بادشاہ کوروش (سائرس)، ھخامنشی دور (۵۵۰ – ۳۲۳ پیش مسیح )۔ رجانکار: مھراج مھر
بادشاہ کوروش (سائرس)، ھخامنشی دور (۵۵۰ – ۳۲۳ پیش مسیح )
ھخامنشی بادشاھی ءِ دور
نبشتہ کار : ڈاکٹر حمید بلوچ
رجانک کار : مھراج مھؔر
ایران ءِ مستریں سلطنت ءِ مستر ءِ نام ”سائرس اعظم“ (۵۹۰-۵۳۰ پیش مسیح) بوتگ۔ آئی ءَ را کوروش ءِ نام ءَ ھم زانگ بیت۔ آ ھخامنشی کھول ءَ (۵۹۰ پیش مسیح) ءَ پیداک بیت۔ اِے کھول یک کسانیں ریاست ءِ سر ءَ بادشاھی کنگ ءَ بوتگ، کہ آئی ءِ نام ”پساگرد Persis“ بوتگ کہ آ ماں سوسینا (Susaina) ءَ اَت۔ اِے کسانیں ریاست ماد ءِ سلطنت ءِ بھر بوتگ۔ سائرس ءِ پت ءِ نام ”کمبیسز“ ( Cambyses) اول اَت۔ سائرس یا کوروش ءِ بنداتی زمانگ ءِ بارو ءَ یک کسھے سک نامدار اِنت کہ آئی ءَ را ھیروڈوڈس ءَ وتی کتاب ءِ تہ ءَ نویس اِتگ، آئی ءِ رِد ءَ سائرس ءِ مات کہ آئی ءِ نام ”ماندین“ (Mandane) اَت کہ آ سلطنتِ ماد ءِ شہنشاہ ءِ کھول ءِ یک بانُک ءِ اَت، وھدے کوروش پیداک ھم نہ بوتگ اَت گڑا یک استار زانتے ءَ پیشگوئی کُت کہ چہ اِے بانک ءِ لاپ ءَ یک چُکے پیداک بیت کہ درائیں جھان ءِ سر ءَ بادشاھی کنت۔ گوں اے گپ ءِ اش کنگ ءَ ماد ءِ یک شرپداریں مردمے (ھرپاگس) Harpagus ءِ ذمہ ءَ اِے کار دیگ بیت کہ آ چُکے ءِ پیداک بیگ ءَ پیسر چُک ءَ بہ کُشیت، بلے ھرپاگس چُک ءَ نہ کُشیت ءُ آئی ءَ یک شوانگے ءِ دست ءَ دنت۔ ھمے پیم ءَ کوروش گوں شوانگے ءِ کھول ءَ رُدیت ءُ ورنا بیان بیت، وھدے آ دہ سال ءِ اُمبر ءَ کیت گڑا یک واکیاتے ءِ سبب ءَ آ گوں ماد ءِ بادشاہ (استیگس Astyges) ءَ دوچار کپیت، بادشاہ وتی نماسگ ءَ پجّہ کاریت ءُ ھرپاگس ءِ اِے کار ءَ سک نہ وشّ بیت، بلے استیگس کوروش ءَ ھچ تاوان نہ دنت ءُ آئی ءَ آئی ءِ ھکّیں مات ءُ پتاں سر کنت۔ ھمے پیم ءَ یک دگہ کسھے ھم ھست کہ کوروش ءَ مات ءُ پت جنگل ءَ یلو کن اَنت کہ آ رسترانی وراک بہ بیت بلے کوروش رکّیت۔ آ گوں گُرکانی یک کھولے ءَ ردیت ءُ ورنا بوان بیت۔ چہ اے واکیاتاں اِے گپ وَ پدّر بیت کہ کوروش ءَ را چہ بنداتی ءَ ماد ءِ سلطنت ءِ دژمن منّگ بوتگ ات ءُ آیوکیں وھد اِے گپ راست ھم کنت۔ درائیں یونانی ءُ بابُلی نِکان چہ اِے گپ ءَ تپاک کن اَنت کہ کوروش ءَ تاں سے سال ءَ گوں ماد ءِ سلطنت ءَ جنگ کُتگ۔ بندات ءَ پروش ئِے وارتگ ات بلے رندی جنگاں پساگرد ءِ مردم کَٹّ اَنت۔ نیٹ (۵۵۰ پیش مسیح) ءَ ماد ءِ سلطنت ءِ دارلحکومت ”اکباطنہ“ (Ecbatana) ھم کوروش ءِ دست ءَ کیت۔ ماد ءِ بادشاہ استیگس بندیگ جوڑ کنگ بیت۔ ھیروڈوڈس اِے بارو ءَ نبشتہ کنت کہ ماد ء سلطنت ءِ پروش ورگ ءِ ِسبب ھرپاگس ءِ بے مھری بوتگ چیا کہ آ ھمے وھد ءِ ودار ءَ بوتگ کہ کدی من وتی رزوائی ءِ بیر ءَ بگراں پمیشکا استیگس ءَ وتی جند ءِ سپاھیگاں گپت ءُ کوروش ءِ دیم ءَ آورت۔ کوروش استیگس ءَ را ھچ تاوان نہ دنت ءُ آئی ءَ پھل کنت۔ استیگس وتی زند ءِ گُڈّی وھد ءَ ھم پساگرد ءَ نشت۔ ماد ءَ را پروش دیگ ءَ پد کوروش سرجمیں ایران ءِ بادشاہ جوڑ بیت ءُ چہ ایشی ءَ پد کوروش دیم پہ ایشیا کوچک ءِ مالدار سلطنت لیڈیا (Lydia) ءِ نیمگ ءَ چمّاں سَکّ دنت۔
”کروسس“ (Croesus) چوشکہ لیڈیا ءِ بادشاہ اَت آئی ءَ چہ بابلی ءُ مصری بادشاھاں گوں پارسیاں جنگ کنگ ءَ کمک لوٹ اِت، بلے کوروش پیسر ءَ ساڑی اَت ءُ آئی ءَ ”پیٹریا“ (Pteria) ءِ سر ءَ انگت ءَ الگار کُت ءُ گپت ءُ کورسس ءِ سرمائی دارالحکومت سارڈس (Sardis) ءِ سر ءَ الگار کُت۔ وھدے کورسس ءَ دیست کہ جنگ چہ منی دست ءَ در آیگ ءَ اِنت گڑا آ پد ءَ چہ بابلی بادشایاں کمک لوٹیت۔ چہ ایشی ءَ ابید آئی ءَ یونان ءِ اسپارٹن ءَ را ھم پہ کمک ءَ توار پر جت۔ ایشی ءَ پیسر کہ اسپارٹن آئی ءِ کمک ءَ سر بہ بیت، سارڈس ءِ دمگ سن (543 پیش مسیح ) ءَ کوروش ءِ دست ءَ کاینت۔ یونانی دپتر نویس نبشتہ کن اَنت کہ کوروش گوں لیڈیا ءِ بادشاہ کروسس ءَ ھم پرمھری دیم ءَ آتکگ ءُ آئی ءَ را پھل ئِے کُتگ بلے چہ بابُلی نِکان ءَ نبشتہ اِنت کہ آ کُشگ بوتگ۔
چہ سقوط سارڈس ءَ پد یونانی شھراں تُرسے ودی بیت ءُ آ یک پہ یک ءَ وتی کاسداں کوروش ءِ کرّ ءَ دیم دینت ءُ گوں آئی ءَ ھمائی ءِ شرتاں گوں سلاہ کنان بوت اَنت انچوش کہ آئی ءَ پیسر گوں لیڈیا ءِ بادشاہ ءِ کُرتگ اِت انت، کوروش آیاں وتی ایردست کنگ لوٹ اِتگ اَت بلے آئی ءَ ”میلیٹس“ ( Miletus) ءِ زری راھے ءِ درگت ءَ مزن جگری یے پیش داشت ءُ آئی ءِ وت واجھی ءَ را منّ اِت، چہ ایشی ءَ پد ٹپّ ماں ٹپّ ءَ ”کاریا“ (Caria)، ”لیسیا“ (Lycia)، ءَ را کوروش ءِ کمانداراں گپت اَنت ءُ آیاں وتی مزنیں ایرانی سلطنت ءِ بھر جوڑ کُت اَنت۔
