نمیران ءُ شھزانتیں چراگ سبا دشتیاری کسانیں پجّارے۔ پٹپولکار: لال ابداؔل
نمیران ءُ شھزانتیں چراگ سبا دشتیاری کسانیں پجّارے
پٹپولکار: لال ابداؔل
واجہ شہید سبا دشتیاری ءَ من وتی کسانی ءَ ماں (حقانی لبزانکی و چاگردی گل پروم) ءَ دیستگ اَت کہ آ وہداں من سک کسان اِتاں، آ وہداں من نزانتگ اَت کہ اے چونیں انسان ئِے۔ من ءَ ھمنچو یات اِنت کہ گلّ چہ مردم ءَ پُر اَت ءُ گلّ ءِ میان ءَ واجہ سبا نشتگ اَت ءُ یک چشمکے گٹ ءَ لوپ ات ئِے ءُ یکے چم ءَ ات ئِے ءُ گپ ءَ ات۔ آ وھد ءَ من سبا ءِ بارو ءَ ھمے گپ اِش کت کہ واجہ سبا ءَ تنی وہدی آروس نہ کتگ ءُ وتئی زند ءَ را پہ بلوچی زبان ءُ لبزانک ءَ ببائِے داتگ۔ واجہ سبا ءِ اے نگرہیں دیدار منی اوّلی ءُ گڈّی دیدار بوت۔
پولکارانی رد ءَ واجہ سبا دشتیاری ءِ پت ءُ پیروکی ھنکین بیلہ انت آئی ءِ بُن پیروک ءَ چہ بیلہ ءَ ھان نسیر نوری ءِ زمانگ ءَ لڈّ ءُ بار کتگ ءُ ماں دشتیاری ءَ جاہ منند بوتگ ءُ پدا کراچی ءَ اتکگ ءُ جاہ منند بوتگ اَنت واجہ سبا دشتاری ءِ بُندری نام چہ آئی ءِ پیروک گلام ھسین ءَ زورگ بوتگ ءُ واجہ ءِ نام گلام ھسین ایر کنگ بوتگ آئی ءِ گلنام (سبا) انت ءُ گوں دشتیاری ءِ سوب ءَ آئی ءِ پرشتگیں (مشھوریں) نام سبا دشتیاری اِنت 1953ءَ ماں واجہ اُسمان ءِ لوگ ءَ کسانیں واد (ماریپور گریکس) کراچی ءَ ودی بوتگ۔ وجہ سبا دشتیاری ءَ وتی بُنکی وانگ چہ (لیاری ءَ ایسا جمال پرائمری وانگجاہ) ءَ بندات کتگ ءُ میٹرک چہ (اوکھائی میمن سکینڈری اسکول کھار در کراچی)ءَ1971ءَ در برتگ۔ واجہ ءَ لبزانک ءِ ھُبّ چہ کسانی ءَ بوتگ واجہ سبا الّامہ اکبال ءِ شائری منوگرے بوتگ ءُ یک ھسابے ءَ آئی ءَ وتی شائری ءِ اُستاد لیک اِیت۔ واجہ سبا ءَ چہ کراچی ءَ ایم ایس شھدربرجاہ ءَ انٹرکامرس سرجم کتگ ءُ چہ کراچی مزن شھدربرجاہ ءَ بی اے گوں شھزانتی ءَ ءُ پدا چہ کراچی مزن شھدربرجاہ ءَ اول ایم اے اسلامیات ءُ پدا ایم اے شھزانتی ءِ سنَد واجہ ءَ گپتگ ءُ چہ (خانہ فرھنگ ایران) ءِ واجہ ءَ چار سال ءَ پارسی زبان در برتگ ءُ چہ (الجامعہ العمیہ الاسلامیہ) ءَ دینی زانشتی در برتگ اے زانتجاہ ءِ تہ ءَ واجہ ءَ قران ءِ مزنیں بھرے دل یات کتگ ءُ گُڈ سر ءَ چہ ھمدا (لاجازہ لعالیہ) ءَ ابید (دور حدیث) ءِ زانتی در برتگ۔
