نیادے گوں یار جان بادینی ءَ۔۔۔۔شبیر رخشانی
نیادے گوں یار جان بادینی ءَ۔۔۔۔
شبیر رخشانی:
منی اولی جُست گوں تو ایش ایں کہ وہدے تو نبیسگ ءِ بندات کُت تئی نبیسگ ماتی زبان ءِ توک ءَ ات یا کہ دری زبان ءَ ات؟
یار جان بادینی:
منی اولی نبشتانک کدی چاپ بوت منا یات نہ کنت۔ بلئے منا انچش یات ایں کہ اعتماد روتاک کہ وہدے چہ کوئٹہ ءَ چاپ ءُ شنگ بوت گڈا آ سئے زبان ءِ توک ءَ ات۔ بلوچی، براہوئی، پشتو۔ من وتی نبیسگ پہ بلوچی تاک ءَ ہمودا بندات کت۔دپتر ئے جناح روڑ ءَ ات۔ من پرائی ھاترءَ کالم نبشتہ کت۔ منی بنداتی نبشتانک بلوچی ءِ توک ءَ ات۔ ہما وہدءَ من لیب ءُ گوازی ءَ ہم نزیکی داشت۔ من لیب ءُ گوازیانی رپورٹنگ پہ ماہتاک بلوچی ءَ بندات کت۔ لیب گر کہ است اتاں فٹبال ءُ کرکٹ ءُ ایندگہ لیبانی۔ من آہانی انٹرویو گپت انت پہ چاپ کنگ ءِ ھاترءَ۔ایشی ءَ چہ پیش من ریڈیو پاکستان ءَ ھم بلوچی سیکشن ءَ گون اتوں۔ نیوز ٹرانسلیٹ کت۔ بلئے وہدے کہ من ادارگاں ہم گرنچ بوت اوں گڈا منا بلوچی Terminologiesءَ گوں سک اڈ ءُ جنجال پیش اتک۔ ریڈیو ءَ گوں وہدے من کار کت گڈا من بلوچی ءَ اصطلاحات آں وتی کرءَ نبشتہ ءَ کت۔ آ وہداں بشیر بلوچ ریڈیو اسٹیشن ءِ ڈائریکٹر ات۔ یک زمانگ ءَ تاں من انچش شت اوں پہ کارے ھیل کنگ ءَ۔ گڈا پدا مارا ہمے کارءَ چہ کسانیں سکالرشپے ھم رسیت۔
شبیر رخشانی:
شمئے زمانگ ءَ وانگجاہاں بلوچی زبان ءِ توک ءَ وانگ است ات کہ انا، اگہ نیست ات گڈا شمارا نبشتہ کاری ءِ پڑ ءَ چنچو جنجال دیم ءَ اتک؟
یار جان بادینی:
آ زمانگ ءَ چشیں آسودگی نیستگ ات۔ مئے واستہ جنجالی سک باز اتنت۔ من بلوچی ءِ گرانیں لبز وتی کرءَ نبشتہ کت انت۔ وھدے من پہ بلوچی نیوز ءِ رجانکاری یا کہ نیوز ءِ کمپیئرنگ ءَ شت اوں۔ اگاں نبشتہ مہ کتیں گڈا جنجال باز بوتاں۔ من زور ءَ ھیل گپت۔ پرچا کہ وھدے تو زیرو ءَ چہ بندات کنئے تئی واستہ جنجال باز بنت۔بینظیری سرکارءِ تہا نواب اکبر خان بگٹی بلوچستان ءِ سر وزیرات۔ گڈا نواب ءِ دورءَ ماتی زبان ءِ توک ءَ پرائمری سطح ءَ وانگ ءِ بندات کت۔ اے دگہ گپے کہ وہدے نواب صاحب ءِ سرکار ھتم بوت ءُ نوکیں سرکارءَ ماتی زبان ءِ تہا وانینگ ءَ را بند کت۔ نواب صاحب ءِ زمانگ ءَ بلوچی، براہوئی ءُ پشتو ءِ توک ءَ کتاب چاپ بوتاں۔ گڈا ایشی چہ زباناں پائدگ بوت۔ ءُ پدا من وتی ءَ بگوشاں کہ ماتی زبان ءِ تہا نبیسگ ءِ ھیل کنگ منی وتی ھب ءُ واہگ ات۔ بلئے منی خاندان ءِ آ مردم کہ وھدے آہاں ءَ پہ امتحان ءِ ھاترءَ اختیاری مضمون زورگ کپیت آ بلوچی ءَ نہ زور انت۔ پہ چیا کہ زبان ءَ را انچوش گران کت ءَ کہ زبان ءِ ٹرمانالوجی آہانی سمجھ ءَ چہ ڈن انت۔ من ترا مثال دئیں کہ ریڈیو ءِcreatorکئے انت۔ تیوگیں دگنیا آورا ریڈیو گش ایت بلئے ما آورا وتی نیمگ ءَ نامے دات ءَ کہ من حیالاں گش انت ئےِ ”وت گوش“۔ انچوش کہ ٹیلیفون ءَ بزور آئی ءِ خالق کئے بوت ءَ ءُ آئی ایشرا وت یک نامے دات ءَ بلئے ما ادءَ ہم آئی نام نہ زرت وت یک نامے دات ”گوانکو“۔ چش نہ انت کہ چش ما کت ءَ۔ ما پدءَ بلوچی ءَ را چو لکھنو ءِ بلوچی انچش سخت جوڑ کت ءَ کہ کس سرپدئے مہ بیت۔ گڈا چش ءَ بلوچی زبان چون دیم ءَ روت۔ زبان ہما بہ بیت کہ آسان ءَ چہ آسان بہ بیت وتی ھم بورانت ئے۔۔ ءُ درامدیں قوم ءَ را ہم inspireبہ کنت۔ آ ہم بزوریت ئی۔
شبیر رخشانی:
تئی ھیال ءَ اے جنجالانی تہا زبان چنت دیم ءَ شت کنت؟
یار جان بادینی:
زبان ءِ دیمروی ءِ واستہ سرکارءِ کرد ضلوری انت۔ سرکاری بایدیں اے باروا کوشست بہ کنت۔ بلئے افسوز ایں کہ سرکارءَ اے بابت ءَ ھچ پیمیں دلگوش نیست ایں۔ دوہمی پدءَ پارٹی آں۔ پارٹی آں کار کنگ لوٹ ایت۔ پارٹی آنی کرد ھم اے بابت ءَ گندگ نہ بیت۔ تانکران ءَ آہانی پمفلٹ، بینر، کارڈ ہم دگہ زبانانی تہا چاپ بنت۔ حتا کہ آہانی گپ ءُ تران ھم دری زبان ءَ آں۔ زبان ھما وہدءَ دیم ءَ شت کنت کہ وہدءِ تو وتی زبان ءَ وت priority دئیے۔ ما بچاراں کہ ہر سال ءَ اقوام متحدہ ءَ وہدے اسمبلی اجلاس بیت اودءَ ہر ملک ءِ مستر وتی زبان ءَ گپ کنت۔ پدءَ ھمائی تران رجانک کنگ بیت۔ یکے و ایش انت کہ مارءَ سرکار نیست انت۔ مئے سروکان ءَ زبان ءِ بابت ءَ ھچ پیمیں interestنیست ایں۔ بلوچ پارٹی کہ زبان ءِ ھاترءَ نعرہ جن انت بلئے آئی ءِ سرءَ عمل نہ کن انت۔ پدا مہلوک ءِ تہا فکر ءُ سسا نیست انت کہ زبان گار بیت۔ من گندگ ءَ اوں کہ زبان چنت پشت ءَ روگ ءَ ایں کہ ھمے یک ایں بلوچی تاک ءَ چاپ کنگ ءَ اوں بلئے پریشی ھاترءَ منا نبشتہ کار دست نہ کپیت۔ ما وت ھیران باں کہ میگزین ءِ لاپ ءَ چوں پر بہ کنیں وہدءَ منا مواد ھچ نہ رسیت۔ او دوہمی زبان ءِ ہرچ مواد رسیت۔ مرچی ٹیکنالوجی ءِ دورانت۔ کار کنگ انچوش گران نہ انت۔ ما بائدیں نبشتانک ءَ گوں اوار آڈیو ویڈیو ءِ شکل ءَ ہم چیزاں دیم ءَ بیاریں دانکہ مئے زبان گار مہ بیت۔
شبیر رخشانی:
تو انچش گشت کہ شما را نبشتہ کار دست نہ کپیت کہ شمئے میگزین ءَ را مواد دیم بدنت منی جست گوں تو ایش انت کہ نبشتہ کار پہ چیا بلوچی زبان ءِ تہا لکگ نہ لوٹاں ءُ شمارا پہ چیا مواد دست نہ کپیت؟
