براھوئی جَھلاوانی ءُ ایندگہ گالوارانی میان ءَ “ڷ” ءِ جیڑہ
براھوئی جَھلاوانی ءُ ایندگہ گالوارانی میان ءَ “ڷ” ءِ جیڑہ
پولکار ءُ نبشتہ کار: اکرم امل
پولکار ءُ نبشتہ کار: اکرم امل
“ڷ” براھوئی ءِ یک زگریں توارے(آبے) اِنت کہ چہ کْوھنیں دراوڑی (Proto-Dravidian) توارے ءَ دراتگ۔گْوستانکی زبان زانتاں(Historical linguists) پر ئِے ẓ چیدگ داتگ انت۔چر ایشی ءَ لھتے دگہ توار ھم دراتگ اَنت کہ ماں دراوڑی زباناں کارمرز بنت۔چش کہ تمل ءَ یک پُشتاپ لام(Retroflex L) اِنت۔
براھوئی ءَ ابید اے توار(ڷ) ماں دو جتائیں زبان مَنگولی ءُ کمری زبان (Welsh language) ءَ ھم گِندگ ءَ کیت کہ چر ایشاں اولی ءِ کرس گوں التائی زبانانی کٹم(Altaic language family) ءَ اِنت ءُ دومی ءِ ھند یورپی زبانی کٹم ءَ۔ ماں میان استمانی تواراب(International Phonetic Alphabet) ءِ ایشی ءِ چیدگ\ آب ɬ اِنت شما ایشی ءَ کاپی کُت کن اِت ءُ اے توار ءَ پٹّ اِت گوش داشت کن اِت۔ایشی ءَ توار زانتاں
Voiceless alveolar lateral fricative
گْوشتگ۔
اے یک سرجمیں ءُ دْراجیں سرھالے اِنت کہ ماں 3 جتا جتائیں زباناں اے چون دست کپ ایت بلے من اد ءَ براھوئی ءِ پھنات ءَ گپ ءَ آں۔
براھوئی ءَ اے یک ھنچیں توارے اِنت کہ پہ یک براھوئی ءُ گیر براھوئی(Non-Brahui) ءِ پجہ ءَ آرگ ءِ یک چیدگے ءِ بستار دار اِیت۔بزاں ھما مردم کہ براھوئی نہ اَنت ایشی ءَ گْوشت نہ کن اَنت ابید چہ زبان زانت ءُ توار زانت یا ھما مردماں کہ زبان زانتی ءُ توارینک ءِ پِڑیگ اَنت پہ آھاں اے گْران نہ بیت۔من (اگاں کہ زبان زانتے نہ آں بلے اے پِڑ ءِ یک نودربر ءُ مکتبی یے آں) تازی ح، ص، ض، ط، ظ، ع، ق ، سندی ءُ سرائیکی ٻ، ڃ، ڄ، ڏ، ڳ، ڱ ءُ پشتو ءِ “ښ” ءِ وڑیں تواراں کشّ اِت کُت کن آں کہ لسّیں براھوئی گْوشت اِش نہ کن اَنت۔ھمے ھساب ءَ براھوئی ءِ اے توار(ڷ) ءَ ھم توار زانت گْوشت کن اَنت بلے اُلس اناں۔لسّیں مردم “لٹ” بزاں LT ءِ ھمگرنچی(Cluster) ، شین یا گُڑا “ل” ءِ وڑ ءَ ادا کنت ئِے۔ مَڷ ءَ مَلٹ گْوش اَنت یا مَش یا گُڑا مَلّ۔
بلے کوئٹہ ءُ کش ءُ کِرّ ءِ براھوئی بہ بنت یا نوشکی(رخشان بیلٹ) ءِ، مروچاں ایشی ءَ میزان میزان ءَ گار کنان اَنت۔
براھوئی گالانی یک ھنچیں لڑے کہ گوں ھمے آب ءَ اِنت بہ چار اِت ئِے
براھوئی (بلوچی مانا)
تیڷ (زُوم\زیم)
ہَڷ (بہ گِر)
ہِیڷ (مکسک)
ہِڷ (تَپ)
سیڷ (زمستان)
سیڷام (سرگیری)
تُوڷ (بہ نِند)
پَڷِنگ (پچگ)
پِڷ(پْرنچ، بہ پرنچ)
پِڷِنگ (پْرنچگ)
جَھڷ\جَڷ(جَل۔ آس ءِ جل، خاخر نا جَھڷ\جَڷ)
خَڷ (بہ جن\درد)
مڷ ( بچک، چُک)
میڷ (میش)
چہ بُرز ءَ داتگیں گالاں لھتے گال پرمان گال اَنت پہ درور “ہَڷ” ، خَڷ، تُوڷ، پِڷ۔
ہَڷ: اے چہ بنگال “ہَلِّنگ” ءَ دراتگ۔ ہلّنگ ءِ جِند یک وھدے “ہَڷِّنگ” بُوتگ۔
خَڷ ءِ بُنگال “خَلِّنگ” اِنت کہ وھدے ءَ “خَڷّنگ” بُوتگ۔
تُوڷ ءِ بُنگال “تُولِنگ” اِنت کہ ایشی ءِ اولی دروشم “تُوڷِنگ” بُوتگ(انگت ءَ یک یک جاہ ءَ تُوڷِنگ گْوشگ بیت)۔یک دگہ درورے کہ “پلیفِنگ” ءِ یک دروشمے “پِڷِّفِنگ” ھم ھست دنیگا اے دوئیں کارمرز بنت بلے اولی لسّ اِنت دومی ھاس۔
مَلَنگ\مَلِنگ(پَچ\پاچ کنَگ) ءِ پرمان گال ءَ کوئٹہ ءُ نوشکی ءَ برے برے “مَڷ تَہ” بزاں “پچ کن ئِے” ھم گْوش اَنت۔بیت کنت کہ اے بنگال ءِ اولی دروشم ھم “مَڷِنگ” بُوتگ کہ گوں وھد ءِ چیر ءُ سری ءَ “مَلَنگ\ مَلِنگ” ءِ دروشم گِپتگ۔
سراوان ءُ رکشان ءِ نوکیں براھوئی نسل “خڷ، تُوڷ، ہَڷ، ہَڷَک” ءِ وڑیں گالاں خَل، تُول، ہَل گْوش اِیت کہ چُشیں گال براھوئی ءَ پیسر ءَ دست کپ اَنت چُش کہ خل(سِنگ)، ہَل(مُشک) ءُ دگہ دگہ۔نوشکی ءِ بازیں گُشِندہ ءُ لسّیں مردم ہَڷ ءُ خَڷ ءَ ہَل ، خَل ءُ گْوش اَنت ءُ لھتے ہَلٹ خَلٹ گْوش اَنت اِش۔بلکیں چیزے ھنچیں مردم ھم کہ کَرس ءُ رَھوت اِش گوں لبزانک ءُ زبان ءَ اِنت بلے پدا ھم ہَل، خَل، ہَلٹ خَلٹ گْوش انت اِش۔
بزاں مروچاں اے توار ءَ چہ گیر براھوئیاں ابید براھوئیانی جِند ءِ ھم دوگالوارانی مردم گْوشت نہ کن انت میزان میزان ءَ نیستی ءِ نیمگ ءَ روان اِنت۔
دلگوش:- یک دگہ چیزے کہ سِندی مردم بازی ءَ براھوئی ءِ اے توار ءَ ‘لٹ’ گْوش اَنت بلے اوگان ءُ بلوچ ایشی ءَ “شین” یا “لام” ءِ دْروشم ءَ ادا کن اَنت۔