چہ روبرکت ءِ گِرگ ءَ پد کوروش دیم پہ ایران ءِ رودراتکی سیمسرانی نیمگ روت۔ آئی ءَ سن (540-542 پیش مسیح ) ءَ تاں ”فارس“ (ایران) ءِ رودراتکی سیمسر گوں وتی سلطنت ءَ ھوار کُت اَنت۔ ھمے پیم ءَ مکُران ءِ دمگ ھم پارس ءِ مزنیں سلطنت ءِ بھر جوڑ بوت اَنت۔ چہ ایشی ءَ پد کوروش ءَ دیم گوں مزنیں بابُلی سلطنت ءِ نیمگ ءَ دات۔ بابُلی بادشاہ نبونیدس (Nabonidus) کہ وتی زُلم ءُ زوراکیانی سبب ءَ ملک ءِ مردمانی تہ ءَ سک بدنام اَت، کوروش ءَ آئی ءَ را سن (539 پیش مسیح ) ءَ پروش دات۔ شھر ءِ مردم چہ بازیں گل ءَ وت ءَ داشت نہ کن اَنت ءُ شھر ءِ دروازگ ءَ پہ باجبریں لشکر ءَ پچ کن اَنت۔ کوروش یھودیاں چہ بابُلی زُلم ءُ زوراکیاں کَشّیت ءُ آیاں دوبر یوروشلم ءَ آبات کنت ءُ آیاناں دوبر وتی ھبادت جاھے جوڑ کنگ ءِ موکل ءَ دنت۔
کوروش ءِ مَرگ (530 پیش مسیح) ءَ بیت وھدے آ گوں میان ایشیا ءِ شوانگاں گوں جَنگ ءَ دزگٹّ بیت۔ آئی ءِ جون ءَ پہ ازّت زمین ءَ کل کنگ بیت۔ آئی ءِ گُڈّی وابجاہ ءِ سر ءَ یونانی دپتر نویسانی رِد ءَ نکش اِنت کہ
”اِد ءَ واب اِنت کوروش۔ بادشاھانی بادشاہ“
کوروش ءِ ماں مکران ءِ سر ءَ ارش کنگ ءِ درگت ءَ چہ درستاں شرتریں کتاب ارائن ءِ ”انابسس“ اِنت کہ آئی ءِ تہ ءَ نبشتہ اِنت کہ آئی ءَ مکُران ءِ سر ءَ 542 تاں 540 پیش مسیح ءِ زمانگ ءَ ارش کُرتگ ءُ آئی ءَ را وتی سلطنت ءِ بھر جوڑ کرتگ۔ بلے کوروش ءَ را اِد ءِ موسم پروش دنت۔ اِے بارو ءَ کامل القاداری نبشتہ کنت کہ رودراتک ءِ سپر ءَ آئی ءَ بلوچستان، سیستان، آریانہ (ھرات)، باختر (افغانستان) گپتگ اَنت ءُ کیمرج ہسٹری آف انڈیا ءِ رِد ءَ آ دیمتر ءَ نبشتہ کنت کہ ”درنگیانہ“ کوھنیں زمانگ ءَ سیستان ءَ را گوشگ بوتگ کہ آئی ءِ تہ ءَ گوریچانی بلوچستان ھم مان بوتگ۔
کوروش ءِ ماں مکُران ءِ سر ءِ ارشاں کامل القادری اِے آسر ءَ سر بیت کہ ما گوشت کنیں کہ بلوچستان کوروش ءِ زمانگ ءَ ایران ءِ سلطنت ءِ تہ ءَ ھوار بوتگ۔ بلے ما پہ دلجمی گوشت نہ کنیں کہ اِے سلطنت ءِ رودراتکی سیمسر تاں کجاہ ھلاس بوتگ اَنت۔
(روان اِنت)
_______Reference
مکُران عہد قدیم سے عہد جدید تک : ڈاکٹر حمید بلوچ