آدینک تاک 11ءِ سرءَ چمشانکے۔ نبشتہ کار: عباس حسن

مرچی آدینک من چار اِتگ نوبتءِ
کندگی اِنت بَلے زندگی موہ نہ دنت
(منیر مومن)

مزنیں مدتےءِ اوشتءَ پد آدینکءِ یانزدھمی تاک چاپ ءُ شنگ بوت۔ بلوچی تاکانی اوشت آماچی مروچی لس گپّے، ایشیءِ سوب باز بوت کن اَنت، انچوشکہ مالی جاورانی نگیگی ءُ سرکاری بے مھری ءُ بے سرپرستی، بلے مالی جاورانی نگیگی سرکاری بے سرپرستی مروچیگیں گپے نہ ات بلکیں اے گپ ھما روچاں چہ بندات اِنت وَھدے کہ بلوچ نوشتکاراں نوشتہءِ ازم درجتگ ءُ تاک ءُ ماھتاکانی کشگءِ دْرچ بندات کتگ۔ بلے نوں اے روایتی ءُ کوھنیں ٹونکے۔ بائد وَ ھمیش انت ما ایشیءَ چہ بُرزتر ءُ بالاتر بہ جیڑ ایں۔
مالی جاورانی نگیگی ءُ سرکاری بے مھری است انت ما توجیلءِ بابتءَ بہ جیڑ ایں کہ چون شرتر بوت کت کن انت؟ یکے وَ ما ھما ادارَھاں کاونٹر بہ کنیں کہ آ بلوچءِ نامءَ زر گرگءَ انت ءُ کتاباں مپت بھا کنگءِ ربیتءَ دیمءَ آرگءَ انت۔ پدا انچیں کتاب دیمءَ آرگءَ انت کہ بلوچی زبان ءُ لبزانکءِ ھچ دردءِ درمان نہ انت۔ ما وتی بھا کنگءِ رَھبندءَ جوانتر بہ کنیں ءُ گچینی موادانی آرگءِ ربیتءَ دیمءَ بیار ایں۔ لبزانکی جیڑھاں علمی رنگءَ آرگءِ جھدءَ بہ کنیں۔
اے کارءَ داں ھدےءَ آدینک، چَمّگ، گدار، ازم، کِسہ، گوناپ، نیادانک ءُ مروارد ءُ ارجل وڑیں تاک کنگءَ انت۔ بلے مھکمیں رنگےءَ نہ بوگءَ انت، ایشیءِ مستریں سبب ھمیش انت کہ مئے گورءَ ایمانداریءِ کساس کسان اِنت۔ مئے گورءَ لبزانکی پرواگرم نیست انت، وانگءِ ربیت نزوری اِنت۔ بائد انت ھر تاکءَ وتی ڈومینءُ پرواگرم گون بوتیں گڑا بہ گندئے بلوچی لبزانکءِ موسم کمو ءُ باز مٹ اتگ ات۔ آدینک تاکءَ وتی ڈومینے است انت بلے اے ڈومین ءُ پرواگرمءَ یکشلی نیست اِنت۔
دنیاءِ ایدگہ لبزانکاں کہ ما چار ایں تہ ھر تاکءَ وتی وتی ڈومین ءُ پرواگرم اَنت، بزانکہ یک تاکےءَ گلگدارءِ پرواگرم گون انت، دگہ یک تاکےءَ کالونیل لبزانکءِ پرواگرم گون انت، یکےءَ میان اُستمان لبزانکءِ رجانک، یکےءَ نگد ءُ ھمے وڑءَ دگہ یکےءَ کسمانک کار کنگءِ مئے گورءَ ھزاراں ڈومین ءُ پرواگرم است انت۔
اگاں آدینک تاکءَ وجودیت ءُ جدیدیت تاکءَ پد وتی ڈومین بہ گِشینت انت تہ یکشلی برجاہ منتگ ات۔ ایش تھنا آدینک تاکءِ جیڑہ نہ انت بلکیں ھرچ کجام تاک انچوش انت۔ مروچی لس تاکءِ زمانگ ایرَھت بوتگ۔ اگاں لس تاکءِ گپ بہ بیت ھمے گندگ بیت کہ آھاں وتی ھاسیں ڈومین بنداتءَ چہ گِشینتگ۔ دور مہ رو وتی ھمساھگیں لبزانک اردوءِ تاکاں بچار، چوشکہ “آج”، “اثبات”، “نقاط” ءُ “تسطیر” انت۔ چوشکہ نہ انت مئے گورءَ تاکانی گچینی ارزشت نیست انت بلکیں من گشگءَ کہ مروچیگیں دیمروئی کرتگیں دور ءُ باریگءَ ما مستریں ڈومین ءُ پرواگرمانی بابتءَ جیڑگ بندات بہ کنیں، کہ مئے کار چون یک ءُ دومیءَ چہ یکتا بوت کت کن انت، نوک بوگ ءُ جتا بوگءِ پگر ءُ سسا مئے اندرءَ ودی بہ بیت۔
