شئے سید ءِ ناولٹُک ءِ پوسٹ مارٹم ءِ پوسٹ مارٹم
شئے سید ءِ ناولٹُک ءِ پوسٹ مارٹم ءِ پوسٹ مارٹم
ڈاکٹر ھونک غیبیؔ
ارون دہتی رائے ءِ اولی ناول میاں استمانی ناولانی لڑ ءَ ہوار بیت ءُ بُکر پرائز ءَ گِیپت۔ پدا بیست سال رند وتی دومی ناول ءَ نوشتہ کنت۔ ارون دہتی رائے وتی انٹرویوے ءَ گش اِیت کہ منی نوکیں ناول ءِ توک ءَ درشان داب تیوگ ءَ بدل اِنت۔ من وتی اولی ناول ءِ درشان داب بزریں ماڑی یے ءَ بُرتگ ءُ پدا جہل ءَ چگل داتگ۔ جَہل ءَ چگل دئیگ ءَ رند من تچانی ءَ شتگ ءُ وتی درشان داب ءِ ٹکُر ءُ ھُوردگ یک یک ءَ چِتگ ءُ نزّارتگ اَنت۔ پدا ہمیشاں گوں دگہ نوکیں درشان دابے دیما آرتگ ءُ اِے نوکیں ناول نوشتہ کرتگ اُن۔
ارون دہتی رائے ءِ اولی ءُ دومی ناول ءَ دیم پہ دیم ءَ ایر کن۔ترا ہِج جاہ ءَ اے سما نہ بیت کہ یکیں مردم ءِ ناول اَنت۔ اِے سرپد ءُ زانندگیں ناول نوشتہ کنوکانی نشانی اِنت۔
پدا گپے گُشیں کہ مئے گورا ہرچی آسانی ءَ گوں زیرگ بیت۔ ہر کس در کیت شہلچہ کار اِنت۔ ہر کس چہ ہیک ءَ تِرکیت آزمانک کار ءُ ناول نوشتہ کنوکے۔ من ہر واقعیہ ءِ نوشتہ کنگ ءَ ایر پِکپین ءُ ایشاں ناول ءُ آزمانک نام بِدَئین اِے پیمی ءَ من ناولسٹ ءُ آزمانکارے نہ بئیں۔
ناول ءِ واستا ترا شَرّیں تکنیک، شَرّیں رم نویسی ءِ مزنیں کُتہ کاری، درشان داب ءُ گچینی رَوانی یے در گیجگی اِنت۔ (دگہ بازیں ہُنر کاری اوں لوٹ اِیت) ہرچی پہ وت دیم دب لٹی نہ بیت۔
چد ءُ پیشتر من شئے سید ءِ ‘گُلام’ ونتگ ات۔ آ ہم انچو گاشُڑینتگیں کسہے ات۔ اِے کہ سیٹ اِنت اِے ناولٹک ءَ ہم جاور ہما اَنت۔ اِے یک کسہے۔ بَلے شئے ءَ ہمے کسہ ہم شَرّیں رنگے ءَ آرت نہ کرتگ۔ شَئے اگاں دگہ کارے کُت نکنت گڑاں پہ شئے ءَ منی سوج ایش اِنت کہ آ ڈاکٹر ناگمان ءِ کتاب دار ءِ اپس ءِ گڈی چاپ ءَ بزوریت ءُ بَوان ایت۔ دانکہ یک چیزے در ببارت کہ شَر ءُ جوانیں رِد چوں نوشتہ کنگ بیت۔ یا چوش بکنت کہ پہ وت استادے بداریت، شھگپتار واجہ عابد آسکانی، منظور بسمل، مولا بکش رئیسی، یا قیوم سید فنا چریشاں یکے ءِ گورا بروت یا وتی کتاباں چاپ کنگ ءَ پیشتر ایشاں پیش بداریت۔ اِے یک ایمانداریں سوجے کہ من پہ سِتک ءُ دل شئے ءَ دئیگ ءَ اُن۔ منی کار ہمے سوج دئیگ ات۔ (منی حیال ءَ واجہ عابد آسکانی پہ شئے ءَ شرتریں استادے بوت کنت کہ واجہ آسکانی کسہ ءِ آرگ ءِ راہ ءُ رھبنداں زَبِر اِنت ءُ پدا واجہ ءِ زبان بے مَٹ اِنت، ہما وہداں ما حب چوکی ءَ اتاں ءُ واجہ ءَ بھارگاہ ءِ تاک چاپ کرتگ ات، ما واجہ ءِ دیوان ءَ شتگ اتیں، وش گپ ءُ دیوان ءَ وشنود کنوکیں مردمے) منی حبر ءِ گرئگ ءُ نہ گرئگ نوں ہمائی ءِ دست ءَ اِنت۔ کافکا، چیخوف ءُ دگہ مزنیں نوشتہ کارانی نامانی گرئگ ارزان اِنت بلے ایشانی گامانی گرئگ ارزان نہ انت۔
