مردم پرچی وتکشی کنت، پرے ھاترا مارا چی کنگ کپیت؟

ماران بلوچ

بلوچستان ءِ کم کم ءَ مٹ بوھکیں جاورانی سر ءَ مدتے بیت من سوڈگ کتگ کہ تبزانتی یا سائیکولوجی ءِ سر ءَچیزے نبشتہ بہ کن آں، نزاناں وھد ءَ منءَ موہ نداتگ کہ منی سستی ءَ پرے کار ءَ من ءَ مکن کتگ۔ بلے مرچی من لاچاراں کہ اے بابتءَچیزے نبشتہ مہ کن آں گڑا وتی سرجمیں زند ءَ وت ءَ میاریگ کن آں ۔۔۔۔بلے گپ کئیت ءُ اد ءَ سربیت کہ من تبزانتیءِ سر ءَچیا نبشتہ کنگ ءِ واھگ دار آں؟

چیزے ماہ بیت من چاگردی رسانکدراں گندگاھاں کہ ھمک دو یا سے روچ سرءَیک بلوچے الم وتکُشی کنگءَاِنت۔۔۔ اے آس ءَ گپتگیں مردینانی لڑ ھساب کنگ نہ بیت بلے نو اے آسءَزالبول ھم نہ بکش اِتگ اَنت۔۔۔ گوستگیں روچاں بلوچی شائر امجد رحیمءِ کسانیں جنکو(سدرہ)ءَوتکشی کُتک۔۔۔بی بی سی رپورٹءِ رد ءَامجد رحیم وتکشیءِ سبب ٹیسٹءَبے سوبی لکھ ایت، واجہ اے ھم گُشیت کہ لوگءِ مردمانی نیمگءَچہ جنکو ھچ وڑیں پریشر دیگ نہ بوتگ کہ الم ٹیسٹءَپاس بہ کنت ءُ گپ داں وتکشی ءَ بئیت ءُ سر بہ بیت۔۔۔

پمشکہ اد ءَچی دگہ باز جُست ھم ودی بوھگءَانت۔۔۔ من وھدے کیچءَیک اھوالکارےءَاے بابتءَجست گِپت، گڑا واجہ ءِ پسو ءَ چہ وتکشیءِ سبب بلیک میلنگ زائر بوھگءَات ءُ آئی ءِ گشگ ات کہ امجد رحیمءِ جنکوءَمیڈکل ٹیسٹءِ جند نہ داتگ۔۔۔۔دگہ آئیءِ نزیکیں دزگوار ھم ھمے وڑ گُشگءَانت کہ جنکو انگت سیکینڑئیر نودربرے بوتگ ءُ سیکینڑئیر ءِ نودربر میڈکل ٹیسٹءَدات نہ کنت۔۔۔۔برھال سبب ھرچی بہ بیت بلے نو اے جیڑہ پہ بلوچ چاگرد ءَ سکّیں حساسیں جیڑہ ئے جوڈ بوتگ۔۔۔

گوادر ءِ توار(ڈیجیٹل رسانکدر) ءِ رد ءَتھنا مکران تھا گونڈیں مدتےءَ30 مردمءَوتکشی کُتگ(اے ھما نمبر انت کہ رپورٹ بوتگ انت)، نو باریں چنچو اے وڑیں کیس ھست کہ رپورٹ نہ بوتگ انت۔۔۔وتکشی کنوکانی پجار گیشءَچہ گیش نودربر زائر کنگ بوھگءَانت۔۔۔

بلے اد ءَپدا دگہ جُستے ودی بیت کہ اے مردم وتکشی چیا کن انت ءُ ایشیءِ سبب چے بوت کنت؟