واجہ سبا دشتیاری چہ 1974ءَ بگر داں 1980ءَ ماں کراچی ءَ وانگجاہ ءِ استاد بوتگ ھمے نیام ءَ آئی ءِ نام پہ PHD ءَ ماں کراچی مزن شھدربرجاہ ءَ رجسٹر بوتگ بلے آئی ءِ رھشون واجہ ڈاکٹر بشارت الی ءِ ناگتیں بیرانی ءِ سوب ءَ اے کار مھتل بوت 1980 ءَ واجہ ماں بلوچستان مزن شھدربرجاہ ءَ استادے جہت ءَ کارے کتگ ھمے روچاں واجہ ءَ چہ الّامہ اکبال مزن شھدربرجاہ اسلام آباد ءَ ایم فل ءَ داخلہ زرتگ بلے چہ پاکستان ءِ زانشی رھبنداں دلپروش بوتگ ءُ اے کارے ھم الگار کتگ۔
اَلی مھمد بلوچ ءُ اکتر ندیم ءِ سکین ءَ 1982ءَ واجہ سبا دشتیاری ءَ وتگوش شال ءِ مراگشاں بہر زرتگ ءُ ھمے سال ءَ بلوچی لبزانک ءِ پڑ ءَ گام ءِ ایر کتگ ءُ رندا اردو شائری واجہ ءَ یلہ کتگ۔
لبزانکی تب ءُ مئیل آئی ءَ چہ وتی ارواہی رھشون واجہ ءِ مات ءُ بلوچی زبان ءِ نامداریں لبزانت بانک بانل دشتیاری ءِ گور ءَ زرتگ۔ آئی ءِ بلوچی چہ آبد آسکانی ءَ نزّ ءَ ھیل گیپتگ ءُ ھمائی ءِ شاگرد بیتگ، ءُ آبد آسکانی ءَ سبا دشتیاری ءَ شھزانتیں “سکرات” ءِ نام داتگ ءُ آئی ءَ وتئ لچّھانی دپتر “ترسیں ترانگ” ءِ تہ ءَ آزات لچّھے کہ “سقراط ءُ بقراط” ءِ نام ءَ شُبین داتگ ءُ لچھے سرگال “سقراط ءُ بقراط” کتگ کہ چوش اِنت؛
(سقراط ءُ بقراط)
من ءَ بل
من ءَ سوچ
من سُتگکیں نانے بلکیں بھا نیست
بلے
گوں اے گپّ ءَ
بہ ئے تو اجکّہ
من ءَ لھتے شھزانتیں شاگرد ھست اِنت
وتی دور ءِ “سقراط ءُ بقراط” اَنت بے شک
ارسطو
افلاطون
سر ءَ اِش پھر بند اِیت…
شھزانتیں واجی سبا دشتیاری ءِ دل بُرّ ءُ بین کنگ بوتگ ءُ شکر ءِ نادراہی ئے ام گون بیتگ۔
واجہ سبا دشتیاری ءَ بلوچی زبان ءُ لبزانک ءِ جھگیری ملکی مراگشانی ھمراھی ءَ دری ملکاں ھم کتگ آئی ءَ بلوچ ڈیھ ءِ لبزانکی نمایندگی ءِ ھاتر ءَ چین ءِ تر ءُ تاب ھم کتگ ھمے داب ءَ لبزانکی سرھلانی سرا ماں یوروپ، خلیج، ایران ءُ دگہ بازیں ملکاں گشتانک داتگ۔
واجہ آبد آسکانی ءِ رد ءَ “سبا ءِ واھگ ھمیش بیتگ کہ پہ بلوچ، بلوچی ءُ بلوچستان ءِ دیمروی ءُ بودناکی ءَ یک “یاتگاری” کتابجاہ یے سید ہاشمی ءِ نام ءَ جوڑ بہ کنت کہ آئی تہ ءَ بلوچ، بلوچی ءُ بلوچستان ءِ بنگپانی سر ءَ دنیا ءِ زباناں چاپ ءُ شنگ بوتگیں کتاب شوھازگ ءُ ایر کنگ بہ بنت، یا نبشتگ کنگ بلوٹ ایت گڑا آ پہ اے کارانی کنگ ءَ سیہ دل مہ بیت۔ اے بنگپانی درستیں کتاب سید ہاشمی ریفرنس کتابجاہ ءَ دست بہ کپ اَت اے پیم ءَ اے بارو ءَ پٹ ءُ پول ءِ کار پہ ھرکس ءَ آسان بہ بیت”۔