شئے سید ءِ سیٹ کُل 29 تاک دیم اِنت۔ ہمے تاک دیماں ہم شئے ءَ باز جاہ ءَ کسہ پدّکوئی (رِپیٹ) کرتگ۔ (باز جاہ ءَ شئے ءَ بلوچی نوشتہ کنگ اوں نزانتگ، اِدا شئے ءِ میار نہ انت کہ بازیں نوشتہ کارانی گورا اِے جیڑہ است) بیا ناولٹک ءِ رِداں چاریں۔
1۔ “آیانی کِشار کنگ ءِ اُوست تھنا پہ ھور ءِ سرا ات۔ ھور بوت گڑا کشار ءُ بھارگاھ بوتگ، اگاں کشارے بوتگ گڑا گیشتر راشنے زرتگ ءُ اشتری ءَ را داتگ اگاں ھور نبوتگ گڑا تھنا دار چتگ ءُ بھایے کتگ اَنت ءُ چہ اشتری ءَ راشنے زرتگ”
(سیٹ۔ تاک دیم 5)
ہمیشی ءَ ما گُشیں کسہ نویسی ءِ تہ ءَ کٹو مٹوی کنگ۔ مردم نزانت کہ اِدا کسہ کنوک چے گُشگ ءَ اِنت۔ انچش سما بیت کہ اِے رجانک کتگیں چیزے۔ شئے ءِ وتی زبان نہ انت۔
“کشار کنگ ءِ اُوست”
“ھور بوت گڑا کشار ءُ بھارگاہ بوت” (شئے نزانت کہ بھارگاہ کجام موسم ءَ بیت۔ ناصر آبادی مردم باید اِنت اینچو ہم بزانت)
اِے تیوگیں رِد اے وڑ بوتیں وش ات۔
“آیانی کِشت ءُ کشاری ءِ اوست گوں ھور ءَ بندوک ات۔ ھور کہ بوت گڑا ڈیھ ءَ آبدانی بوتگ ات۔ آیاں ڈگارانی کاہ ءُ دان سوداگریں اشتریاں داتگ ات اَنت ءُ اشتریاں ایشانی بدل ءَ راشن ءُ وردنی چیز داتگ ات۔ اگاں ھور نہ بوت گڑا اِے میتگ ءِ مردماں دار چِت ءُ لاپ والینت”
(من اِے دَاوا نکنیں کہ منی نوشتگیں رِد سک باز شَر انت۔ من تھنا ہمے گوشیں کہ اگاں اِے وڑ بوتیں مردم ءَ زانت کہ کسہ ءِ روانی وش انت)
2۔ “میتگ ءِ مردماں چِتگیں دار جَما کتگ اَنت” تاکدیم 5
“چِتگیں دار”
“جما کتگ اَنت”
کسہ نویس ءَ اَے جُہد کنگی اِنت کہ آ وتی رِداں وشیں بکنت۔ کسہ آرگ ہر کس زانت بلے ہر کسی دپ ءِ کسہ ءِ گوژ دارگ مارا وش نہ بیت۔ چندے مردم کہ کسہ کاریت گڑاں گوژ داروک وتی گوشاں روپ اَنت ءُ بے تواری ءَ نند اَنت۔ ایوک ءَ کسہ آروک ءِ دپ ءَ چار اَنت۔ کسہ گشی یک ازمے کہ ایشی ءِ گوما ترا انچش مِہر کنگی اِنت کہ ترا وتی کسہ آرگ ءِ ازم ءِ آزمان ءَ بال بئیگ ءِ گمان بہ بیت۔ ‘میتگ ءِ مردماں چِتگیں دار جما کتگ ات’ کسہ کار ءَ تچک ءَ بگشتیں کہ میتگ ءِ مردماں دار چتگ ات۔ دگہ جما کنگے نلوٹیت۔