چُش کہ مئے چاگردءَچشیں وئیلانی سر ءَ پولکاری ءِ پڑ ھورک انت ءُ بلکیں نبوھگءِ ھساب انت، پمشکہ وتکشیءِ سبب آنی زانگ سک باز گْران انت۔۔۔بلے بازیں پٹ ءُ لوٹءَپد من داں ادءَسر بوتگاں کہ بلوچ چاگردءَوتکشی آنی دو مزنیں سبب انت، یکے وٙ بلیک میلنگ انت، جنکوھانی وتکشیءِ مستریں سبب ھمے زانگ بوھگءَانت۔۔۔بازیں بچک دوستیءِ نامءَجنکاں گوں ھمنچو نزیکی کن انت، جنک چُش کہ لوگءَچی کم در کاینت ھمے حاترا سک باز حساس بنت ءُ آھانی تھا ایموشن سک باز بیت ءُ جلدی بچکانی دستءَھائی جیک ھم بوت کن انت۔۔۔ھمے سبب انت کہ زوت وتءَبچکانی دستءَدینت۔۔۔بچک وتی تبءَھرچی کن انت آھاں جنکانی نیمگءَچہ اجازت دیگ بیت ءُ دیما بچکانی واستءَپہ بلیک میلنگءَھر وڑیں راہ ءُ درپچ بیت (ادءَتھنا بچک زمہ وار کنگ بوھگءَنہ انت بلکیں اے سرجمیں پروسسءَجنکانی یک ھساب دست مان انت)۔۔۔چُش کہ مئے جاگرد ءِ تھا کلچر ءَانچش وتءَمھکم کُتگ کہ کس بلوچ چاگرد ءِ دوداں پروشت نہ کنت، اد ءَدودانی پوشگے بزانت چو اے وڑ ءَانت کہ جنکو وھدے بلیک میل کنگ بنت گڑا اے بابتءَوتی ھاندان مردماں ھال دات نہ کن انت چیا کہ جِنک سک حساس کنگ بوتگ انت ءُ یک انچیں کلچرل بیرئیر جوڈ کنگ بوتگ کہ جنک ھچ بر وتی گپّاں تچکءَمات ءُ پتانی دیما ھیر کُت نہ کن انت۔۔۔ اگاں یکے وتی ھاندان ءَاے بابتءَھال بہ دنت ھم گڑا ھاندانءِ مردم وت جنکءَرا ھمنچوآئیسولیٹ کن انت کہ جنک واستہ سروائیو کنگ ءَ ھچ وڑیں راہ ءُ در پشت نہ کپیت ءُ وتکشی واستءَھِچ  چَک ءُ پد نہ بیت۔۔۔

دومی سبب استان ءِ پالیسی گُشگ بوھگءَانت۔۔۔استان بلوچءِ سر ءَانچوش زوراکی کنگءَانت کہ بلوچ چاگرد ءِ ھَمُک فرد زھنی نادرائیءِ آماچ بوتگ۔۔۔گوستگیں روچاں ھارانءَیکّیں لوگے تھا یک مردین ءُ یک زالبول ءَوتکشی کُتگ۔۔۔وتکشی کنوکانی ھاندانءِ گُشگ انت کہ استانءَمئے مردم سک باز تنگ کُتگ انت۔۔۔مسلسل آھانی لوگءِ سر ءَچاپہ جتگ ءُ ھاندانءِ لھتیں مردم وت سر ءَدستگیر ھم کتگ انت۔۔۔ھمئے سببءَلوگءِ مردماں سک باز زہنی تاوان رستگ ءُ آھانی واستءَوتکشیءَدیم ھچ راہ ءُ دٙر پشت نہ کپتگ۔۔۔ایشیءَپیسر ھم کیچءِ دمگ حیرآباد ءَیک کسان سالیں بچکءَوتکشی کتگ ات۔۔۔اے کیس ءِ سبب ھم ھمئے رنگءَزانگ بوتگ ات کہ استانءَبچک ءُ آئیءِ ھاندان سک باز تنگ کُتگ، پمشکہ بچکءَاستانءِ زوراکیءِ سببءَوتکشی کُتگ۔۔۔اے ملکءَانصاف دیوکیں ادارہ انچوش بے سوب انت کہ نو مھلوکءِ اُمیتانی جند ھلاس بوتگ انت۔۔۔پمشکہ مردم وتکُشیءَدیم ھچ وڑیں راہ ءُ در گندگءَنہ انت۔۔۔

