نمدی یے پہ واجہ ماجد ارجمند بلوچ ءَ
سلام ءُ دروت ءُ دراہ باتی پہ شُما!

شمئے نبشتانک ، زبان ءِ پریات ونت ، جوانیں گپ انت بلے چَہ اے گپّاں من یک گپے ھم انچیں نہ دیست کہ پیسرءَ جَنگ نہ بیتگ اَنت ۔ دلپھکیں بلوچاں چَہ پنجاہ ءِ دَہ یک ءَ بگرتاں روچ مروچی یکے پریات ءُ زاری کُتگ کہ تپاک بہ بئیت ، یک دومی ءِ اوپار ءَ بہ کش ات تاں منّاکیں زبانے ءِ نیمگ ءَ گاماں دیم ءَ بہ برایں ۔
نے مگسی ہاؤس ءِ سیمینار ءِ گپ سرجمی ءَ منّگ بیت اَنت ، نے کہ شال ءُ نوشکی ءِ کہ الفنبائن ءِ سروکی ءَ برجم دارگ بوتگیں سیمنار ءُ کانفرنس منگ بوت اَنت ، پرچا کہ ھرکس ءَ وتی ڈیڑہ فُٹ ءِ زانتکاری ءِ مسیت بستگ ءُ ھرکس ءَ لوٹ ات کہ من منّگ بہ باں تُری راج پھک ءَ بَھر ءُ بانگ بہ بیت۔
متلب نے مئے وَھدیگیں کواس ءُ زانتکار وت ماں وت ءَ تپاک بیتگ ات اَنت نے کہ انونگیں مردم کہ وت ءَ زبان زانت ، پہ زور منارینگ ءِ جُھد ءَ اَنت ءُ وتی ترندی ءِ سوب ءَ بازیں بلوچیں نودربراں دلپروش کنان اَنت ۔
شما گوشت کہ اکیڈمیز دیم ءَ بیا انت۔ لھتے سال پیسر (اگں من رد مہ باں چَہ اوپسالہ کانفرنس ءَ رند ) بلوچی اکیڈمی کوئٹہ دیم ءَ اتکگ، چُنت درسد ماہر ِ لسانیات آھانی تہ ءَ ھوار بیتگ انت ءُ چُنت درسد اہل زبان آھانی ھمراہ بیتگ اَنت ءُ آھانی ٹھینتگیں رھبند ءِ ھم پت بیتگ انت ایشی ءِ باروا من ءَ سرپدی نیست بلے انچو سرپدی الم ءَ است کہ آھاں سَید ءِ دور داتگیں آب دوبر زُرتگ اَنت، بُن رھبند ءِ یک دروشمے ٹھینتگ ءُ چد ءُ پد آھانی جُھد ھمیش اِ نت کہ چَہ وتی ادارہ ءَ چاپ بیتگیں دراھیں کتاباں ھما سیاھگ ءُ رھبند ءَ چاپ بہ کن انت ۔
نوں گپ ایش انت کہ چَہ مارا چُنت درسد مردم وش اَنت کہ اکیڈمی ءَ اے رنگیں کارے کُتگ ؟ چَہ مارا شما را چُنت درسد مردم انچین انت کہ اکیڈمی ءَ منّگ ءَ اَنت؟
سید ریفرنس لائبریری ءَ شھید سبا دشتیاری ءَ ھم چَہ بلوچی اکیڈمی ءَ پیش یک جُھدے کُتگ اَت پہ سرٹیفیکٹ کورس ٹھینگ ءَ، آئ ءَ ھم سید ءِ دور داتگیں آب دوبر زُرتگ انت ءُ اے درونت ٹھینتگ انت شما وت بہ گوش ات کہ آئ ءَ چُنت درسد لبزانکی مردم منّگ ءَ اَنت ؟
کازی ریھان ءَ بلوچی ءِ بُن رھبندانی گِشینگ ءِ سرءَ کارے ھم کُتگ ءُ راج ءِ دیم ءَ ایر ئِے ھم کُتگ ، کے ءَ آ گوں زانشتی ھساب ءَ چاراِتگ ءُ تپاس اتگ؟