کسہ ءِ تہ ءَ یک چیزے اوں یات کنگی انت۔ آ وہد اِنت۔ وہد کسہ کار ءَ سک رَد دنت۔ پمیشکہ باز وھد ءَ بلوچی گیدی کسھانی تہ ءَ کسہ کار گُش ایت۔
‘سال ءُ ماہ دیر جن اَنت ءُ دپ ءِ حبر زوت کیت’
یا
‘سال ءُ سیمانی سرے دراجیں ءُ دپ ءِ حبر زوت کیت’
اد ءَ کسہ کار ہمے گُش ایت کہ مزنیں مُدتے انچش گوست ءُ اناگہ ءَ چش بوت۔ اگاں کسہ کار ہمے ‘سال ءُ سیمانی سرے دراجین ءُ دپ ءِ حبر زوت کیت’ ءَ مگش ایت مردم دمانہ ءَ گُش اَنت کہ اینچو زوت اے کار چوں بوت اَنت؟ شئے ءَ اے چیز اوں نزانتگ۔ ڈکال یکیں ماہ ءَ مردم ءَ ازاب کنت۔ سیمی ماہ ءَ میتگ ءِ مردم چہ شد ءَ مِرگی بنت۔ ما زانیں کہ ڈکال کپیت کساس سئے ءُ چار سال گوز اِیت نوں تباہی کیت۔ یا کسہ کار ءَ یک ءُ دو سال بداتیں۔ سَے ماہ ءِ تہ ءَ میتگ بے وس بیت۔ نوں بیا اِت بچار ات۔
“میتگ نوں چد ءُ وشتر بوتگ ات۔ سیٹ ءِ دہ سالی چُک ءَ دکان ءَ سوداگری کتگ ءُ ماہ ماہ ءِ سرا سیٹ شھر ءَ شتگ ءُ مالے آورتگ۔ شھر ءِ دوری ءِ سبب ءَ ماھے لگ اتگ” تاک دیم 7۔
بزانکہ سیٹ ءَ اے میتگ ءَ چہ شہر ءِ روگ ءُ آیگ ءَ ماہے جتگ۔ بلے کسہ ءِ تہ ءَ باز جاہ ءَ ھپتگ ءِ تہ ءَ سیٹ شہر ءَ روت ءُ کیت۔ ءُ ڈکال سَے ماہ ءَ تباہی کنت۔ شَرّیں وانوکے ءَ کسہ ءِ وانگ ءِ وہد ءَ کسہ ءِ وہد ءُ پاسانی نہ گیشینگ ءِ گمان شَرّی ءِ سرا بیت۔
نوں بیا رَدیں رِدانی شون ءَ دئیں۔
=سیٹ ءَ تھنا یک دہ سالی چکے اوں گون ات= تاک دیم 6
ادا اِے وڑ بوتیں وش ات
سیٹ ءَ دَہ سالی چکے اوں گون ات۔
= ڈکال ءَ سیمی ماہ بنگیج کتگ ات۔ ءُ انگت دگہ دو ماہ پہ گرماگ ءَ پشت کپتگ ات= (سیمی در انت تاک دیم 17 انت)
اولی در ءَ تاک دیم 8 ءَ ڈکال ءَ انگت پانزدہ روچ نہ انت۔ جاوراں بچار۔
=آ نیمگ ءَ گرمی ھم روچ پہ روچ گیشتر بوھان ات۔ مردماں دُور دُور شت نکت۔ روچ ءَ وَ کس ڈن ءَ در نہ یتکگ ات= تاک دیم 8
نگبھت تو کہ سیمی دَر ءَ اتکگ ئے ءُ گشگ ءَ ئے گرماگ ءَ انگت دو ماہ ایر اِنت ءُ ڈکال ءَ سَیمی ماہ بنگیج کتگ۔ گڑا اے کجام ماہ اَنت چش گرم بوتگ کہ مردم ڈن ءَ در اتک مکن اَنت؟ ءُ دگہ حبرے ایش اِنت بہارگاہ ہلاس بوت۔ تچک ءَ ڈکال اتک بلے گرماگ انگت رَند ءَ کیت۔ اِے وڑیں موسم کجام ملک ءَ انت؟ بَہارگاہ ءِ ہلاسی ءَ ہفتگ نہ گوستگ ءُ ڈکال ءَ تباہی کت۔ پد ءَ انگت گرماگ نیاتکگ ءُ مردم ڈن ءَ در اتک نکن انت کہ سک گرم انت ءُ لوار انت۔ مردم وتی کسہ ءِ چاگرد ءَ و ساز اِت بکنت۔
= مردمانی سر ءِ مود انچو روچ ءَ سوتکگ اِت اَنت کہ چو انگریزانیگ ءَ سُھر سُھر تَرّ اتگ ات اَنت= 17