دگہ یک سببے بزگری ءُ گژنگی ھم بوت کنت، بلے بازیں پٹ ءُ لوٹءَءُ اھوالکارانی جستءَپد اے زانگ بوھگءَنہ انت کہ مستریں سبب آں چہ یکے گشگ بہ بیت۔۔۔اے رنگیں کیس انگت سک باز کم انت۔۔۔بلے پد ءَھم گژنگی ءُ لاچاری ھم یک سببے، شد ھم انسانءَرا سٙکٹ کنت ءُ یلا دنت۔۔۔۔

ھر چار نیمگءَتبی نادرائی آں بلوچ چاگرد وتی اٙنگِر ءَکُتگ۔۔۔بلوچ مرچی یک انچیں جنگ ءِ آماچ انت کہ آئیءِ آسر گندگ بوھگءَنہ انت۔۔۔ھر کس ءَگندے وجودی کرائیسز ءِ آماچ انت۔۔۔وتی ھلاس کنگءِ پُشتہ انت۔۔۔۔نو اے جیڑہ انچش حساس جوڈ بوتگ کہ مردم لاچار انت اے بابتءَالم نبشتہ بہ کنت۔۔۔یو این او ءِ رپورٹ ءِ رد ءَدگنیا تھا یک ارب مھلوک زہنی نادرائیانی آماچ انت ءُ ایشانی تھا گیشتر مردم نودربر انت۔۔۔یک ارب تھا اگاں ما بہ چاریں گڑا اے مردم گیش سیمی درجہ ءِ ملکانی مھلوک انت۔۔۔بزاں کہ نزوریں ءُ پسماندگیں ملک انت ءُ اے ناسوری استاں ھم ھمے لڑ ءَھوار انت۔۔۔۔سئمی درجہ ءِ ملک زائری دروشمءَوَ آزات بوتگ انت بلے انگت مزنیں ملکانی دستءَانت ءُ ھماھانی حاتر ءَکار کنگءَانت۔۔۔آھانی معاش ءَبہ گر داں زند ءِ ھر پِڑ مزنیں تاکتانی دستءَانت۔۔۔گلامی انگت ھما وڑ بر جاھ انت کہ سد سال ساری بوتگ۔۔۔۔

شُد، بزّگی، جنگ، زوراکی، کُشت ءُ کون، زندانی، مُنافقت، بُگز، کینگ، لٙالچ، احساس کمتری، گلامی ءُ مزھبءَبلوچ چاگرد وتی انگِرءَکُتگ ءُ سرجمءَیک نادرائے جوڈ کُتگ۔۔۔بزگریں بلوچءِ واستءَھچ وڑیں راہ ءُ در پشت گیجک نہ بوتگ ابید چہ وتکشیءَ۔۔۔

اے سرجمیں جاورانی تھا مستریں جُست اے چِست بیت کہ نو مارا چی کنگی انت؟

چہ اے تبی نادُرائیاں ما چون رکّت کنیں؟

بیا ات نو وتی اسل مکسد سر ءَکائیں ءُ پہ بلوچءَیک کسانیں جھدے کنیں۔۔۔یک کسانیں گامگیجے زوریں۔۔۔اے جیڑہ ءُ جنجالاں چہ رکّگ ءِ حاترا ھژدری انت کہ ما سائیکالوجی بْوانیں بزاں کہ سائیکالوجکل ٹولز آں کارمرز بکنیں ءُ وتی اڑءُ جنجالانی سرءَکار بہ کنیں۔۔۔اے وڑ ھما وھد ءَبوت کنت وھدے ما تبزانتی علم ءَرا ارزشت بہ دئیں۔۔۔مرچیگیں لوٹ پہ بلوچءَرا تبزانتی وانگءَانت۔۔۔تبزانتی ھما علم انت کہ مئے تبءَشریں رنگءَزانت کنت۔۔۔مئے جیڑہ آں درگیتک کنت ءُ مارا چہ تبی نادرائی آں رکینت کنت۔۔۔

تبزانتی (سائیکالوجی)چی ئے؟

انسانی دماگ ءُ رھبند ءَ را سائنسی بُنیاد ءَ وانگ، انسانی رویہءَرا چار ءُ ٹپاسگ۔۔۔انسان ءِ نفسیات ءُ سائیکیءَرا سرپد بوھگ۔۔۔ آ مردم چیءَاے وڑ ءَاِنت، چیءَاے وڑ جیڑیت، آئیءِ جیڑہ آنی سبب چی اَنت، پرچا جیڑگءَاِنت۔۔۔اے دُرائیں چیزانی گیشینگ ءُ چہ وتی علم ءُ زانت ءَ چہ مردمانی علاج کنگ سائیکالوجی گشگ بیت۔۔۔