اوپسالہ ءَ 2013 ءَ جُھدے کُتگ ات ، پیسرءَ وتی پیشنھاد ئِے دیم ءَ یاورتگ ات رند ءَ سیمناربرجم داشتگ پدءَ لھتے ماھاں رند آھاں وتی رپورٹ شنگ کُتگ کہ آھانی رپورٹ ءُ سیمنار ءِ زُرتگیں پیسلھانی میان ءَ ھما رنگیں دگری اَت انت کہ وھد زمانگ ءِ سیمینارانی بیتگ انت۔
پدءَ مُدتے ءَ رند ، ھمے زوتاں بانک کارینا جھانی ءِ کتابے ھم دیم ءَ اَتک ، آ ھم گوشیت کہ منی اے کار بازیں کواسانی شور ءُ سلاءِ ردءَ اِنت ، نوں شما وت بہ گوش ات کہ چَہ مارا چُنت درسدمردماں ھاس ھما کہ وت ءَ زبان زانت گوشنت آئ ءِ کتاب ءِ سرءَ وتی دیدانک درشان کُتگ ؟
اے دراھیں دَروَرانی دیم ءَ یارگ ءِ مول ءُ مُراد ایش انت کہ تو وت بہ چار ئے کہ ھما چیزانی واھگ ءَ تو وتی نبشتانک ءَ درشان کنگ ءَ ئے آ دراھیں گامگیج چست کنگ ءِ جُھد جتا جتائیں وھدءَ بیتگ انت بلے تنیگہ ما مناکیں زبان ءِ نیمگ ءَ سر نہ بیتگ ایں ۔
برے برے من ءَ مئیگ ءُ شُمئے سرءَ سک بزگ کئیت کہ انگت ءَ ما نیٹیو اسیپکر ءُ زبانانی زانشت ( لسانیات ) ءِ زانتکارانی میان ءَ تپاوت کُت نہ کنگ ایں ءُ ھرکسے ءَ دولبز بلوچی ءَ نبشتہ کُتگ آئ ءَ وتی اُستاد ءُ زبان زانت بیگ ءِ پاگ ءَ سرءَ دَئیں ءُ نوں آ ھرکسی سرءَ چو زالمیں ھاکمے ءَ جاک سلوات بہ کنت پہ آئ ءَ روا انت تُری چد ءُ پد بزگیں مھلوک بلوچی ءِ جند ءِ نبیسگ ءَ یلہ بہ دنت بہ روت ۔
اسل گپ ایش انت کہ چَہ جاک ءُ سلوات ءَ تو یکے ءِ دپ ءَ بست کن ئے بلے راستی ءَ چیر ترینت نہ کن ئے۔ باید ما اے گپ ءَ پہ ھوش ءُ دلگوش سرپد بیگ ءِ جُھد ءَ بہ کن ایں کہ بلوچی تنیگہ سرکاری ءُ آفیشل زبانے نہ اِنت ، باپاری زبانے اوں نہ انت، رسانکدرءِ زبانے ھم نہ اِنت پمشکا نے وانگ جاھاں وانینگ بیگ ءَ انت ، نے کہ ایشی ءِ ھیل دیگ ءِ کار آ رنگ ءَبوھگ ءَ انت کہ اے دگہ بھتاوریں زبانانی بھت ءُ نسیب ءَ بوتگ۔ ۔
بلے ھو ما شما کہ وتی کش گورءَ اردو ، فارسی ، عربی یا انگریزی کمے باز ونتگ چَہ آھاں ما بازیں راہ ءُ رَھبندے الم ءَ دربُرتگ ایں ۔ پمشکا مارا چارگ لوٹ ایت کہ اے دگہ زبانانی منّاک یا اسٹینڈرڈ جوڑ بوھگ ءِ پروسیس یا عمل چون بوتگ، آھاں چُنت وھد پہ زبان ءِ منّاک یا اسٹینڈر جوڑ بوھگ ءَ زُرتگ۔
بُرز ءَ کہ من زبان زانت ءِ جاہ ءَ اہل ِ زبان ءِ گالبند کارمرز کُتگ کہ یک ھسابے ءَ بلوچی نہ انت بلے ایشی ءِ سوب ایش انت کہ مئے گورءَ ماہر ِ لسانیات ( علم ِ لسانیات ءِ زانتکار ) ءُ بلوچی زبان ءِ نیٹییو اسپیکر (ھما مردم کہ آئ ءِ ماتی زبان بلوچی انت ) دوئیناں ما یکپاریگہ زبان زانت ءِ نام دیان ایں ءُ مئے نودبر چریشی ءَ پھک ءَ مان گِشان انت کہ کے ءَ ماہر ِ لسان سرپد بہ بئیں ءُ کے ءَ اہل ِ زبان ۔
