرءَ ھجبر نہ دیستگ ئِے۔اگاں نہ ھما وڑ یں کار کنگ ءَ انت کہ وتی ھوش ءُ سما ءِ تہ ءَ اے کار انی کنگ ءَ آئی ءِ جند ھم بدیں نگاھے بہ چارایت ۔
چوشیں مردمانی لوگ ءِ مردم بندات ءَ وَ ھچ کمار نہ کن انت بلے وھدے یکشلہ آئی ءِ رویہ ءَ مٹ بیگ ءَ گندانت گُڑءَ گوں تکانسری ءَ چست بنت ءُ تبیبانی گورءَ بر اَنت، پیش داراَنت ئِے ۔بلوچانی بے وانندگیں چاگرد ءَ گیشتر مردم چوشیں جاورانی آماچ ءَ پہ دم چوپ کنوکانی گورءَ بر اَنت ۔ وَھدے میتگ ءِ تبییبانی درمان دارگ کار مَہ دنت یا دم چوپ کنوکیں مُلاھانی دم کار مَہ دنت، نوں بازینے تچ ایت دیم پہ مستریں عاملانی گورءَ کہ ایشی ءِ سِھر ءُ جادوءَ بہ کش ، اگاں نہ گواتی ءِ مات ءِ گورءَ براَنت ئِے کہ لئیب ئِے بہ پر مااِت تاں گوات ئِے ایکیم بہ بیت ءُنادراہ ءَ دوبر دراہ بہ کنت ۔ بلے نادراہ ءِ جاور بد ءَ چِہ بدتر بیان بیت ۔
لھتے کہ اے پیمیں نادراھی ءَ جسمانی ءُ زھنی نادراھی یے مارایت ءُ سرپد بیت ، آ تچ ایت انچیں تبیبانی گورءَ کہ آ زھنی نادراھی ءِ الاج ءَ پہ الکاپی ءَ بہ کنت۔ لھتے نفسیاتی تبیبانی گورءَ برگ بیت ءُ لھتے نس ءُ رگ ءِ تبیبانی گورءَ۔
بازیں وھد ءَ مزنیں درمان دارگے ءَ پد ھم نادراہ ءِ جاورانی تہ ءَ شرّی یا گھتری گندگ ءَ نئیت ءُ آ روچ پہ روچ ءَ کپان بنت تانکہ آ وتی گُڈی منزل ءَ سربنت۔
میڈیکل سائنس ءِ پولکارانی ءُ تبیبانی گوشگ ءِ ردءَ اے نادراھی ءِ ناالاج بوَگ ءِ یک مزنیں سوبے اِیش انت کہ ڈیمنشیا ءِ درائیں نادراھانی چہ ڈیمنشیا ءَ پیش ءِ زھنی ءُ جسمانی جاور یک پیم نہ بنت، پمشکا اے گوشگ نہ بیت کہ پلاں پلاں زھنی یا جسمانی جاور ءَ رند انسانی زھن ءِ پلاں جاگہ ءَ وتی سان دور داتگ ءُ چہ ھمائی ءِ سوب ءَ ڈیمنشیا ءَ گپتگ۔
پولکاراں وھدے ڈیمنشیا ءِ نادراھی ءِ آماچیں مردمانی ھسٹری یا پُشدری جاور تپاسگ ءِ جُھد کُتگ گُڑا ماراتگ کہ لھتے مردماں ھون ءِ بُرزیں پشار ءَ رَند ڈیمنشیا ءَگپتگ ءُ لھتیناں ڈیپریشن ءِ سوب ءَ ءُ لھتینان دگہ نادراھی ءَ رند گپتگ ئِے۔
شموشگ ءِ نادراھی چونائی ءَ مارا شمارا بازینے ءَ است کہ برے برے ماوتی کلیتاں ایر کن ایں ءُ شموش ایں یا مئے دلگوش ، اگاں یک کارے ءِ نیمگ ءَ بیت ، دومی کار ءَ پھک ءَ شموش ایں، بلے اے علامت ڈیمنشیا گوشگ نہ بیت۔
ڈیمنشیا ءِ نادراہ ءَ شموشگ ءِ نادراھی ھم گرایت بلےسنگینے دابے ءَ ءُ ھما ھساب ءَ گرایت کہ آ ئی ءِ تہ ءَ شدّت مان بہ بیت۔
تبیبانی گوشگ ءِ ردءَ ڈیمنشیا ءِ نادراہ ءِ جاور بندات ءَ اِے پیم ءَ بنت:
٭یکیں جُست ءِ دم پہ ساھت ءَ کنگ ءُ پھک ءَ شموشگ کہ دمانے پیسر اِے جُست کنگ بیتگ۔
