زبانانی بیم آماچی۔ (اولی بہر)۔ ڈاکٹر غفور شاد
زبانانی بیم آماچی۔ (اولی بہر)
نبشتہ کار: ڈاکٹر غفور شاد
نبشتہ کار: ڈاکٹر غفور شاد
انسان چہ ابرم ءَ رنگا رنگی ءُ باز رنگی ءِ لوٹوک اِنت، آ مُدام چہ یک رنگیءَ حزایتءُ بیزار بیت ۔بنیادمءِ راجمڈیءِ رکینگءَ زبانانی رنگارنگی ءِ برجاہ دارگ ھژدری اِنت۔دنیاءَ ھُمک زبانءَ را وتی یکتا ءُ جتائیں بستارے است۔ہر یک زبانے وتی مردمانی بودشت ءُ دیدءِ یکتائیں بہرےءِ نمائشتءَ کنت، پمیشا کجام ھم زبانےءِ گاری پورائیں انسانءِ بیگواہی شمار کنگ ءُ مننگ بیت۱۔
اے وھدا دنیاءِ پَشت کپتگیں زبان ششءَ بگر داں ھپت ہزار بنت، چریشاں بازینے بیگواہیءِ کلانٹُکءَ سر اِنت ءُ بازینے وتی رکینگ ءِ جنگ اِنت۔ زبان سکیں مزنیں کساسےءَ گاریءِ تُرس ءُ بیمءِ زد اَنت،چریشاں باز زبان انچین انت ، کہ پرآہانی پہازگءَ ھژدرئیں کِرد سک باز پکار اِنت۔ پرے کارءَ نوکیں شوربندی ءُ سلاہءُ بِنا لوٹ ایت۔ پہ زبانانی برجاہ دارگ ءُ زنداریءَ نوکیں وانشتی ءُ زانشتی مواد ءِ جوڑ کنگ ھم الّمی اِنت۔ زبانءِ وتی چاگرد، زبانءِ کارجنوک ، این جی اوز ءُ سرکارانی نیمگا المئیں جُہد پکار اِنت۲۔
یک زبانے ھما وھدءَ بیم آماچ بیت ،وھدے آ گارءُ بیگواہیءِ راہان سرگردان بیت ،گاری ءِ راہءَ ھم زبان پادء وت نہ روت ،بلکیں آئیءَ اے جاہ ءَ وتی جند ءِ مردم بر انت ءُ سر کن انت۔ زبانے ھما وھدءَ گار ءُ بیگواہ بیت ، وھدے آئیءِ وتی مرد م چرائیءَ بد مہر بنت ءُ وتی زبانءِ گپ جنگءَ یلہ دیان بنت۔ چوشیں زبان بید چہ جوانیں پہازکاریءَ پدا بہہ وتی بندءَ اتک نہ کنت۔ زبانے ھما وھدا تُرسءِ زدءَ بیت ،وھدے آئیءِ گپ جنوک ،ایشیءَ پُشت جن اَنت ءُ ماں ایشی ءَ گپ ءُ تْرانءَ یلہ دئیننت ۔ چریشی ءَ آئیءِ رسانکءِ بازیں پڑ کم بوھان بنت۔ زبانءِ پیریں گپ جنوک ،وتی زبانءَ وتی چُک ءُ نماسگاں سر کنگ ءَ بے سوب بنت۔ زبان چہ یک پدریچےءَ دومی پدریچءَ سپر کنگءَ یلہ دنت۔ نوکیں پدریچ گوں وتی زبانءَ بد مہری ے زور ایت۔ زبانءَ نوکیں گپ جنوک ودی نہ بیت۔ زبان مدان مدانءَ نزور تّران بیت، زبان کارمرزیءِ پڑ کمءَ چہ کم تر بوھان بنت۔چوشیں زباناں وت ماں وت گپ ءُ ٹالءَ کسانیں چُک ءُ میان عُمرءِ گپ جنوک نہ گواھیت، پہ گپ جنگءَ لہتیں پیرین پشت کپ انت، کہ آھانی پادے ماں کبرءَ ءُ پادے مان ڈنءَ بیت۔ اے وڑیں جاوراں یک زبانےءَ بیگواھیءِ تُرس سک باز بیت، چوشیں زباناں ھچ کدءُ باندات نہ بیت ۔ زبانے ءَ کہ گپ جنوک نہ بیت ،آ ، زندگیناں شمار نہ بیت۔ زبانےءِ مرگ ءُ زندءِ مانزان آئیءِ گپ جنوک انت۔ گپ جنوک است بزان زبان است اِنت، گپ جنوک نیست بزاں زبان مُرتگ۔