اہل ِ زبان ( زبان ءِ واھند اِنت چوشکہ ما شُما درست بلوچی زبان ءِ واھند ایں ) ءُ ماہر ِلسانیات \ لنگوسٹک ( زبانانی زانشت ءِ زانتکار ) دو جتائیں مردم انت ۔
زبانانی زانشت ءِ زانتکار(ماہر ِ لسانیات \ لنگوسٹ) ھما مردمے کہ زبانانی تک ءُ پھناتانی سرءَ سائنسی رھبند ءَ تپاس کنت ءُ یک راھے درگیجگ ءِ جُھد ءَ کنت۔ آئ ءِ کار تاں ھما وھد ءَ ناسرجم انت دانکہ آ وتی گِچین زبان ءِ واھندانی لوٹ ءُ گزرانی ھِساب ءَ کار مہ کنت۔
زبان ءِ واھند\ اہل ِ زبان ھما مردمے کہ وتی زبان ءِ سرجمیں تک ءُ پھنات ءَ بلد اِنت چوشکہ لبز ، گال ، گالبند ، گالریچ ، گالردانی بُن رھبند ، بتل ءُ دگہ انچیں چیز کہ زبان ءِ زَگری ءُ کارمرزی ءَ کار دینت ۔
اگں زبان ءِ واھند زبان ءَ لگت مال بہ کنت ءُ تھنا یک میتگ ءُ بازارے ءِ گالوار ءِ پلامرزی ءَ بہ کنت ، زبانانی زانشت ءِ زانتکار آئ ءَ الکاپی ءَ رھشونی دات نہ کنت پرچا کہ آئ ءِ پولکاری تئی زبان ءِ بُن دپتر ءَ تپاسگ ءِ ھمراھی ءَ تئی زبان ءِ مروچیگیں جاورانی ردءَ بیت اِنت ۔
آ ترا انچین شورے دات نہ کنت کہ تئی لوٹ ءُ واھشتءِ ردءَ بہ بیت ءُ سائنسی رھبند ءِ چَپ ءَ بہ بیت پمشکا ترا وتی کار یک زبانے ءِ واھند ءِ جھت ءَ یکشلہ کنگی اِنت ۔
آ برات ءُ گُھار ستا کرزانت کہ بلوچی زبان ءِ سیاھگ ءُ نبشتہ کنگ ءِ رھبند ءِ سرءَ چاگردی رسانکدراں کار ءَ اَنت ، آ ھم ستاکرزانت کہ زانشتی ( اکیڈمکلی ) ھساب ءَ بلوچی زبان ءِ تک ءُ پھناتانی سرءَ، پولکاری (ریسرچ \ تحقیق ) کنگ ءَ انت ۔ آ ھم ستاکرزانت کہ وتی وتی بلاگ ءِ، سائیٹ ءِ پچ کُتگ ءُ وتی بلوچی ساچشتاں ایر کنان انت ۔ آ ھم ستاکرزانت کہ بلوچی ءَ کتابی دروشم ءَ چیزے دیگ ءَ انت ۔
ادءَ زلوری گپ ایش انت کہ یکے ءَ چیزے دربُرتگ دومی ءِ رھشونی ءَ بہ کنت ۔ یکے ءَ زبان ءِ لبزانک ءِ پڑءَ کار کُتگ ، دومی پیسریگین ءِ رندگیری ءِ جاہ ءَ وتی جند ءِ زانشتی پڑءَ کار بہ کنت ءُ بلوچی ءَ نوکیں تامے بہ بنت ، سیمی ءَ ھمے دوئیں پڑانی توک ءَ اگں جتائیں چیزے دیستگ آ ھمایاں دیم ءَ بیارایت اے رنگ ءَ بلوچی تھنا لبزانکی زبانے جوڑ نہ بیت انت بلکیں جھانی زبانانی لوٹ ءُ گزرانی ھساب ءَ دیم ءَ روان کنت ۔
یک گپے یات بہ کن ات کہ املائ دگری ، سیاھگی ردی ، نبشتہ رھبند ءِ دگری انچو بلائیں جیڑھے نہ انت ھمنچو کہ بلوچی زبان ءِ جاہ ءَ دری زبان ءِسد درسد گِرگ اِنت ۔