یار جان بادینی:
انچوش کہ من ترا پیسرا گشت کہ یکے سرکارءِ سرپرستی ءِ نیست، دوہمی مارکیٹ ءِ زبان ھم نہ انت۔ سیمی مئے قلم کار وتی پائدگ ءَ چارنت۔ ہما مزن مزنیں نام بوتگ انت کہ آہاں بلوچی ءَ نبشتہ کتءَ مرچی بلوچی ءِ توک ءَ نبشتہ نہ کنگ ءَ انت۔ آئی ئے بنیادی وجہ ہمیش انت کہ نبشتہ کار ہمیش سرپد بیت کہ دری زبان آ اردو بہ بیت یا انگریزی بہ بیت آہانی نبشتانک بازیں مردماں سر بیت ءُ بلوچی ءِ تہا نبشتانک انکس مردماں سر نہ بیت۔ بلئے من گش ایں چش نہ انت۔ بلوچی زبان ءَ وانوک باز انت۔من مرچی گنداں کہ ہما نبشتہ کار کہ آہاں شارٹ اسٹوری، آزمانک، کسمانک نبشتہ کت ءَ آ مرچاں نبشتہ کنگ ءَ نہ انت۔ نبشتہ کار چاریت کہ کجا آئرا پبلسٹی رسیت ہمودءَ آئیگ ءَinterestودی بیت۔ تو وتی مثال ءَ بزور تو پہ چیا اردو ءَ نبشتہ کنئے پہ چیا کہ تو زانئے ترا اردوءِ توک ءَ ریڈرشپ زیات رسیت۔ بلئے من پدا گش ایں کہ وتی ماتی زبان بلوچی ءُ براہوئی ءِ توک ءَ نبشتہ کنگ ہم مئے سرا المی انت کہ زبانءِ مئے سرءَ حق است ایں۔ بلوچی ماہتاک ءَ پہ کس بہا زورگ ءَ تیار نہ انت۔ بلئے دری زبانانی روتاک آں زوریت۔ پرچا کہ زبان ءِ تہا وانگ ءَ آئرا ھچ پیمیں interestنیست ایں۔ ہمے interestپیدا کنگی ایں کہ منی زبان زندگ بہ بیتیں۔ اگاں یک نبشتہ کارے کہ آئی ءَ ہما نبشتانک کہ اردو ءَ توک ءَ نبیس اتہ آ اگاں ہمے نبشتانک ءَ رجانک وتی ماتی زبان ءَ توک ءَ بکن ات ایش ھم آئی ءِ بلاھیں کنٹری بیوشن یے بوت کنت۔ یا ھمے نبشتانک ءَ اول سرءَ وتی زبان ءَ بکنت۔۔ ءُ بلے پدا دری زبان ءَ بکنت، جیڑھ نہ انت۔ تو نوں سندھی زبان ءَ سیل بکن کہ چنکس روتاک، ماہتاک ءُ چینل است آں۔ کہ نبشتہ کار ہمودا نبیس انت پہ زبان ءَ دیمروی ءَ کار ءَ انت۔ آہانی شناختی کارڈ ہما زبان ءِ توک ءَ آں۔ آہانی وانگجاہ ءُ آہانی عدالتی زبان ہم سندھی انت تو گڈا بچار سندھی زبان چنت دیم ءَ شتہ۔ اولی سرءَ مردم زبان ءِ دیمری ءَ ھاترءَ وتی گام آں چست بکنت پدا گروہی شکل ءَ توار چست بکن ات۔ پدءَ بلوچی زبان انچش سیر ایں زبانے کہ ایشی سئے ایں ڈئیلیکٹ مکرانی، رخشانی ءَ سلیمانی گالوارانی توک ءَ ہر وڑیں لبز دست کپاں کہ تو ھیران بئے۔ ایشی ھاترءَ شرط ہمیش انت کہ ایشی تہا کارکنگ بہ بیت ءُ دیم ءَ برگ بہ بیت۔
شبیر رخشانی:
