براھوئی سیاھگ ءُ نبیسگ ءِ جیڑہ۔باز ءِ پدوند
براھوئی سیاھگ ءُ نبیسگ ءِ جیڑہ
باز ءِ پدوند
(Suffix of plural)
پولکار ءُ نبشتہ کار: اکرم اِمل
پولکار ءُ نبشتہ کار: اکرم اِمل
________
ھنچش کہ بلوچی ءِ سیاھگ ءُ نبیسگ ءِ جیڑہ باز اَنت دنیگا گیشینَگ نہ بوتگ اَنت براھوئی ءِ انگت باز اَنت.البت بلوچی ءِ وش بھتی ایش اِنت کہ پر ئِے یک پرشتہ گونگیں ھاشمی یے ودی بُوت.چہ سد جیڑھاں چِل وَ گیشینگ بُوت اَنت ءُ یک راھبند نامی چیزے دیم ءَ وَ آرگ بُوت.
بلے براھوئی چمدار اِنت کہ کدی ھمے وڑ بہ بیت.اے ھم شُگر اِنت کہ براھوئی نور مھمد پروانَگ ءِ پیمیں مجاھدے پہ اے ایرجیگ ءُ ایردستیں زبان ءَ ودی بُوت ءُ ایشی ءَ چہ مئے ھونواریں رستریں سیاست دانانی دستاں پچ گپت کہ آھاں ایشی ءِ کُشگ ءُ جون ئِے کابلی کَور ءَ دَور دیگ ءِ پیسلہ کتگ اَت.براھوئی نور مھمد پروانَگ چہ ڈن ءَ نیاتکگ اَت بلکیں آزات جمالدینی ءُ آئی ءِ سرکل ءِ مردماں چہ یکے ات. وھدے کہ سرکل ءِ مردماں پیسلہ کت کہ اے زبان ءَ ھلاس کنگی اِنت ءُ پدا بابُو پروانگ ءَ مستونگ ءِ سر ڈگار ءَ براھوئی شائری یے وانگ ءَ مکن کنَگ بوت کہ “ما ھمے پیسلہ کتگ کہ ماں اے زبان ءَ نبیسگ ءُ وانگ بزاں لبزانکی کار کنگی نہ اِنت تو زاناں سرپد نہ ئے؟” پدا چہ دیوان ءَ کشّگ بوت ءُ سرجمیں زمستانی شپے یک میدانے ءَ یک چادرے تہ ءَ گْوازین.
چدو پد بابُو ءَ چندہ کناناں یک ھالتاکے ءِ بندات کُت کہ نام ئِے “اِیلم” بزاں “برات” ات ءُ دنیگا برجاہ اِنت بلے نُونَگیں ایشی ءِ بوھگ ءُ نہ بوھگ بروبر انت کہ پروانگی جوزہ پکار ات اَنت پر ئِے.بابو ءَ اولی بنکی لھتے راھبند “ایلم” ءِ تہ ءَ داتگ ات بلے آئی ءَ رند کس ھیرت چاری نہ کُت ءُ آ کار ھمود ءَ اوشت ءِ آماچ بُوت بزاں دنیگا تچکیں راھبندے ءِ نام نیست. مروچاں چہ ایلم ءَ ابید نوکیں باز ھالتاک ءُ ماھتاک شنگ بیان اَنت ءُ ایشانی شونکار لبزانکی ءَ گیش سیاسی ءُ کار ءُ باری اَنت منّانک ءِ جاہ ءَ پہ گْواچن ءِ منّگ ءَ ڈگری ءُ منسب لوٹ اَنت. پدا ماں وانگجاھاں نشتگیں مردم کہ پی ایچ ڈی اِش شائری ءُ لبزانک ءِ تہ ءَ کُتگ نبیسگ ءِ راھبند ءِ پیسلہ کنوک اَنت. اے الّمی نہ اِنت کہ اے پسیلہ مہ کن اَنت یا چیزے مہ گْوش اَنت بلے اے وَ الّمی اِنت کہ چیزے بزان اَنت گُڑا پیسلہ بہ کن اَنت. ھما زبان کہ سارتیں ساھگ ءَ ئِے اِش نشتگ آئی ءَ سرپد ھم بہ بنت داں روزگار اِش ھلار بہ بیت.