بلوچی ءَ اگں فارسی ءِ اثر \ سان زُرتگ من ایشی ءَ مزنیں جیڑہ یے سرپد نہ باں بلے بلوچاں اگں بلوچی یل کُتگ ءُ فارسی زُرتگ ایشی ءِ الم ءَ بلائیں جیڑھے سرپد باں ، بلوچی گالوارانی سرءَ سندھی ، سرائیکی ءُ اردو ءِ اثر کپتگ اے ھم مشکلیں گپے نہ انت کہ ما شما وتی سرآزمان ءَ زُرتگ ۔
بلے اگں بلوچاں بلوچی یل کُتگ ءُ دری زبان ءَ وت ءَ جاہ داتگ گُڑا اے بژنی ءُ جیڑگی گپے کہ پیسرءَ زبان روت رند ءَ دودمان ءُ پدءَ پجّار ءِ جند۔
منی برات مناکیں زبان ءِ یک پروسس یا عملے ابرمی بیت اِنت کہ ما شما چَہ ھمائ ءَ گوزگ ءَ اِنت، ایشی ءَ ارتقائ دور گوشنت ، پَہ اے پروسس یا عمل ءَ وتی گامانی تینز کنگ ءَ المی انت کہ وتی جھداں گیش ءَ چِہ گیش بہ کن ایں ۔اے یک روچی یا دَہ روچی یا سالے دوسال ءِ پروسس نہ انت ۔
پرچا کہ انگریزاں کرنانی کرن پہ نبشتہ کنگ ءَ گوازینتگ نوں وت ءَ مناکیں زبانے ءِ جھت ءَ دیم ءَ یاورتگ ءُ تنیگہ ھم آوتی زبان ءِ سرءَ اکیڈمیکلی کار ءَ انت ما آھاں رس ات وَ نہ کن ایں بلے چَہ آھانی مناکیں زبان جوڑ بوھگ ءِ پروسس ءَ دربُرت ءُ وتی زبان ءِ دیم ءَ برگ ءَ کاربست کن ایں ۔
تاں ھما وھد ءَ کہ بلوچی وت ءَ یک مناکیں زبانے ءِ جھت ءَ دیم ءَ یارگ ءَ سوبین نہ بیت، منیگ ءُ تئی زمہ واری ایش انت کہ بلوچی ءَ وتی لوگ ءَ جاہ بہ دئیں ، وتی چُکاں گوں بلوچی ءَ تران بہ کن ایں ۔ انچوش کہ آھاں فارسی ، اردو ، عربی ءُ انگریزی یاد دیگ ءِ جُھد کن ایں بلوچی ءَ ھم آھاں دربرگ ءُ ھیل دیگ ءِ جُھد ءَ بہ کن ایں ۔ وتی پیرینانی لبزیات ءُ آھانی بزانتاں مُچ بہ کن ایں ، آھانی بتل ءُ گوشتناں مُچ بہ کن ایں ءُ لبزانک ءِ بھر جوڑ بہ کن ایں پرچاکہ مناکیں زبان ءَ تئی ھمک ھند ءُ دمگ ءِ گال انبار پکارے تانکہ زندمان ءِ سرجمیں لوٹ ءُ گزراں پیلو کُت بہ کنت۔
مئے بائد انت کہ وتی میتگ ءُ بازارءِ بلوچاں گوں بلوچی ءَ تران بہ کن ایں ۔ اگں آ مئے زگریں \ لبزانکی گال یا لبز ءَ پھم ات نہ کنت ھچ پرواہ نیست ما گوں آئ ءَ ھمائ ءِ لبزیات ءَ تران بہ کن ایں بلے ھجبر آئ ءَ ایر جنگ ءِ ردی ءَ مہ کن کہ اگں تویکے چَہ وتی ایر جنگ ءَ بلوچی ءِگپ ءُ تران ءَ سست بزاں تو پہ سرجمیں بلوچی ءَ تاوان ءِ درے بوتک۔
پھلی لوٹ آں کہ منی گپ دراج کش بیت
اُمیت انت شما منی مول ءُ مُراد ءَ پھمگ ءِ جُھد ءَ کن ات۔
گوں نیکیں واھگاں
زاھدہ رئیسی
5 جولائ 2020