٭ھمے زوت ءَ بوتگیں گپ یا واکیہ یا جاور ءَ پھک ءَ شموشگ یا مردم ءِ نام یا گوں دیم ءِ مردم ءَ وتی سیادی ءَ شموشگ ۔
٭کسان کسانیں پیسلہ ءِ زورگ ءِ ھاٹیگ ءِمان نہ بیگ یا ھمک کار ے کہ پیسرءَ گوں دلگوشی ءَ کنگ بیتگ نوں آئی ءِ کنگ ءَ بے دلگوش بوَگ۔
٭ چیزانی جاہ ءُ مقام ءِ شموشگ کہ چیز ءِ ایر کنگ ءِ مُدامی جاگہ کُجام بیتگ ءُ ردیں جاھے ءَ چیز ءَ بَرگ ایر کنگ ، چوشکہ چُل ءِ یا کنور ءِ یا ھمّام ءِ چیز ءَ کسے گُدانی کباٹ ءَ ایر بہ کنت یا اشکال دانی ( ڈسٹ بن ) ءَ لوگ ءِ توک ءَ ایر کنگ ۔
٭راھانی شموشگ ھاس نوکیں جاگہ یا میتگ یا بازارانی۔
٭تاریخ یا وھد ءِ بابت ءَ بے باور ی ءِ آماچ بوَگ۔
٭مارشتانی تہ ءَ مٹ ءُ بدلیانی آھگ چوشکہ زوت گمیگ بوَگ ، کسان کسانیں گپانی سرءَ زَھر ءَ پُر بوَگ یا کُنّت بوَگ یا انچوش بے تھمبل بوَگ کہ ھمک روچی کارانی کنگ ءَ ھم وش مَہ بیت۔
٭گپ گپ ءِ سرءَ لبزانی شموشگ یا دگر ءِ گپانی لبز ءُ ھبرانی پھک ءَ شموشگ ۔
زانتکارانی گوشگ ءِ ردءَ انچوش وھد ءِ ھمراھی ءَ ڈیمنشیا ءِ نادراہ ءِ جاور نگیگ بیان بنت ، اے نادراھی ءِ آماچیں نادراہ گپ ھبر کنگ ءَ ءُ وتی زلورت ءِ مارشت ءَ درشان کنگ ءَ بے سوب بیت۔ آ پہ ورگ ، وپسگ ، جان ءِ شودگ ، گُدانی مٹینگ یا ھمّام ءَ رَوگ ءَ ھم مھتاج بیت کہ دگہ کسے آئی ءَ اے کاران ئیگی کمک بہ کنت۔
ڈیمنشیا ءِ سرء نبشتہ کنگ ءِ سَوب اے بوت کہ من یک پاکستانی ازمکاریں جنینے ءِ گُلگدار اِشکُنگ ءَ اَتاں کہ وتی پت ءِ کسّہ کنگ ءَ اَت کہ وھدے آئی ءِ پت ءَ اولسر ءَ ڈیمنشیا ءَ گپت آئی ءَ من ءَ پجّا نیارت کہ من کے آں ءُ بیدءِ آئی ءِ جند ءَ من ءَ اے پرنگیانی مُلک ءَ دگہ کسے نیست۔
اے ازمکار ءِ اے گپّ ءَ رند من ڈیمنشیا ءِ سرءَ پولکاری بنا کُت ءُ منی دیم ءَ چاگرد ءِ لھتے جنین ءُ مردینانی جاور اتک انت کہ آھاں اے نادراھی ءَ گپتگ بلے آھانی مردم ھچ نہ زان انت ءُ نے کہ آھانی تبیباں اے باروءَ آ سرپدی داتگ۔
ایشانی اولی تبیب ءَ بندات ءَ ھون ءِ بُرزیں پشار (ہائی بلڈ پریشر ) گوشتگ ۔
یک جنینے ڈیمنشیا ءَ رند بے توار بیتگ، بزاں پیسرءَ آئی ءِ توار چہ گُٹ ءَ دَر نہ کپتگ بلے اشارہ ءِ سرءَ وتی گپ ھبرئِے کُتگ۔ وھد ءِ ھمراھی ءَ آئی ءَ اشارہ ءِ کنگ ھم بند کُتگ ءُ چمانی پچ بندی ءِ وسیلہ ءَ وتی مارشت ئِے پدر کُتگ اَنت بلے کم کم ءَ وتی زند ءِ دراھیں کاران ئیگی پھک ءَ مھتاج بوتگ۔ دومی جنین گُڈسرءَ زھنی ھساب ءَ چُکے جوڑ بوتگ ءُ اے نادراھی ءِ شش ھپت سالہ رند بے توار ءُ بے سما بوتگ۔ یک مردینے پیسرءَ گنگ بوتگ، دپ ئِے چوٹ بوتگ ءُ تبیب ءَ فالج اٹیک یا لکوہ ءِ نادراھی گوشتگ، دیمترءَ کم کم ءَ زھنی پدمنتگی یے پدر بوتگ ءُ گُڈسرءَ جاور ئِے انچوش نگیگ بوتگ اَنت کہ وتی جند ءِ نماسگ ءِ گُٹ ئِے گپتگ یا دَرءِ دپ ءَ وتی گُد ئِے در کُتگ اَنت کہ لوگ ءِ مردماں گنوکے ماراتگ ءُ لوگ ءِ تہ ءَ بستگ ۔ اے درستانی جاور کم کم ءَ گنتر بوان بوتگ اَنت۔
