گْوست کارگال ءِ یک دگری یے(ماں جھلاوان ءُ سراوان\رھشان ءِ مْیان ءَ)
گْوست کارگال ءِ یک دگری یے(ماں جھلاوان ءُ سراوان\رھشان ءِ مْیان ءَ)
نبشتہ : اکرم آمِل
چہ بُنگپ ءَ پیسر شما ھَست ءُ گْوست(Present and Past) ءِ بِراھوئی کُمکّارگالاں بہ چار اِت : اولی مردم یک ءُ باز ھَزگال(Present) ءِ کمکّارگال
براھوئی : بلوچی مانا
اُٹ : آں
اُن : ایں
دیمی\دومی مردم یک ءُ باز
اُس : ئے
اُرے : اِت
سیمی مردم یک ءُ باز
اَریک\اَرے\اے : اِنت(ایدے(بزاں اید+اے): آ+اِنت، کنا اے بزاں منیگ اِنت)
اُر : اَنت(اوفک اُر : آ اَنت)
(دلگوش کن اِت کہ “اُر” گْونڈ بیت “ر” ئِے کپ ایت ءُ “اُ” مان ایت نبیسگ ءَ “ءُ” بیت چُش کہ “اوفک ءُ”(وانگ ءَ اوفکُ) بلے داں روچ مروچی ایشی ءِ جیڑہ کس ءَ نہ گیشینتگ۔بزاں “بنّنگ ئٹی اُر” یا “بننگ ئٹی ءُ\بَنّنگ اُر\بنّنگ ءُ”(آیَگ ءَ اَنت\پیداک اَنت) ءَ دْرست “بننگ ئٹی او\بننگو” نبیس اَنت کہ پھک رد اِنت بلے براھوئی زانتکار ءُ زبانزانتاں کئے سرپد بہ کنت…!)
گوست ءِ کمکّارگال
اولی مردم(1st person)
براھوئی : بلوچی مانا
اَسّ+اُٹ(اسُّٹ) : اِت آں
اسّ+اُن(اسُّن): اِت ایں
دومی مردم(2nd person)
اَسّ+اُس(اسُّس) : اِت ئے
اَسّ+اُرے(اسُّرے) : اَت اِت\اِت اِت
سیمی مردم(3rd Person)
اَسّ(اَسّک ھم) : اَت(چُش کہ “امبل دیر اَس؟” مردک کئے اَت؟)
اَسّ+اُر\اَسّ+ءُ(اسُّر\اسُّہ) : ات اَنت
سرھال ءَ کہ دگری ءِ نام گِرگ بیتگ اے دگری تھنا سیمی مردم یک ءُ بازیگ اِنت۔بزاں 3rd person singular ءُ Plural ءِ دگری اِنت کمکّارگال ئِے “اَس” ءُ “اسّ+اُر” اَنت چُش کہ:
او اَس(آ ات)
ایفک اسّ+اُر(اسُّر)۔گْونڈُکائی “اسُّہ” بیت۔ گْونڈکائی باز “اسُّہ” بیت کہ براھوئی زانتکار اے نہ زان اَنت کہ سرجمیں کمکّارگال “اُر” اِنت کہ “ءُ” گْونڈیں دروشم اِنت ئِے۔آھانانی نز ءَ ایشی ءِ نبیسگی رھبند “او” اِنت۔ھمے وڑ ءَ لچہ کار(شاعر) پہ سَنگ(وزن) ءِ بروبر کنَگ ءَ “کُنگُر(کُنگ+اُر= وارت اَنت) ءِ جاہ ءَ “کُنگو” نبیس اَنت کہ آھانی نِز ءَ “کُنگُہ” نبیسگ ءَ وزن پْرش ایت ئِے(بلے وزن ھجبر نہ پْرش ایت کہ آئی ءِ رھوت گوں نبیسگ ءَ انّاں گالتوار ءَ اِنت)۔نوں اد ءَ اگاں آھاناں “لاڈے” ءِ وزن پکار اِنت آ “کُنگُر” ھم نبیس اِت کن اَنت کہ ایشی ءِ سرجمیں دروشم اِنت ءُ وزن ءِ لوٹ ھم سرجم بیت گُڑا “کُنگو” ءِ چے ھاجت؟ بلے اے گِلگ ھماھانی سر ءَ بیت کنت کہ چہ اے گپ ءَ سئیگ بہ بنت کہ “کُنگ+اُر”(گُنگُر) ءِ تہ ءَ “اُر” ءِ “ر” کپتگ ھنچو کہ “بر کان، امر کریس، گم مر” ءِ “ر” کپ ایت ایشانی دْروشم “بہ کان، امہ کریس، گم مہ” بیت۔اگاں اے وڑ کنَگ مہ بیت “گُنگہ” نبیسگ ءَ ھم گْوشگ ءَ اگاں گشندھے “کنگو” بہ گش ایت ئِے ھم مشکل نہ اِنت بلے نبسیگ ءَ پہ چے “کُنگو”؟