دیمتر ءَ واجہ آسکانی گشیت؛ “پہ اے کار ءَ یک بگلجولے پیسر ءَ آئی ءِ کوپگ ءَ اَت پہ سید ھاشمی ریفرنس کتابجاہ ءَ دگہ کچکولے ھم شُشت ءُ مُشت ءُ گورگیج ئے کت۔ ملک ءُ در ملک، ھمک کنڈ ءُ دمگے ءَ تر اِت پہ کتابجاہ ءَ کمک ءُ مدت ئے جم کرت۔ اے درگت ءَ لھتے ءَ گوں پچیں پیشانی ءُ دل ءِ جھلانکیاں کمک کرت لھتے ءَ کلاگ ءُ چیھو ءُ بد ءُ بھتام کت۔ لھتے ءَ بھ باور نہ بوت کہ اے مرد چوشیں مزنیں کارے بہ کنت۔ پمیشکا آیاں نوکیں پنڈوک، پلوک ءُ وروکے کرار دات، بلے آئی ءَ اے گپانی سر ءَ بد نہ برت تھلیں گلدرئے ایر برت اَنت”۔
دیمتر ءَ واجہ آسکانی گشیت؛ “سبا ءَ جار پرّینتگ اَت کہ سید ھاشمی ریفرنس کتابجاہ ءِ ماڑی ماں “بگدادی” لیاری کراچی ءَ بندگ بیت کہ آئی وتی جند ءِ پت ءُ پیرکی زمین اِنت۔ بلے رند ءَ اے زمین ءِ سرا آئی ئیگ ءُ آئی ءِ برات ءِ میانجی ءَ ناتپاکی یے پیداگ بوت، اے پیم ءَ اے زمین سبا ءَ پرے کار ءَ دیگ نہ بوت۔ گوں چوشیں جاورے ءِ پیش آیگ ءَ سبا سک پدرد ءُ ناگیگ بوت گڑا آ بازیں نادراھیانی آماچ بوت۔ گڑا شاباش اِنت واجہ ازیم دھکان ءَ کہ آئی ءَ چہ وتی ملیر ءِ گران بھائیں ھپشتی زمیناں پرے راجی کار ءَ یک بھرے گیشینت ءُ واجہ سبا دشتیاری ءِ چانچ ءَ دات۔ اگاں واجہ ازیم دھکان ءَ چوشیں کارے مہ کتیں سبا ءِ باور ءَ مردم سک بدگمان بوتگ ات اَنت ءُ آئی ءِ جان سلامتی ءِ سر ءَ ھم مزنیں ءُ گیشتریں اسرے کپتگ اَت پمیشکا داں سید ھاشمی ریفرنس کتابجاہ ھست انت بلوچ ءُ بلوچی زبان واجہ ازیم دھکان ءِ منت وار اِنت۔
دیمتر ءَ واجہ آسکانی گشیت؛ “اے ھمے سبا دشتیاری اِنت کہ آئی ءَ لبز بلد “سید گنج” چہ شال ءَ بلوچی اکیڈمی ءَ پچ گپتگ ءُ کراچی برتگ سید ھاشمی اکیڈمی ءَ داتگ پہ شنگ کنگ ءَ، سید گنج ءِ چاپ ءُ شنگی کارانی گیشینگ ءَ آ مئے ھمکوپگ ءُ اکیڈمی ءِ جوان تریں باسکے بوتگ۔ “سید گنج” چاپ ءُ شنگ بوت اگاں سبا دشتیاری ءَ “سید گنج” پد مہ جتیں وروکاں وارتگ ات یا جیپاں پد ءُ جیپاں مور بوتگ اَت”۔
واجہ سبا ءَ کم ءُ گیش داں سی سال ءَ ملک ءِ مستریں زانشی ادارہ بلوچستان مزن شھدر برجاہ ءَ رژن ءُ زانت ءِ لال ءُ گوھر بھر کتگ۔
واجہ سبا ءَ سہ کتاب رد داتگ “بلوچی زبان ءُ لبزانک” ءِ نام ءَ دیما آؤرتگ، ھمے کتابانی مِنّت ءَ بلوچ وانندگ ءُ زانتکار آشنا بوت اَنت کہ بلوچی ءَ چے چے نبیسگ بوتگ ءُ آھانی ماہ ءُ سال چی اَنت۔
چریشی ءَ ابید آئی ءَ بلوچی زبان ءِ راجدپتر سرا نبشتگیں دو کتاب ھم رِد ءُ بند داتگ کہ “بلوچی زبان ءِ آکبت” ءِ نام ءَ شنگ بیتگ اَنت۔