ماہتاک بلوچی زند ءِ 20سال سرجم بوت۔ تو اے سپر چون دیست کہ اے ہما سپر انت کہ اے سپر ءِ توک ءَ بازیں ماہتاک بند بوت انت۔ اے 20سال ءَ سپر ءِ تہا شما چے پیم ایں جنجال دیست ءَ؟
یار جان بادینی:
بلوچی زندءِ بندات کنگ ءَ چہ پیسر من ریڈیو ءُ اعتماد روتاک ء ُ ماہتاک بلوچی لبزانک ءَ گوں ہوار دہ، دوازدہ سال ماہتاک بلوچی لبزانک ءَ گوں کار کت۔ من بندات ءَ آئی نمائندہ جوڑ بوتاں ءُ پدا ڈپٹی ایڈیٹر جوڑ بوتاں۔ من ایشی گوں ہوار سک باز مردمانی انٹرویو کت۔ انوں منی کرا انٹرویوانی یک بلاھیں کساسے جمع انت۔ زندءِ بندات من نوشکی ءَ چہ کت۔ مارا سک باز جنجال دیم ءَ اتک۔ حکیم بلوچءَ منی کار ارزاں کت۔ بلوچی زندءَ را ڈیکلریشن رسیت۔ من ہما روچ ءَ وتی زہن جوڑ کت ات کہ من ایش ماہتاک ءَ پٹ پولی تاکے جوڑ کن ایں۔ من بازیں ھاسیں شمارہ نمبر کش اتاں۔ پنجاہ ءَ چہ زیات تاک کش ات۔ پدا ماہتاک ءِ وانوک زیات تر مکران ءَ مردم اتنت۔ بلئے منی میگزین کہ من نوشکی ءَ چہ چاپ کنگ اتاں۔ نوشکی ءَ چہ ماہتاک ءِ وانوک نہ بوگ ءِ برابرءَ ات۔ مہلوک ءِ تہا ما وانگ ءِ جذبگ ودی کت نہ کت۔ مئے کوشست ہمیش ات کہ نوشکی یک ھب یے جوڑ بہ بیت بلئے من سوب مند نہ بوت آں۔ یکرندے یک پروگرامے ءِ توک ءَ من ہمے گپ مارت ءُ گشت کہ من نوشکی ءَ چہ پنچ مردم ہم ماہتاک ءَ وانوک پیداک کت نہ کت۔ ھمے گال منیر احمد بادینی ءُ واحد بندیگ ءَ ھم جت آں۔ من گشت من ءُ شما مرچی اقرار بہ کناں کہ وتی شہرءِ توک ءَ وانوک پیداک بہ کن انت۔ پدا اے گپ ہم پد در بہ بیت کہ بلوچی زبان ءِ دیم روی ءِ زمہ وار ایوک ءَ بلوچی زند ایں کہ آ جہد بہ کنت۔ لیکچرر ءُ پروفیسران آں ہم من ہمے گپ گشت ءَ کہ آ مزن مزنیں پگار زور انت بایدیں زبان ءِ دیم روی ءَ آ ھم دیم ءَ بیا انت۔ پرچا کہ آھانی کرا نودربرانی یک مزنیں کساسے کہ آھانی تہا نبشتانک نبیسی ءِ مقابلہ ایر بکن انت ءُ زبان ءِ ھب ءُ واھگ ءَ پیداک بکن انت۔ ایشی چہ زبان دیمروی کت کنت۔ بلئے اے زمہ واری ءَ استاد زورگ ءَ تیار نہ ینت۔
شبیر رخشانی:
شمے تاک بلوچستان کجام دمگ آں شت ءَ ءُ انوں چے پوزیشن انت؟
یار جان بادینی:
تاک بلوچستان ءِ درائیں ہند ءُ دمگ آں دیم دئیگ ءَ اوں۔۔ جیونی، پسنی، پیشکان، گوادر، کیچ، پنجگور، لیاری، نصیر آباد بیلٹ دراہ بلوچ بیلٹ آں سر بوگ ءَ ایں۔ بلے مکران ہما بیلٹ انت کہ ماہتاک اودءَ شت ءَ بک اسٹال آں ایر بوت ءَ او بہا بوتگ آں۔ انچش کہ ما ڈی جی خان ءَ ماہتاک ءَ دیم دئیگ ءَ آں۔ دگہ ڈیپارٹمنٹ ءُ لائبریریاں راہ دئیگ ءَ اوں۔ مئے ماہتاک ءِ بہا زوروک مکران بوت ءَ بلئے لہتیں وہدءَ پیش کہ وھدءَ کہ اسٹالاں چہ ماہتاک چست کنگ بوتنت۔ گڈاں بک اسٹالانی سرءَ تاک ءِ ایرکنگ کم بوت پرچا کہ یک ترسے ودی بوت۔آہانی واستا جنجال پیداک بوت۔ عمارات، قطر، بحرین ءُ کجام دمگ ءَ بلوچ ءِ نشت ءَ من آہاں راہ دئیں۔او من دری زبان زانتاں یا ادارگ آں راہ دئیں تانکہ آ سرپد بہ بنت کہ بلوچی زبان ءَ کار بوگ ءَ انت کار نہ اوشتات ءَ۔
شبیر رخشانی:
منی گڈی جست دو بہرءِ توک ءَ ایں۔ اولی جست ہمیش انت کہ بلوچی زبان ءِ تہا چاپ ءُ شنگ بووکیں ماہتاک کجام بوتگ آں کہ تئی ھیال ءَ کہ آہاں پہ زبان ءِ دیمروی ءِ یک کردے ادا کت ءَ ءُ دوہمی ہمے کہ تاک آنی تہا ایوک ءَ چمشانک، نبشتانک ءُ جیڑھ دیم ءَ کاینت بلے من آہانی توک ءَ سیاسی، چاگردی، سائنسی، حیاتیاتی پڑانی سرءَ نبشتانک دست نہ کپ ایت تو چے گشئے اے بابت ءَ؟
یار جان بادینی:
جوانیں جستے مئے اولی دلبڈی دیوک خیر محمد ندوی انت کہ آئی ءَ اومان تاک کشت ءَ ءُ آئی بندش ءَ چہ رند آئی سوغات کشت ءَ۔ پدا آزات جمالدینی ءِ کرد دیم ءَ کئیت کہ آئی ماہتاک بلوچی کشت ءَ دیم ءَ آورت ءَ۔انچوش اُلس ایں۔ آزات ءَ چہ پد واجہ بندیگ ءَ ماہتاک بلوچی ءِ کار نہ اوشتارینت۔ پدا واجہ غلام فاروق ءَ ماہتاک بلوچی لبزانک دیم ءَ آورت ءُ زبان ھذمت کت۔ انچوش بابو عبدالکریم شورش، ملک محمد پناہ، محمد حسین عنقا ء ُ غلام محمد شاہوانی ایشاں اے پڑءِ تہا پہ بلوچی زبان ءِ دیمروی ءَ بلاھیں کار کتگ۔آ ھما وہد بوتگ کہ نا آ دورءَ آسراتی بوتگ، کاتب ءِ دور بوتگ، افتن آمدن ءِ جنجال بوتگ آں۔ بلے ایشاں گوں دل ءَ زبان ءِ ھذمت کتگ۔ آہان زبان ءُ لبزانک زندگ داشتہ ءُ تئی دوھمی جست ہمش ات کہ ماہتاک آنی توک ءَ ایوک ءَ لبزانک دیم ءَ اتک ءَ دگہ پڑانی سرا کار نہ بوتگ۔ نوں منا بگش کہ یک ایڈیٹرے کہ آ ماہتاک ءِ موادانی ایڈیٹ ءَ بکنت ءُ پروف ریڈنگ بکنت۔ شونگال ءَ بچاریت۔ گڈا بزاں کہ آئی ءَ مزنیں کارے کت۔ اسل جیڑھ ہمیش انت کہ نبشتہ کار ترا نہ رسیت۔ سیاسیات، ایگریکلچر، جنگلات، اسپورٹس ءُ ماحولیات جتا جتائیں فیلڈ آں۔ ایشانی توک ءَ ہر فیلڈ ءِ ترا جتائیں اسپیشلسٹ لوٹ ایت۔ اولی گپ ہمیش انت کہ ترا بلوچی ءِ توک ءَ نبشتہ کار دست نہ کپیت۔ گڈا چوں بوت کنت۔ یک مردمے چے چے بکنت کہ وت ایڈیٹرانت، وت چاپ کنگ ءَ بہ بارت ئے وت ھاکر جوڑ بہ بیت۔ من ہر پڑ ءِ نبشتہ کاراں ویلکم کن ایں کہ اگاں وتی پڑ ءِ نبشتانک آں پمن راہ بد آں من آہاں چاپ کن ایں۔