یک گُمانےءِ ردا انوگیں دنیاءَ ۹۷٪ مردم ایوکا ۴٪ زبانانی تہا گپ ءُ ھبر کنگ ءَ اَنت۔ اگن ھمے بیانءَ چپکائی بہ چار اِت ، گڑا بزاں، ۹۶٪ زباناں ایوکا ،دنیاءِ ۳٪ مردم گپ جنگءَ اَنت۔(برنارڈ ۱۴۲:۱۹۹۶)۔
دنیاءِ زبانانی گیشتری نیم باز زبانی جاورالاں زندگ اِنت ءُ آھانی نگہپانیءَ ھم مردمانی کسانیں آبادی ے کنگءَ اِنت۔ھما زبان کہ، باز زبانی جاورےءَ زندگ بہ بیت ، آ تُرس ءِ تہ ءَ اِنت ،پرچا کہ باز زبانی چاگردےءَ کم آبادئیں زباناں پہ اے تُرس دائمءَ موجود اِنت ، کہ کجام ھم وھدےءَ آ چہ وت ءَ زوراکیں زبانے ءِ دست ءَ لگتمال بوت کُت کن انت۔ بلئے ایشیءِ بزانت ھچبر اے نہ اِنت، کہ ہر کم آبادئیں زبان ہر وھدءَ تُرسءِ زَدءَ بہ بیت ۔ برے برے چوش ھم بیت ، کہ لکانی مردمانی زبان ،وتی آؤکیں نسلاں سر کنگ مہ بیت ،آ ھم بیمءِ آماچ بیت۔
زبان زانتانی رِدا انوں کم چہ کم دنیاءِ پنجاہ درسد زبانانی گپ جنوک کم بوہان اَنت ،چریشیءَ ھمے اندازہ جنگ بیت ، کہ دنیاءِ زبانانی گیشری بہر بیست ءُ دومی کرن ءِ نوبتاں نہ گند اَنت۔ اے باروا یونسکو ءِ زبان بلد کار چوش گْوش اَنت کہ
دنیاءِ ۵۰٪ زباناں گپ جنوک کم بوہان انت، ما ھمے اندازہءَ جنیں کہ بوت کنت بیست ءُ یکمی کرنءِ گُڈیءَ دنیاءِ نَود درسد زبان ، زوراکیں زباناںی دستءَ وڈالیگ بہ بنت۔۳
زانتکارانی یک اندازگےءِ رِدا دنیاءِ نیم زبان، گْوستگیں پنچ سد سالانی توکا گار ءُ بیگوہ بوتگ انت۔ پشت کپتگیں ۶۸۰۹ زبان کہ ایش ماں ایتھنولوگ( گرم ۲۰۰۰) ءَ پدر کنگ بوتگ انت، ایشانی نیم ءَ چہ گیشءَ استیں کرنءَ گار بوھگءِ تُرس اِنت۔
یک دلپروشیں لیکہےءِ ردا، دنیاءِ شش سد زبان انچین اَنت ، کہ آھانی رکگءِ دلجمیں اُمیت است اِنت۔۴(نینسی ڈورین) بزان اے شش سدیں زبان، انوگیں پژمندائیں زبانانی دہ در سد اَنت، ایندگہ نَود در سد زبان ھما انت ،کہ آھانی گاریءِ امکان است اِنت۔ چرے گپءَ ما اے آسر ءَ سر بوت کنیں، کہ زبانانی بیگواہیءِ بیم بے کساس است ءُ موجود اِنت ۔ زبانےءَ بیگواہیءِ تُرس ھما وھدا گپیت ، وھدے آئیءِ ابیلءَ ، آئیءِ جُتکیءَ دگہ زوراک تریں زبانے کئیت ءُ اوشتیت۔ چوشیں جاوراں، نزوریں زبانءِ مردم میزان میزان زوراکیں زبانءِ نیمگا کنزان بنت۔ چرے دوزبانی جاورءِ سببءَ نزوریں زبان ءِ مردم وتی گُشتنءِ بازیں پڑاں یلہ دیان بنت ءُ ھمے یل داتگیں پڑاں ،آ وتی جندءِ زبانءِ بدلءَ ھما زوراکیں زبانءَ کارمرز کن انت۔ دیم ءَ یک انچیں باریگے کئیت ، کہ آ وتی جندءِ زبان کارمرزی توامیں پڑاں دست بڈءَ جن انت ءُ نوکیں زورآریں زبانءَ زُور اَنت ءُ وتیگ کن انت۔ زبانے کہ ھمے راہ ءَ رھادگ بیت ،بزان کہ آ بیم ءِ آماچ اِنت۔