پولکاری ءَ ابید وجہ سبا ءَ ھائیکو ءُ دستونک ھم نبشتگ بلے آئی ءِ سسّا ساچی ءِ پڑ آزمانکاری اِنت۔
واجہ سبا ءِ وتی آزمانکانی تہا گیشتر گواچن نویسی کتگ، ہر وڑیں ندارگے کہ آئی ءِ چماں دیستگ ہما ھساب ءَ درشان کتگ ئے ءُ گیشتر جنیادم ءُ زالبولانی جیڑگ ءُ لیکہ ءِ باور ءَ آئی ءَ نبشتہ کتگ، آہانی ہر ڈولیں جیڑگ ءُ جنجالانی باور ءَ واجہ ءَ نبشتہ کتگ۔ واجہ ءِ اولی آزمانک “لوگانی بانکاں” بوتگ کہ ماہتاک سوگات کراچی ءَ 1983 ءَ چاپ بوتگ۔ آئی تکنیک سادگ ءُ بیانیہ رنگ ءَ بوتگ ءُ گیشتریں بنگپ دری بوتگ اَنت۔ چاگرد ءُ راجمان ءِ زلم ءُ زورکیانی باور ءَ بوتگ اَنت۔
آئی ءِ آزمانکانی وانگیانی تہ ءَ اوّلی وانگی “ہون ءُ ہوشام” 1994 شنگ بوتگ کہ چاگردی جاورانی سرا نبشتہ کنگ بوتگ۔
دومی وانگی “آس ءُ آسیب” انت کہ آئی ءَ مُلکاری چِست ءُ ایرانی سرا نبشتگ۔
سیمی وانگی “ترانگانی بُنزہ” انت کہ کُلّاں گیش نامدار بوتگ ایشی ءِ تہ ءَ واجہ جنیادمانی نفسیات آہانی جیڑگ ءُ جنجال ءُ چاگرد ءِ تہ ءَ گوں آہاں زلم ءُ زوراکی ءِ بارو ءَ درشان کتگ اَنت۔ واجہ سبا ءِ یک چیزے بلکیں بازیں مردماں نچارتگ کہ آئی ءِ وتی آزمانکی وانگی ” ہون ءُ ہوشام” ءِ درائیں آزمانکانی سرنام چہ سید ہاشمی ءِ شئرانی بنداں چہ زرتگ انت ءُ “ترانگانی بُنزہ” ءِ درائیں سرہال چہ مراد ساھر ءِ شئیراں چہ زرتگ انت کہ تنی وہدی دگہ ہچ ندکار ءَ چشیں تجربت نہ کتگ۔
واجہ سبا ءِ آزمانکانی تہ ءَ ندارگ کشی سک وش کنگ بوتگ۔ زبان واجہ ءِ پہک ءُ زگر بوتگ۔ سبا ءِ بازیں آزمانک اردو ءُ پارسی زباناں رجانک ہم کنگ بیتگ اَنت۔ آئی ءِ گیشتریں آزمانکانی تہ ءَ مارا سید، بانک دشتیاری ءُ ابدالسمد امیری ءِ درشانداب گندگ ءَ کائینت۔ پرچاکہ واجہ سبا وت چہ ہمے مردماں سک باز متاثر بوتگ۔
بلوچی لبزانک ءِ تہ ءَ واجہ سبا ءِ ھساب ءَ ندکاری انگت ءَ کنگ نہ بوتگ ءُ آؤکیں وہد ءَ اوں مشکل کنگ بہ بیت۔
واجہ سبا دشتیاری یک جون 2011 سنجرانی گلی سریاب روڈ شال ءَ شہید کنگ بوت۔
بلے شہید واجہ سبا دشتیاری ءِ لیکہ ءُ دیدانک پہ بلوچ ءُ بلوچی لبزانک ءِ ندکاراں سکینے کہ دائم زندگ اِنت ءُ ہمائی ءِ کتہ کاریانی پدگیری کنان ءَ الّم یکروچے وتی منزل ءَ سر بنت…
ھلاس
اے نبشتانک ءِ سرجم کنگ ءَ چہ اے وانگیاں کمک زورگ بوتگ۔
ماھتاک سنگر جون2014
آساپ؛ سعید عزیز اللہ
ماھتاک سسّا پنجگور؛ جنوری2012
گچیں لبزانک؛ بالاچ حمید نور
ترسین ترانگ؛ عابد آسکانی