یکے و اِے رِد ءِ بنگیج رَد اِنت ءُ دومی نگریزانی مودانی سُہری ءِ مثال ہم مزنیں کسہ ءِ تہ ءَ وش نہ اِنت۔ چوش بوتیں وشتر ات۔
مردمانی مُود روچ ءِ برانزاں انچش پیلشتگ ات اَنت چو گش ئے رِژکُگ ءِ پُٹانی وڑ ءَ ات اَنت۔ (رژکُگ ءِ جاہ ءَ تولگ پُٹ ہم وش انت کہ بلوچی گالریچے)
سوچگ ءُ پیلوشگ ءِ بزانت ءَ ہم مردم بچار اِیت۔
=نوں اے میتگ ءِ ھالات روچ پہ روچ کمزور بوھان بوت اَنت= تاک دیم 8
نوں مردم چے بگش ایت؟ کسہ ءِ زبان ءَ بچار۔ میتگ ءِ ھالات زاناں مردمے کہ روچ پہ روچ کمزور بیت؟
یکیں تاک دیم 7 ءَ بچار شئے سید ءَ نبوتگیں کتک۔
= میتگ ءِ مردم سک باز گل ءُ شادان ات اَنت۔ بھارگاھی موسم گیشتر بوتگ ات۔ ھوراں اوں وتی وھد ءِ سرا وش گورتگ ءُ کور ءِ آپ اوں مدام تچگ ءَ بوتگ۔ ھر نیمگ ءَ وشّالی ءِ بھارگاہ بوتگ=
یکیں تاک دیم ءَ پدا بچار ات
= مدام یک دومی ءِ کمک ءَ تیار بوتگ ات۔ سکی ءُ وشی ءِ وھداں یکدومی ءَ ھوار بوتگ انت۔ ھمے وڑ ءَ وتی زندگی ءَ سک باز وشھال ات انت=
اد ءَ بچار
= سیٹ گیشتر وشھال تر بوتگ ات۔ سیٹ ءِ زندگی گوں ھمے میتگ ءِ مردمانی پجیگ ءَ سک وشھالی گوزگ ءَ ات=
۔یکیں تاک دیم ءَ یکیں گپانی تر ءُ مانترینگ کجام کسہ کار ءِ کار انت؟ اِے سرجمیں گپ یکیں رِد ءَ آرگ بوتگ ات اَنت۔ اگاں کسہ نویس کسہ نویسے بوتیں۔
سرجمیں کسہ ءِ تہ ءَ انچش انت۔ یکیں گپ ھزار رند ءَ کیت کہ ڈکال ات۔ گرم ات۔ ڈن ءَ کس شت نکت۔ بہارگاہ ات۔ ہوراں پہ موسم گورت۔ میتگ ءِ مردمانی زندگی وشھال ات۔ اِے کسہ ءِ تہ ءَ ھر جاہ ترا ہمے گپ گون اَنت ءُ تَر ءُ مانتر ءَ ئے۔
توئے کسہ نویس ءَ یکبرے کہ کسہ ءِ چاگرد ساز اِت۔ پدا ترا بار بار اِے تر ءُ مانترانی حاجت نہ بیت۔ بَلے چش کہ کسہ نویس ءَ کہ دز رس مہ بیت گڑاں دم پہ ساعت یکیں گپ ءَ کنت کہ گرم انت۔ سک گرم انت۔ سک باز گرم انت۔ بے کساس گرم انت۔ ھد ءَ چہ گیش گرم اِنت۔ انچش گرم انت کہ ساہ پُر نہ بیت۔ اوہ اوہ چشیں گرم کہ دم بالا نہ روت۔ ھو ما زانیں گرم انت۔ نوں تو بار بار و مگش کہ گرم انت سک گرم انت سک باز گرم انت۔ شئے کسہ ءِ چاگرد سازی ءَ چَٹ بے سوب بوتگ۔ شئے ءِ کسہی زبان ہم نہ وش انت۔ اِے کسہ ءَ ببارت شھگپتار عابد آسکانی ءَ بدنت ءُ عابد آسکانی ءَ بگش اِیت کہ ایشی ءَ شر کن ءُ من ءَ بدئے من سدکاں کہ اِے کسہ گڑاں وانگ ءِ لائک بیت۔
(اے کسہے ءُ پدا نزوریں کسہے، ناولٹے نہ اِنت اِے گپ ءَ انگہ بِل کہ حبر دراج بیت)