من اے نبشتانک ءِ تہ ءَ براھوئی سیاھگ ءِ جیڑھانی یک جیڑھے شمئے دیم ءَ کار آں کہ آ “باز ءِ پدوند” اِنت.
شما دْراہ زان اِت کہ باز ءِ پد وند یا چیدگ(Suffix or symbol of plural) ھوار نبیسگ بیت.پارسی بہ بیت ، بلوچی ، اوگانی ، سندی یا کہ تازی ءُ اِنگریزی یا گُڑا ھرچی زبانے.
براھوئی ءَ باز ءِ پدوند:
-k
-āk
-(ǵ)āk
اَنت.
چہ براھوئی گالانی باز ءَ پیسر من چہ برزیں زباناں لھتے درور دیگ لوٹ آں.
یک : باز
(بلوچی)
مردم : مردماں
بْرات : براتاں
کتاب : کتاباں
گپ : گپاں
___
(پارسی)
زندہ : زندگان
مرگ : مُرگان
مُردگ : مُردگان
خور : خوران
(اردو\ھندی)
بات : باتیں
کتاب : کتابیں
بہن : بہنیں
نشانی : نشانیاں
ءُ دگہ دگہ.
نُوں براھوئی ھالتاکانی ءُ نِبیکانی(کتابانی) تہ ءَ شما را باز ءِ پدوند ھوار مشکل اِنت کہ بہ رس ایت.وھدے کس بہ گُش ایت کہ “پہ چے شما اے وڑ کن اِت؟” تہ پسّو ھمے رس ایت کہ “تو پر چے چہ دگہ زباناں درور دے؟ بائد اِنت براھوئی ءِ جند ءِ راھبندے بہ بیت ءُ ایندگہ زبانانی رھبندانی پرواہ مہ بیت. اگاں ما ھوار بہ نبیس ایں تہ گال ءِ دروشم گار بیت.” ءُ دگہ دگہ.
چہ چشیں گپاں ھمے زانگ بیت کہ ایشانی نز ءَ بےراھبندی وت یک راھبندے اِنت.
براھوئی گال “ہِیت” بزاں “گپ” ءِ باز ءَ “ہیتاک” بوھگی اِنت بلے مئے زانتکار پہ اے گپ ءِ منّگ ءَ تیار نہ اَنت ءُ آھانی نز ءَ ایشی ءَ “ہیت آک” بوھگی اِنت کہ “ہیتاک” نبیسگ ءَ “ہیت” ءِ دروشم بدل ءُ بےبّراہ بیت.نوں جست ایش اِنت کہ کجام زبان ءِ “باز” ءَ ایشی ءِ “یک” ءِ دروشم سلامت اوشت ایت؟ ءُ ایشی ءَ ما دروشم ءِ بےبْراھی ءِ نام پہ چے بہ دے ایں؟
ھمے وڑ ءَ وھدے کہ “ک” بہ بیت اود ءَ ھمے مردمانی جِند ھم باز ءَ ھوار نبیس ایت چش کہ “دُو” کہ مانا ئِے “دست” اِنت خن(چَم) ، خَف(گوش) ، کاٹُم(سر)، ماڑی، مڈّی ایشانی باز ءَ “دُوک، خَنک ، خَفک، کاٹُمک، مَاڑیک، مَڈّیک نبیسگ ءَ وَ “دُو ، خن ، خف، کاٹم، ماڑی ءُ مَڈّی” ءِ دروشم بدل نہ بیت بلے “ہیتاک، کتاباک، کُچکاک، پُھلّاک، ڈھونکاک، شوکاک” نبیسگ ءَ ہیت، کتاب، کچک، پُھل، ڈھونک ءُ شوک ءِ دروشم بدل بیت؟
کانُود ءُ رھبند وَ یک اِنت.