یبّرے پدا بہ بکش اِت کہ من سک وَتْرَھیں مردمے آں کہ چہ سرھال ءَ چَپ بوھگ ءِ مدام آماچ باں۔من گْوشگ ءَ اِت آں کہ سیمی مردم یک ءِ گْوست کمکّارگال “اَسّ\اسّک” اِنت ءُ باز ءِ “اسُّر\اسُّہ” اِنت۔نوں بیا اِت ما چاریں کارگالانی تہ ءَ ایشانی کارمرز چوں رد بیت۔پہ درور:
جھلاوان : سراوان\رھشان
امبل اِرَغ کُنگَسَس : امبل اِرغ کُنگُسُس(مرد ءَ نان وارتگ اَت)
اود ہِناسَس : او ہِناسُس(آ شُتگ اَت)
او لکھاسَس : او لکّاسُس(آئی ءَ نبیس اِتگ ات)
اود کنے پاریسَس: او کنے پاریسُس(آئی ءَ من ءَ گْوشتگ ات)
اوفک ارغ کُنگَسُر\کُنگَسُہ : اوک ارغ کُنگُسُہ(آھاں نان وارتگ ات)
اوفک بَسَّسُر\بسَّسُہ : اوفک\اوک بَسُّسُہ
نوں کُجام رد اِنت کجام راست؟ پہ پسّہ ءَ ما را کمکّارگالاں چارگی اِنت کہ سیمی مردم ءِ گْوست کمکارگال چے اِنت۔
ما زان ایں کہ یک ءِ “اَس” اِنت، باز ءِ “اَسّ+اُر” اِنت۔
نُوں پہ یک ءِ کارگال ءَ:
کُنگ+اَس=گُنگَس+اس= گُنگَسَس۔بلے سراوان ءُ رھشان ءَ ایشی ءِ جاہ ءَ “دومی مردم یک ءُ باز” ءِ گْوست ءِ کمکارگال سیمی مردم ءِ گوست ءِ کارگال ءِ تہ ءَ کارمرز بیت۔بزاں
نی ہِناس+اُس(ہِناسُس) تو شتگ اِت ئے۔)بزاں “اُس” پہ دیمی مردم یک ءَ کارمرز بیت بلے ماں سراوان\رھشان ءَ سیمی مردم یک ءِ کارگال ءَ دومی مردم یک ءِ کُمکارگال کارمرد بیت کہ یک تچکیں ردی یے اِنت۔ھمے وڑ باز ءَ ھم ھنچُس بیت۔
جھلاوان اے وڑ بیت:
اکرم ہِناسَس
نی ہِناسُس
بلے ایندگہ دو گالواراں پہ دوئیناں:
اکرم ہِناسُس
نی ہِناسُس
ھمے وڑ ءَ
اکرم ئہ انجم بَسَّسُر(بَسّ+اَس+اُر\بَسّ+ اَس+ ءُ)
بلے بیا اِت کہ سروان ءَ “اکرم ئہ انجم بَسُّسُہ”(بَسّ+اُس+ءُ)۔۔۔۔! نُوں اِد ءَ “اُس” چُتور اتک کنت کہ اے دومی مردم یک ءِ کمکارگال اِنت؟
اے یک ھنچیں ھِیرتیں ءُ لسّیں ردی یے اِنت کہ الس وتی جاہ ءَ بازیں نبیسکار ، زبانزانتی ءِ مردم، شائر ءُ لچہ کار ھم آماچ اَنت ئِے۔
البت اے وڑ ھم نہ اِنت کہ جھلاوان ءِ درست مردم راست کارمرد کن اَنت اِش(یک ءُ باز ءَ) بلکیں چہ سد ءَ پنچ درسد جھلاوان ءَ ھم ھمے ردی ءِ آماچ اَنت ءُ سراوان\رھشان ءَ ھم چہ سد ءَ پنچ درسد ھنچیں مردم ھست اَنت کہ راست کارمرد کن اَنت اِش۔