انسائیکلوپیڈیا بریٹینکا ءِ رِد ءَسائیکالوجی یک انچیں علمے کہ سائنسی  بنیاد ءَانسان ءِ تئی کیفیت ءُ رویہ وانگ بنت۔۔۔

بے وابی، بے تاھیری، ایوکی، ھاموشی، مایوسی، مردمانی تھا نہ نندگ، جزباتی بوھگ، گونڈیں چیزانی سر ءَبْرانز گِرگ، بُگز دارگ، دانکے وتکشیءَسر بوھگ، اے توامیں جیڑہ آں سائیکالوجی، سائنسی ٹولز آں کارمرز کنت، اے بابتءَریسرچ کنت ءُ آھانی سبب آں درگیجیت۔۔۔

ایف اے سی یا ایف اے ءَرند نودربر سائیکالوجی ءِ تہا اڑمیشن زرت کن انت۔۔۔بی اے ءُ بی ایس سی رند ھم پنچمی سمسٹرءَاڑمیشن زورگ بیت۔۔۔پیچلر ءَرند اے پیلڈاں ایم فل ءُ پی ایچ ڈی ءِ حاترا اسپیشلائیزیشن کُت کن اِت

(General psychology)

(Abnormal psychology)

(Social psychology)

(Clinical psychology)

(Political psychology)

(Developmental psychology)

(Crime psychology)

(Educational psychology)

چندے یونیورسٹی کہ ھود ءَسائیکالوجی وانینگ بیت

(University Of Balochistan)

(University Of Karachi)

(University Of Punjab)

(University Of Peshawar)

(Quaid-e-Azam University, Islamabad)

(International Islamic University, Islamabad)

چہ سوشالوجی، پولیٹکل سائنس، انٹرنیشنل ریلیشنز، سوشل ورک، اِسٹری، اسلامک اسٹڑیز ءُ ایدگءِ پیکلٹی آں چی سائیکالوجیءِ پڑ ءَکیریئر جوڈ کنگ آسانتریں، بِزاں کہ اسکوپے گیشتریں۔۔۔۔

من اے گپّ ءَسدّکاں کہ بلوچ چاگرد ءَفرانز فینن وڑیں تبزانت  ودی بوت نہ کنت پہ جنگ آماچیں چاگردءِ تھا مھلوکے ءُ دشمن ءِ نفسیات سر ءَنبشتہ بہ کنت۔۔۔بلے چار ءُ پنچ شریں بلوچ تبزانت الم جوڈ بوت کنت تاکہ بلوچ ءِ تبی جیڑہ آنی سر ءَنبشتہ بہ کن انت ءُ اے پِڑءَوتی زمہ واریاں شریں رنگءَپیلو بہ کن انت۔۔۔

چوناھا دری ملکاں اے زمہ واریاں سرکار وت پیلو کنت۔۔۔اے جیڑھانی سرءَریسرچ ادارہ ءُ نادراہ جاہ جوڈ کنت۔۔۔بلے چُش کہ ادءَسرکارءِ جند نیست ءُ سرکار وت مستریں سبب انت مھلوکے پریشانیانی۔۔۔

نو اے جاورانی تھا نبشتکار، زانتکار، ٹیچر، اھوالکار، شھزانت، شائر، پت، مات، وانندہ ءُ ڈاکٹر دُرس اے جیڑہ ءَسنجیدگیءَگوں بزور انت ءُ اے بابتءَبوان انت ءُ نبشتہ ھم بہ کن انت۔۔۔چاگرد ءِ تہا تبزانتیءَارزشت بہ دینت ءُ دومیگءَھم ارزشتءِ بُگش انت۔۔۔اد ءَچہ جیڑہ ءِ جند ھلاس وٙ نہ بیت بلے کمے باز کم بوت کنت ءُ بلوچءَرا گونڈیں ریلیفے رست کنت۔۔۔