٭
نوں چارایں زانتکار چے گوش انت کہ چَہ ڈیمنشیا ءَ کے کے نگیگ بوت کن اَنت؟
زانتکارانی گوشگ ءِ ردءَ ڈیمینشیا نوں یک عام نادراھی یے ۔ پاکستان ءُ ایران ءَ اے نادراھی ءِ آماچیں مردمانی اشمار گشینگ نہ بیتگ بلے برطانیہ ءِ تہ ءَ ھمک روچ 600 مردم ڈیمنشیا ءِ نادراھی ءِ آماچ بنت ۔ چَہ شست ءُ پنچ سال ءَ گیشیں اُمر ءِ مردماں اے نادراھی گرگ ءِ امکان گیشتر اِنت بلے چہ اے اُمر ءَ کستریں مردماں ھم گپت کنت۔ بلے ایشانی تہ ءَ انچیں مردم کہ آ چہ پیسرءَ لکوہ یا فالج ءِ نادراہ اَنت یا شکر (ذیابیطس ) ءِ نادراہ اَنت، ھون ءِ بُرزیں پشار (ہائی بلڈ پریشر ) ءِ نادراہ اَنت ، کولیسٹرول ءُ چرپی ءِ نادراھی ءِ آماچ اَنت، یا ڈپریشن ءِ زھنی نادراھی ءِ آماچ اَنت، ایشاں ڈیمنشیا ءِ نادارھی گرگ ءِ امکان چہ اے دگراں گیشتر اِنت۔
پمشکا بائد انت کہ ھمک کس ءَ کہ بُرز ءَ گوشتگیں نادراھی چہ پیسرءَ است انت، آ وتی تبیب ءِ گورءَ یکشلہ رَھوت کنان بہ کنت کہ یک برے ڈیمنشیا گرایت پدءَ ایشی ءَ الاج نیست۔
داکتر ءُ تبیب اے نادراھی ءِ آماچیں مردماں انچیں درمان دارگ دیگ ءِ جُھد ءَ کن اَنت کہ پہ ادارُکی نپے دات بہ کنت تاں نادراہ وتی ھمکروچی کارمداراں وت کُت بہ کنت ۔
چہ ڈیمنشیا ءِ نادراھی ءَ وت ءَ رکینگ ءَ المی انت کہ ھمک کس وتی جسمانی جان دراھی ءَ ابید زھنی دراھی ءِ نیمگءَ ھم دلگوش بہ دَنت۔ ھروھد ءَ کسے گمان کنت کہ تیوکائی آئی ءِ تہ ءَ تھاری ءُ دلپروشی ءَ ھمنچو گیش کنان اِنت کہ آئی ءِ ورگ ، وپسگ ءَ ھم تچکیں سان دور دیگ ءَ انت، آ جُھد بہ کنت کہ وت ءَ مردمانی مُچّی ءَ بہ کنت، یا انچیں مردمانی تہ ءَ بہ کنت کہ آھانی گورءَ بَوَگ ءَ آ وتی درد ءُ اندوھاں پراموش کُت بہ کنت۔
انوگیں وھد ءَ کہ چہ کرونا ءَ رند سرجمیں دنیا ءِ معاشی جاور نگیگ اَنت ءُ بے روزگاری ءَ سرجمیں دنیا ءِ مھلوک نگیگ کُتگ اَنت چریشی ءَ زھنی پریشانی گیش بوان اِنت ءُ ڈیمنشیا ءِ آماچ بوَگ ءِ ھتر ھم گیش بوان اِنت پمشکا جُھد کنگ بہ بیت کہ مردم وت ءُ وتی لوگ ءِ مردماں چہ دلپروشی ءُ ڈیپریشن ءَ درکنگ ءِ جُھد ءَبہ کن اَنت کہ اے ڈیپریشن بازیں نادراھیانی سوب بیگ ءَ ابیدپہ ڈیمنشیا ءَ مزنیں توجیلے ساز اِت کنت۔
دلگوش: پہ اے نبشتانک ءَ چہ الزیمر ریسرچ یوکے ءَ کمک زورگ بوتگ۔