راست ءِ منّگ ءِ دیم ءَ اڑاند چے اِنت؟ کدیگاں تک ما وتی زِدّ ءِ نزورتریں پادانی سر ءَ اوشت ایں کہ بیھ ءُ بُن ئِے نیست؟
ھمے وڑ ءَ براھوئی ءِ ھما نامگال کہ گُڈّی توار اِش دیم گْونڈکشّاب(Short front vowel) اِنت پہ درور خُوڑدہ(گْورگ)، چیدہ، ریدہ، لُمہ، باوہ ءُ دگہ دگہ. گوں ایشانی باز ءَ
-āk
کئیت بلے اد ءَ دو ھم رنگیں کشّاب ھوار بنت کہ اولی گْونڈ ءُ دومی دراج اِنت بزاں:
Lumma+āk
نُوں اِد ءَ دو کشابانی میان ءَ براھوئی ءَ یک جْوانابے کئیت کہ “غ” اِنت.پہ چے کہ:
Lummaāk
یا “لُمَئاک” گْوشگ ءَ گْران اِنت ءُ روانگی ءَ “لُمّاک” ءِ توار ءَ دنت.پمشکا:
لُمَّغاک Lumma(ǵ)āk بیت.
باوَغاک ، چیدَغاک، ریدَغاک ءُ دگہ دگہ.
پارسی ءَ ھم اے رنگیں گالانی باز ءِ نبیسگ ءَ میان ءَ “گ” کئیت چُش کہ “کُشتہ” ءِ باز اِنت “کُشتگان” ، درندہ ءِ باز اِنت “درندگان” ، پس ماندہ ءِ باز اِنت پس ماندگان.
بلے بیا کہ اے رنگیں گالانی باز ءَ براھوئی ءَ “لمہ غاک ، چیدہ غاک ، باوہ غاک نبیس اَنت…..!
ایشانی باز ءِ سیاھگی دروشم ءَ الم ءَ “لمّغاک، چیدغاک، باوغاک” بوھگی اِنت بلے پدا ھمے گپ کہ ایشانی نز ءَ چشیں گالانی دروشم گار بیت باریں چتور!
باز وت یک سرجمیں گالے اِنت کہ چہ یک آجوگال(Free morpheme) ءُ یک بندگال(Bound morpheme) ءِ ھواری ءَ جوڑ بوتگ. ھرکدی اے وڑ بہ بیت تہ یک سرجمیں گالے جوڑ بیت ءُ ھوار نبیسگ بیت.ھیر اد ءَ ھمے چیز ءَ دیم ءَ آرگی اَت ءُ من ءَ اومیت اِنت باسک سرپد بنت.تچکیں گپے اِنت کہ اگاں من بلوچی گال “باسک ، دست، مات” ءِ باز ءَ “باسک آن ، دست آن، مات آن” بہ نبیس آں اے ایوک ءَ بلوچی راھبند اِنّاں بلکیں ھر راھبند ءَ رد پھمگ بنت.تازی “سائلین” ءَ “سائل این ءُ عالمین ءَ “عالم این” ، اردو “باتیں” ءَ “بات ایں” ، ناظرین ءَ ناظر این بہ نبیس آں کجام راھبند ءَ راست بنت؟
ھو بلے براھوئی زانتکاراں راھبند ءِ چے ھاجت کہ آھانی راھبند بےراھبندی اِنت.من گوں گْواچن دوست ءُ براھوئی نودربراں دزبندی کن آں کہ براھوئی دربرگ ءَ ھمے راھبند وتی بہ کن اَنت کہ منّاکی اَنت ءُ پک بہ کن اَنت بہ زیر اَنت. ھر زبان گپ جنوک آ زبان ءَ وانینت کُت ھم نہ کنت.
(شمئے بْرات گونگ اکرم آمِل)