پرواگرم ءُ ڈومینءِ گپ آدینک یانزدھمی تاکءَ چہ پاد اتک کہ اے تاک گوستگیں تاکءِ چپ اِنت۔ پرچہ کہ آدینک دھمی نوکی جنز ءُ لیکہءِ سرءَ ات ءُ اے رندیگیں تاک ساچشت۔ پمیشکہ من گشگءَ اتاں کہ تاکانی میانءَ بنگپانی ءُ پروگرامانی یکشلی بہ بیت گڑا ما زانت کت کنیں کہ پلاں ادارہءِ گورءَ چونیں نوکیں پرواگرم ءُ جیڑگ است انت۔
لس تاکءِ ھسابءَ اگاں آدینکءِ سرءَ گپ بہ جناں گڑا اے تاکءِ مواد گچینی انت۔ اے تاکءِ شونکار ھمے داواءَ کنگءَ انت کہ ما انچیں تاکے جیڑگءَ بوتگیں کہ اھدےءِ جھگیریں لبزانکے بہ بیت۔ بزانکہ شونکار کلاسیفیکشنءِ گپءَ انت۔ انچوشکہ آ وتی شونگالءَ گشگءَ انت کہ نوکیں دور کہ 1950ءَ بندات بیت تہ اے دور ھم سہ دوراں بھر انت۔ بزانکہ 2000ءِ دھک پہ بلوچی لبزانکءَ یک نوکیں مانترے ءُ اے تاک نوکیں دورءِ سیمی شوندات انت۔ نوں ادءَ چہ اے گپ پاد کیت کہ مئے گورءَ کلاسیفیکشنءِ گِشینگءِ رَھبند چے انت؟

آیا جاورانی مٹ بوگ؟ فارمانی مٹ بوگ؟ درشاندابءِ مٹ بوگ انت یا ناں؟

ھالانکہ شونکارءِ سکیں جوانیں ترانے اگاں دیمترءَ اے بابتءَ علمی ردءَ گپ ءُ تران بہ بیت جوان انت۔ دومی اے تاکءَ چار شریں نوشتانک مان انت کہ ایشانی سرءَ شریں ترانے بوت کت کنت۔ اولی نوشتانک منیر مومن ئیگ انت کہ آئیءِ سرَھال ” شئیر ءُ ردانک” انت۔ منیر فارمءَ مزنیں ارزشت نہ دنت کہ آئیءِ نزءَ فارم بس تکنیک انت اسل چیز اندری عناصر انت۔ دومی منیر اے گپءِ منوگر انت کہ ساچشت کجام ھم فارمءَ بہ بیت تہ آئیءِ زبانءَ ساچشتی بوگی انت۔ آئیءِ ھیالءَ ساچشتی زبان ءُ درساچشتی زبان نگدی گمراھی انت۔ ھمے رنگءَ سھل ءُ گرانی ھم۔ دومی نیمگءَ دگہ نبشتانکے اے آر دادءَ نوکیں آزمانکءِ بابتءَ نبشتگ۔ آئیءِ گورءَ یکیں وھدءَ دو جتائیں پگر ءُ لیکہ موجود انت، یکے نیمگے یونیورسلیءِ گپءَ جنت ءُ گش ایت کہ” اگاں تو بہ نندئے اے بہ شوھازئے کہ ایشیءِ تہءَ کجام کلچرءِ وشبوہ مان، چونیں ندارگانی تہءَ سازگ بوتگ، کارستانی زمین چی انت، تہ آزمانک بے رنگ بیت ءُ ترا دست نہ دنت” بلے ھمے نبشتانکءِ گڈسرءَ آ وتی جندءِ یونیورسل لیکہءَ را رد کنت بزانکہ ربیدگی لبزانکءِ گپءَ جنت۔ ھمے درآمدیں لبزانکی وانگءِ نیمون انت کہ یک نیمگےءَ نوکیں فکر ءُ تکنیک نبیسگ بوگءَ انت تہ دومی نیمگءَ بلوچی وتی زگریں دروشمءَ رولگءَ انت۔” اے نوشتانکءِ سرءَ جوانیں گپ ءُ تران بوت کت کنت۔ دگہ نبشتانکے ھورس سبزل ئیگ انت۔ اے نام پہ بلوچی لبزانکءَ نوکیں نامے ءُ امیت انت کہ دیمترءَ گیشتر نبیس ایت۔ ھورس مائیکرو فکشنءِ بابتءَ گپ جنت۔ آ گیشتر فارمءَ را ازرشت دنت بزانکہ خارجی عناصرانی سرءَ گیش گپ جنت۔ چارمی نوشتانک غفور شاد ئیگ انت کہ آ شئیرءِ بابتءَ وتی لیکہءَ دیمءَ کار ایت۔ آئیءِ نزءَ شئیر دودمانی چیزے۔ وھدے کہ شئیر دودمانی چیزے گڑا ایشیءِ مانا انت کہ نگد ھم ھمے دودمانءِ ساھگءَ چہ ردوم زور ایت۔ آئیءِ نزءَ بلوچیءَ نگد نہ بوگءِ سبب ھمیش انت کہ ما ڈنی لیکہ زرتگ انت وتی شئیر درجنگءِ جھد کتگ۔ آئیءِ ھیال ھمیش انت یکبرے بلوچی شئیرءِ ازم درگیجگی انت، اگاں شئیرءِ ازم درگیجگ بوت تہ نگدءِ رَھبند ھمیشیءِ اندرءَ درکاینت۔ اے چار انچیں نوشتانک انت کہ وت ماں وتءَ باز دگری دار انت ءُ علمی تران ءُ باوست انت، اے وڑیں علمی تران ءُ باوست پہ لبزانکءَ وش اتک کنگ بہ بنت ءُ ایشانی سرءَ گیش گپ ءُ تران کنگ بہ بیت۔
آدینک تاکءَ آزمانکءِ بھرءَ چیزے انچیں جوانیں ساچشت ھوار کہ آوکیں وھدءَ ایشانی نام گرگ کرز ایت۔ انچوشکہ مجیب آزادءِ آزمانک”0.0″ دانشءِ “تیل وٹ، چراگ” جبران مزارءِ ” مئے کبر ھمرنگ اتنت” شھزاد ” بئیل زیبب”، منی ڈائریءَ کس مہ وان ایت”۔ ایشیءَ ابید بالی بلوچ ءُ شاد پاتکیءِ آزمانکک کہ نوکیں دورءِ جوانیں آزمانک انت۔ شئیری بھر ھم باز توانگر انت۔ بلے جیڑہ ایش انت کہ تاکاناں بائد انت وتی معیارے بہ بیت۔ آدینک تاکءَ یک مزنیں نزوری یے من ھمے دیستگ کہ چاپ بوتگیں مواد وتی تاکءَ ھوار گیتکگ انت، کہ دو سہ جاگھاں پیسرءَ چاپ بوتگ انت۔ دگہ یک نزوری یے ھمیش انت کہ باگچینیں مواد باز مان انت۔ بائد انت اے وڑیں مواد ھورتچاری کنگ بہ بنت کہ آیا اے تاکءِ معیارءَ سرجم کنگءَ انت یا ناں؟ چریشیءَ ابید آدینک تاکءِ پروف ریڈینگءِ ھمنچو ردی مان کہ چوشیں موادے نیست کہ دہ دہ ردی یے مان نیست۔
دگہ موادانی فارمٹ ھم ھراب انت انچوش زانگ بیت کہ ایشیءِ سرءَ ھاسیں دلگوشی دیگ نہ بوتگ۔ تاکانی کاگد ءُ پوش بندی یا بینڈنگ ھم سک نزور انت۔ بائد انت مزنیں ادارَھے ءُ تاکءِ وتی شونکاری مجلسے ھم است انت اے وڑیں مزن مزنیں ردیانی سرءَ ھورت چاری بہ بیت۔ دگہ یک جیڑھے من آدینکءَ دیستگ ات کہ ھر کجام نبشتہ کارےءِ وتی نبشتہ رَھبندے۔ بائد انت تاک یک معیاری نبشتہ رَھبندےءِ رندگیریءَ بہ کن انت چوش وانوک گیش مانگیش انت۔ امیت کناں دیمترءَ اے چیزانی سرءَ ھاسیں دلگوشی دیگ بیت، بلے ایشیءَ چہ ابید آدینک تاکءَ وتی نوکیں دورءِ جوانیں جھگیری کنگءَ سوبین بوتگ کہ ایشیءِ تہءَ بازیں اھدسازیں مواد چاپ ءُ شنگ بوتگ، پمیشکہ وانگ کرزیت۔